Ο θάνατος του ΛΕΝΙΝ

 

«Ωρα, βροντά τα συνθήματά του κεραυνούς -

μήπως θα το ρίξουμε στα κλάματα;

Λένιν ζωντανότερος κι απ' τους ζωντανούς

Είναι η γνώση μας, η δύναμη και τ' άρματα»

Β. Μαγιακόφσκι1

Στις 21 Γενάρη 1924, ώρα 6.50` το βράδυ, ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν άφησε την τελευταία του πνοή στο Γκόρκι. Η είδηση ήταν αναπάντεχη, όχι τόσο γιατί κανείς δεν ήταν έτοιμος να αποδειχτεί ένα τέτοιο γεγονός ως πραγματικό, αλλά κυρίως επειδή λίγες ημέρες πριν η υγεία του είχε βελτιωθεί αισθητά κι άρχισαν να διατυπώνονται υποθέσεις ότι όλα όδευαν προς την πλήρη ανάρρωση. Δύο ημέρες πριν επέλθει το μοιραίο, στις 19 Γενάρη, ανοίγοντας τις εργασίες του XI Συνεδρίου των Σοβιέτ, ο Μ. Ι. Καλίνιν ανακοίνωσε ότι «οι μεγάλοι ειδικοί γιατροί που νοσηλεύουν τον Λένιν εκφράζουν την ελπίδα ότι ο Βλαντίμιρ Ιλίτς θα επιστρέψει στην κρατική και πολιτική δράση»2. Δυστυχώς, τίποτα απ' όλα αυτά δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί.

Η Ευδοκία Ιβάνοβνα Σιρνόβα, που δούλεψε στο σπίτι των Ουλιάνοφ από το Μάρτη του 1923 έως το 1924, γράφει στις αναμνήσεις της για την τραγική εκείνη ημέρα που ο Λένιν συνάντησε το θάνατο: «Το πρωί, όπως πάντα, του πήγα τον καφέ του, κι εκείνος υποκλίθηκε ευγενικά, πέρασε δίπλα από το τραπέζι, μα δεν κάθισε να πιει τον καφέ του, μόνο μπήκε στο δωμάτιό του και ξάπλωσε. Τον περίμενα ως τις 4 η ώρα με ζεστό καφέ, όλο και πίστευα πως θα ξυπνήσει, πως θα τον πιει. Αλλά δεν ήταν πια καλά. Μου ζήτησαν μποτίλιες με ζεστό νερό... Ως να τις γεμίσουν, κι ως να τις πάνε, δεν του χρειάζονταν πια... Τρέχω απάνω, κοιτάζω, η Μαρία Ιλίνιτσνα ήταν αγνώριστη, στο πρόσωπό της είχε απλωθεί μαύρη απελπισία. Βλέπω που ήταν χάλια...

- Τι έχετε; Τη ρωτάω.

- Για τον Βολόντιά μας δεν υπάρχουν ελπίδες, ήταν το μόνο που είπε.

Αρχισα να την καθησυχάζω. Εκείνη μπήκε βιαστικά στο διπλανό δωμάτιο κι έβαλε τα κλάματα. Τότε έτρεξα στον Βλαντίμιρ Ιλίτς, τι να δω... Κοιτάζω όλοι οι γιατροί κράταγαν τα κεφάλια τους, κι οι νοσοκόμοι στις γωνιές όλοι κλαίνε. Μπήκα στο δωμάτιο... Η Ναντιέζνα Κωνσταντίνοβα καθόταν δίπλα του, στο κρεβάτι και του κρατούσε το χέρι...»3.

Στο ιατρικό δελτίο που βεβαίωνε το θάνατο του Λένιν, αναφερόταν πως βάση της αρρώστιας του ήταν η έντονη σκλήρωση των αγγείων του εγκεφάλου, εξαιτίας της υπερβολικά εντατικής πνευματικής δραστηριότητας. Αμεση αιτία θανάτου ήταν η εγκεφαλική αιμορραγία4.

Πριν προχωρήσουμε σε περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από το θάνατο του Λένιν, ας κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, στη ζωή και στη δράση του κορυφαίου αυτού επαναστάτη και θεωρητικού του 20ού αιώνα, που δίκαια θεωρήθηκε ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.

Κορυφαίος μαρξιστής - ηγέτης του προλεταριάτου

Ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ (Νικολάι Λένιν) γεννήθηκε στις 10/22 Απρίλη του 1870 στην πόλη Σιμπίρσκ (κατοπινή ονομασία Ουλιάνοφσκ), που βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Βόλγα. Ηταν το τέταρτο, στη σειρά, από τα οκτώ παιδιά που απέκτησαν οι γονείς του, αν και δεν έζησαν όλα. Τα δύο πέθαναν πολύ μικρά.

Η αδελφή του Λένιν, Αννα Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα, γράφει στις αναμνήσεις της πως η οικογένεια που μεγάλωσε ο Λένιν ήταν σφιχτοδεμένη και μονιασμένη. «Το οικογενειακό περιβάλλον και οι όροι ανατροφής - σημειώνει - ήταν πολύ ευνοϊκοί για την ανάπτυξη του μυαλού και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Τα παιδικά χρόνια του Βλαντίμιρ Ιλίτς, των αδελφών και των αδελφάδων του πέρασαν πολύ φωτεινά και ευτυχισμένα»5.

Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Βλαντίμιρ Ιλίτς τα πέρασε στην περιοχή του Βόλγα, στους νομούς του Σιμπίρσκ, Καζάν, Σαμάρας, όπου ήταν φανερή η ληστρική εκμετάλλευση των χωρικών, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους, αλλά και ο σκοταδισμός, που διπλασίαζε πάνω τους το βάρος της κοινωνικής καταπίεσης. Η πραγματικότητα αυτή, αλλά και η γενικότερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση που βίωνε τότε η Ρωσία - μια αχαλίνωτη και θηριώδης αντίδραση, που πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις ύστερα από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Β` το 1881 από τους ναροντνικούς - άσκησαν ισχυρή επίδραση πάνω στο νεαρό Βλαδίμηρο, ο οποίος παρακολουθούσε τη ζωή γύρω του με μεγάλο ενδιαφέρον, άκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων και διάβαζε πολύ τη δημοκρατική φιλολογία της εποχής6.

Βαθιά επίδραση στο χαρακτήρα, αλλά και στην επαναστατική σκέψη του Λένιν, άσκησε η επαναστατική - δημοκρατική ρωσική φιλολογία και κυρίως τα έργα του Τσερνισέφσκι, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε πολύ αργότερα ως «μεγάλο Ρώσο σοσιαλιστή της προμαρξικής περιόδου»7. Εξίσου όμως, και ίσως ισχυρότερη, ήταν η επίδραση που δέχτηκε από τη συναναστροφή με τον μεγαλύτερο αδελφό του, Αλεξάντρ Ουλιάνοφ. Επρόκειτο για έναν πολύ μορφωμένο άνθρωπο και αποφασισμένο επαναστάτη (ναροντνικό), που θυσίασε τη ζωή του για την κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεζόμενων μαζών. Ο Αλεξάντερ εκτελέστηκε στις 8/3/1887 από τα όργανα του τσαρισμού, ύστερα από τη συμμετοχή του στην προετοιμασία δολοφονικής απόπειρας κατά του τσάρου Αλεξάνδρου του Γ` κι ο θάνατός του «είχε δυνατή επίδραση στην απόφαση του νεαρού Λένιν να γίνει επαγγελματίας επαναστάτης»8.

Το 1887, λοιπόν, ήταν έτος στροφής για τον Λένιν. Από το σημείο αυτό και μετά, η επαναστατική του σταδιοδρομία υπήρξε έντονη, ορμητική, με σταθμούς ανεπανάληπτους, που σφράγισαν, όχι μόνον τη ρωσική, αλλά και την παγκόσμια ιστορία του εργατικού κινήματος. Τη χρονιά αυτή, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καζάν και πήρε ενεργά μέρος στο φοιτητικό κίνημα, με αποτέλεσμα, το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, να συλληφθεί και να εξοριστεί στο χωριό Κουκούσκινο. Ενα χρόνο αργότερα, επέστρεψε στο Καζάν, αλλά δεν του επιτράπηκε να ξαναφοιτήσει στο πανεπιστήμιο. Προσχώρησε στον επαναστατικό όμιλο του Ν. Ε. Φεντοσέγιεφ κι άρχισε να μελετά έργα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Πλεχάνοφ, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε συνειδητό πια μαρξιστή.

Το Μάη του 1889, η οικογένειά του μετακόμισε στη Σαμάρα και το 1891 έδωσε πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης, απ' όπου μπόρεσε να πάρει το πτυχίο του με άριστα.

Στην Πετρούπολη, ο Λένιν (μετοίκησε το 1893) έγινε ο αρχηγός των μαρξιστών της ρωσικής πρωτεύουσας και στις αρχές του 1895 η ομάδα που καθοδηγούσε πήρε την ονομασία «Ενωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης». Επρόκειτο για το έμβρυο - όπως ο ίδιος έλεγε9 - του επαναστατικού κόμματος.

Το Δεκέμβρη του 1895, ο Λένιν συνελήφθη για την επαναστατική του δράση. Υστερα από φυλάκιση 14 μηνών, το Φλεβάρη του 1897, εξορίστηκε στην Ανατολική Σιβηρία κι αφού εξέτισε την ποινή του, στα 1900 αναχώρησε για την Ελβετία όπου έζησε ως πολιτικός εξόριστος. Επέστρεψε στην Πετρούπολη με αφορμή την πρώτη ρωσική επανάσταση, το Νοέμβρη του 1905, αλλά μετά την ήττα της επανάστασης ξαναπήρε το δρόμο της προσφυγιάς, φεύγοντας για τη Γενεύη το Γενάρη του 1908. Τη Ρωσία θα την ξανάβλεπε πάλι το 1917, όταν ξέσπασε η δεύτερη ρωσική επανάσταση.

Χωρίς αμφιβολία, είναι αδύνατο να παρουσιάσει κανείς τον Λένιν ως ηγέτη του επαναστατικού προλεταριάτου μέσα σε λίγες γραμμές. Εντούτοις οφείλουμε να σημειώσουμε πως είναι ο άνθρωπος, που ανέπτυξε όσο κανείς άλλος το μαρξισμό στην εποχή του ιμπεριαλισμού, επιβεβαιώνοντας την ορθότητα του θεωρητικού του έργου, αλλά και ολόκληρης της μαρξιστικής επιστήμης με τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία. Τη δεκαετία του 1890-1900, συνέβαλε αποφασιστικά στην ιδεολογικοπολιτική νίκη του μαρξισμού κατά του ναροντνικού μικροαστικού κινήματος στη Ρωσία, αλλά και κατά των λεγόμενων «Νόμιμων Μαρξιστών», που αλλοίωναν το περιεχόμενο της μαρξιστικής επιστήμης, ανακατεύοντάς το με υπερταξικές πανανθρώπινες ηθικές αξίες. Ταυτόχρονα, κατάφερε να βάλει τα θεμέλια της θεωρίας για το επαναστατικό κόμμα νέου τύπου και να βοηθήσει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των υποκειμενικών όρων ίδρυσής του.

Στις παραμονές της πρώτης ρωσικής επανάστασης, καταφέρνει να αναπτύξει ακόμη περισσότερο τη θεωρία για το κόμμα, ενώ κατά τη διάρκειά της έστρεψε την προσοχή του κυρίως στη θεωρία της επανάστασης και στα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτήν. Μετά την ήττα της επανάστασης, στα χρόνια της αντίδρασης, το κύριο βάρος της δράσης του έριξε στην απόκρουση, με επιστημονικό - μαρξιστικό τρόπο, της αστικής ιδεολογίας που δυνάμωνε την επίδρασή της στην εργατική τάξη και στο κόμμα. Ασχολήθηκε συστηματικά για την ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας πάνω στο εθνικό ζήτημα και στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αγωνίστηκε συστηματικά ενάντια στο σοσιαλιμπεριαλισμό, στο σοσιαλπατριωτισμό, στο σοσιαλσοβινισμό, αλλά και στον πασιφισμό, ενάντια στην προδοσία της Β` Διεθνούς, για την ενότητα των διεθνιστών και τη δημιουργία μιας νέας, πραγματικά προλεταριακής, πραγματικά επαναστατικής Διεθνούς. Μελέτησε την εξέλιξη του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο και κατέληξε σε σημαντικά συμπεράσματα, όσον αφορά στο θεωρητικό εξοπλισμό του προλεταριάτου στην πάλη του για την κατάκτηση της εξουσίας. Στην τελευταία φάση της ζωής του, από το 1917 έως το θάνατό του, ο Λένιν πρόσφερε ανεκτίμητο έργο, στο επίπεδο τόσο της θεωρίας, όσο και της πολιτικής πρακτικής, ως ηγέτης της επανάστασης που νικά, ως αρχηγός του πρώτου εργατικού κράτους και καθοδηγητής του κόμματος και των μαζών στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Πιο ζωντανός απ' τους ζωντανούς

Η είδηση του θανάτου του ΛΕΝΙΝ μεταδόθηκε από το σοβιετικό ραδιόφωνο στη Σοβιετική Ενωση και σ' όλο τον κόσμο στις 22 Γενάρη 1924, στις 6 το πρωί.

Η ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, μετά από έκτακτη συνεδρίασή της, απηύθυνε έκκληση «Προς το κόμμα, όλους τους εργαζόμενους», όπου ανέφερε πως μετά τον Μαρξ η ιστορία του απελευθερωτικού κινήματος δεν είχε αναδείξει μια τόσο γιγάντια μορφή σαν τον Λένιν. «Ο,τι πραγματικά μεγάλο και ηρωικό έχει το προλεταριάτο - έλεγε η έκκληση - ατρόμητο μυαλό, θέληση σιδερένια, αλύγιστη, επίμονη θέληση που δαμάζει τα πάντα, ιερό μίσος, μίσος θανάσιμο ενάντια στη σκλαβιά και την καταπίεση, επαναστατικό πάθος, που μετακινεί βουνά, απεριόριστη πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις των μαζών, τεράστια οργανωτική μεγαλοφυία, όλα αυτά βρήκαν τη μεγαλειώδη ενσάρκωσή τους στον Λένιν, που το όνομά του έγινε σύμβολο του νέου κόσμου από τη Δύση ως την Ανατολή, από το Νότο ως το Βορρά»10. Στις 23 Γενάρη σχετική προκήρυξη εξέδωσε και η Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ, με την οποία καλούσε τα εκατομμύρια των συναγωνιστών και οπαδών της σε όλο τον κόσμο να ακολουθήσουν τις υποθήκες του Λένιν11.

«Το θλιβερόν άγγελμα που από προχθές εβύθισε εις την αγωνίαν την εργατικήν τάξιν όλου του κόσμου αληθεύει. Ο ΛΕΝΙΝ πέθανε στις 21 τρ. υποκύψας στο μοιραίο έπειτα από πολυχρόνιον αρρώστιαν», έγραφε σε ολοσέλιδο πρωτοσέλιδο άρθρο του στο «Ρ» εκείνες τις ημέρες ο Γ. Κορδάτος12. Και κατέληγε: «Σφίγγοντας την καρδιά τους από στυγνήν αγωνίαν, άφατον λύπην, οι Ρώσοι εργάτες και χωρικοί που θα προπέμψουν σήμερα το ΛΕΝΙΝ με τις μεγαλύτερες τιμές στην τελευταία του κατοικίαν, είμαστε βέβαιοι πως θα ορκιστούν - και μαζί τους όλοι οι εργάτες του κόσμου - να φανούν μικροί Λένιν στον κύκλο της δράσεώς των και να μοιάσουν έστω και λίγο τον φλογερότερον κήρυκα του διεθνούς κομμουνισμού, αλλά και τον επαναστάτην και Απόστολον τον μεγαλύτερον απ' όσους γνώρισαν οι αιώνες».

Από το Γκόρκι η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στις 23 του Γενάρη στη Μόσχα και τοποθετήθηκε για δημόσια αποτίμηση φόρου τιμής στην Αίθουσα με τις Κολόνες του Μεγάρου των Συνδικάτων. Εκεί έμεινε μέχρι τις 27 του μηνός. Μια μέρα πριν, στις 26 Γενάρη, το Συνέδριο των Σοβιέτ οργάνωσε έκτακτη σύνοδο προς τιμήν του εκλιπόντος ηγέτη του. Εκεί, από τα κεντρικά στελέχη των μπολσεβίκων, μίλησαν ο Καλίνιν, η Ν. Κρούπσκαγια, ο Ζινόβιεφ και ο Στάλιν13. Μίλησαν, επίσης, η Κλάρα Τσέτκιν, ο Ν. Ναριμάνοφ και άλλοι. Στην ομιλία του, ο Στάλιν έδωσε όρκο εκ μέρους του κόμματος ότι οι μπολσεβίκοι θα υπερασπίζονταν τις λενινιστικές υποθήκες, θα φύλαγαν καθαρό τον τίτλο του μέλους του κόμματος, θα διαφύλατταν σαν κόρη οφθαλμού την ενότητά του, θα υπεράσπιζαν και θα στερέωναν τη δικτατορία του προλεταριάτου και την εργατοαγροτική συμμαχία, θα πλάταιναν την ένωση των σοβιετικών δημοκρατιών και θα έμεναν πιστοί στις αρχές της Κομμουνιστικής Διεθνούς. «Σου ορκιζόμαστε, σύντροφε Λένιν, ότι δε θα λυπηθούμε τη ζωή μας για να στερεώνουμε και να πλαταίνουμε την ένωση των εργαζομένων όλου του κόσμου, την Κομμουνιστική Διεθνή», ήταν η κατάληξη του λόγου του Στάλιν14.

Στις 27 Γενάρη η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στην Κόκκινη Πλατεία και στις 4 η ώρα το απόγευμα τοποθετήθηκε στο Μαυσωλείο. Ο θάνατός του Λένιν, έγραφε αργότερα ο Μ. Γκόρκι, «υπογραμμίζει ακόμα πιο καθαρά στα μάτια της υφηλίου την αξία του - την αξία του αρχηγού του παγκόσμιου προλεταριάτου»15.

1 Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: «Εκλογή», Μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια Αλ. Πάρνη, σελ. 91

2 Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Β. Ι. Λένιν - Βιογραφία», εκδόσεις «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» 1973, σελ. 790

3 «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», Οκτώβρης 1957, τόμος 2ος, σελ. 358-359

4 Ινστιτούτο Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν: «ΛΕΝΙΝ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΙΛΙΤΣ - Σύντομη σκιαγραφία της ζωής και της δράσης του», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΑΕ», Αθήνα 1946, σελ. 244.

5 Οι μαρτυρίες της Α. Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα περιλαμβάνονται στο συλλογικό έργο «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», Οκτώβρης 1957, τόμος 1ος, σελ. 5-71, εδώ σελ. 11

6 Ινστιτούτο Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν: «Λένιν Βλαδίμηρος Ιλιτς - σύντομη σκιαγραφία της ζωής και της δράσης του», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» ΑΕ, Αθήνα 1946, σελ. 8.

7 Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 41, σελ. 55

8 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 228

9 Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 486

10 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Θ1-Θ2, σελ. 41 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 407

11 Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Β. Ι. Λένιν - Βιογραφία», εκδόσεις «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» 1973, σελ. 791-792

12 «Ριζοσπάστης» 26/12/1924

13 Τόνι Κλιφ: «Λένιν 1917-1923», εκδόσεις «Εργατική Δημοκρατία», σελ. 458

14 Ι. Στάλιν: «Απαντα», εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, τόμος 6ος, σελ. 53-59

15 Μ. Γκόρκι: «Β. Ι. Λένιν», εκδόσεις «Ειρήνη», σελ. 72.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πηγή: https://www.rizospastis.gr

.

Ο ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (Επιστολή στον Μωρίς Λιμ)

 

Αφού πιστεύετε ότι αυτά που σας είπα τις προάλλες αξίζουν τον κόπο να παρουσιαστούν, θα προσπαθήσω να τα αναπτύξω εδώ. Πρέπει όμως, πρώτα απ’ όλα, να επαναλάβω αυτό που ήδη σας έχω πει: ότι δεν είμαι σίγουρος ότι έχω δίκιο και ότι, επιπλέον, μπροστά στο δικό σας εγχείρημα, αισθάνομαι υποδεέστερος. Όταν κάποιοι άνθρωποι που περνούν όλη τη μέρα τους στο εργοστάσιο ή το εργοτάξιο αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους στην προσπάθεια να εκφραστούν σ’ ένα περιοδικό, τότε με ποιο δικαίωμα θα έρθει να ξινίζει τα μούτρα του και να τους δίνει αφ’ υψηλού συμβουλές κάποιος επαγγελματίας συγγραφέας, που απολαμβάνει πλήρους ελευθερίας για να γράφει και να δουλεύει; Ακόμη κι αν, όλως τυχαίως, έχει δίκιο, δεν διακινδυνεύει να χάσει τίποτε, και αυτό αρκεί για να κάνει τα λόγια του ύποπτα.

Για να αποδεχτώ έναν τόσο γελοίο ρόλο –που εύκολα μπορεί να γίνει και αισχρός– , θα έπρεπε να είμαστε μεταξύ παλιόφιλων και σε ατμόσφαιρα πλήρους χαλάρωσης. Χωρίς να θέλω να σας προσβάλω, αυτό δεν συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση. Από την άλλη πλευρά όμως, αισθάνομαι ότι θα ήταν κάποιου είδους χυδαία λιποψυχία από μέρους μου, μια έλλειψη συναδελφικότητας, να μην σας πω εντελώς απλά αυτό που σκέφτομαι, ξεκαθαρίζοντας από την αρχή ότι είμαι ανά πάσα στιγμή έτοιμος να αναγνωρίσω ότι έχω άδικο.

Το πρώτο-πρώτο που πρέπει να πω είναι ότι δεν πιστεύω ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια ειδική εργατική λογοτεχνία. Μπορεί να υπάρχει λογοτεχνία γραμμένη από εργάτες, αλλά αυτή, εφόσον είναι καλή, δεν διακρίνεται από τη μεγάλη λογοτεχνία. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω επίσης ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να συνεισφέρουν στη σημερινή λογοτεχνία κάτι που φαίνεται ότι έχει χάσει στο μεγαλύτερο μέρος της. Εξηγούμαι. Μπορεί κάποιος να θεωρεί, για παράδειγμα, τον Γκόρκι, ως έναν από τους καλύτερους εκπροσώπους της εργατικής λογοτεχνίας. Για μένα, όμως, δεν υπάρχει ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στα βιβλία του Γκόρκι και τα βιβλία του μεγαλογαιοκτήμονα Τολστόι. Αντίθετα, μου αρέσουν και οι δύο, εν μέρει για τους ίδιους λόγους: σε μια γλώσσα απλή και ταυτόχρονα ωραία, μιλούν για ό,τι μεγαλειώδες υπάρχει στην ψυχή ενός ανθρώπου, είτε πρόκειται για χαρά είτε για πόνο. Απεναντίας, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ του Τολστόι και ενός μεγάλου συγγραφέα όπως, για παράδειγμα, ο Ζιντ, ο οποίος προέρχεται από την αστική τάξη. Από τους δύο, αυτός που γράφει, με τον δικό του τρόπο, για το λαό και με το λαό, είναι ο μεγαλογαιοκτήμονας.

Ο Τολστόι και ο Γκόρκι, οι δυο τους, ορίζουν αρκετά καλά αυτό που εγώ εννοώ ως λογοτεχνία και που εσείς μπορεί να την ονομάζατε εργατική, ενώ εγώ θα την ονόμαζα, ελλείψει άλλης λιγότερο γελοίας λέξης, αληθινή. Σ’ αυτή την τέχνη, είναι δυνατόν να συνυπάρχουν η πιο απλή και ανεπιτήδευτη καρδιά και το πιο εκλεπτυσμένο γούστο. Στην ουσία, όταν λείπει το ένα από αυτά, χάνεται η ισορροπία. Όντως, η λογοτεχνία του καιρού μας, που στην πραγματικότητα είναι μια λογοτεχνία για εμπορικές κοινωνικές τάξεις (αυτό αφορά τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος των έργων), έχει χαλάσει την ισορροπία. Και δεν τη χάλασε μόνον προς την κατεύθυνση της σχολαστικότητας και της επιτήδευσης, πράγμα που την απομάκρυνε μεμιάς από το εργατικό αναγνωστικό κοινό× τη χάλασε επίσης, όπως είναι φυσικό όταν θέλει κανείς να αρέσει σε εμπόρους, με την έννοια της ευτέλειαςκαι της κοροϊδίας, πράγμα που αποκλείει το ενδεχόμενο να μπορεί να ενδιαφέρει κάποιον σαν τον Τολστόι (ο οποίος έλεγε ότι η δημοσιογραφία είναι ένα διανοητικό πορνείο, και η σημερινή λογοτεχνία, τις περισσότερες φορές, χαρακτηρίζεται από τον εύκολο λόγο της δημοσιογραφίας). Ε, λοιπόν, όσο θεωρώ ότι ένα εργατικό περιοδικό οφείλει να αντιδράσει ενάντια στην επιτήδευση και τις φορμαλιστικές λεπτολογίες μιας κάποιας λογοτεχνίας, προκειμένου να απευθυνθεί ξανά σ’ εκείνους τους ανθρώπους που εργάζονται παντοιοτρόπως, άλλο τόσο μου φαίνεται απαραίτητο να αντιδράσει, και μάλιστα εντόνως, ενάντια στον αστικό εκχυδαϊσμό. Για να επαναλάβω το παράδειγμά μου, ο Τολστόι είναι μεγάλος στο μάτια μου στο μέτρο που καταφέρνει να συγκινήσει ακόμη και τον λιγότερο καλλιεργημένο (ή επαρκή) αναγνώστη. Αντιστρόφως, η εργατική λογοτεχνία έχει έννοια και μεγαλείο μόνον όταν, με αφετηρία την αλήθεια της δουλειάς, του πόνου, της χαράς, επανασυνδέει, με τον πιο ευθύ, βαθύ και άμεσο λόγο, αυτή την ίδια αλήθεια που ακολουθούσε και ο Τολστόι με όλα τα μέσα της τέχνης και της σκέψης. Αντιθέτως, όταν αυτή η λογοτεχνία περιορίζεται στο να επαναλαμβάνει απλώς αυτά τα ίδια που διαβάζουμε και στις εφημερίδες, θα είναι βέβαια ενδιαφέρουσα, αλλά εξαιτίας των περιστάσεων μέσα στις οποίες γεννήθηκε, όχι επειδή είναι λογοτεχνία.

Αυτό που μ’ ενοχλεί μερικές φορές στο περιοδικό σας (όχι πάντα, αυτό το λέω με σιγουριά), είναι μια κάποια συγκαταβατικότητα που καταλήγει να ταυτίζεται με αυτά που δεν μ’ αρέσουν στη σημερινή λογοτεχνία. Θα σας αναφέρω δύο παραδείγματα. Όταν ένας αστός παραγωγός διεκπεραιώνει στο γόνατο μια κινηματογραφική ταινία που θα του αποφέρει εκατομμύρια, χάρη στις καμπύλες μιας βεντέτας που φτιάχτηκε εκ του μηδενός μέσα σ’ έξι μήνες, δεν υπάρχει λόγος να τον δικαιώνει κανείς, γράφοντας ότι η ταινία βλέπεται μόνον χάρη σ’ αυτές τις καμπύλες. Όπως όλος ο κόσμος, όσον αφορά τις καμπύλες, έχω κι εγώ τις απόψεις μου και τα γούστα μου. Άλλο πράγμα όμως οι καμπύλες κι άλλο η ταξική κουλτούρα, και η κριτική της παρακμιακής βιομηχανίας του αστικού κινηματογράφου πρέπει να γίνεται διαφορετικά. Δεύτερο παράδειγμα. Η αναφορά στην πρέφα, που παίζει κανείς στο καφενείο της γειτονιάς (για λεπτομέρειες πρόκειται, αλλά τις αναφέρω μόνον και μόνον για να γίνω πλήρως κατανοητός): «Είναι αλήθεια ότι η πρέφα αξίζει όσο και μια κοσμική δεξίωση». Μα η κοσμική δεξίωση δεν έχει καμιά αξία. Για ποιο λόγο, λοιπόν, τις συγκρίνουμε; Η πρέφα είναι διασκεδαστική κι ευχάριστη (για να ξεκαθαρίσω τη θέση μου, προσθέτω ότι είναι το μόνο χαρτοπαίγνιο που με συναρπάζει), αλλά δεν έχει ανάγκη ν’ αναφερθεί σ’ ένα περιοδικό για να γίνει γνωστή× τα καταφέρνει μια χαρά από μόνη της.

Ξέρω, φυσικά, ότι ένα περιοδικό πρέπει να είναι ζωντανό, και δεν θα υποστήριζα ποτέ έναν προσανατολισμό που θα προκαλούσε θανάσιμη πλήξη. Υπάρχουν πολλά περιοδικά σήμερα, που, ενώ η πρόθεσή τους είναι να αρέσουν, δεν καταφέρνουν ούτε καν να δυσαρεστούν τους αναγνώστες τους: τους κάνουν απλώς να πλήττουν. Εξάλλου, ούτε από εμένα λείπει εντελώς το χιούμορ, και, κατά τη γνώμη μου, ένα εργατικό περιοδικό πρέπει να είναι και αστείο. Πρέπει όμως να βρεθεί ο σωστός τόνος, αυτό είναι όλο× αναγνωρίζω, βέβαια, ότι αυτό δεν είναι εύκολο, την ώρα μάλιστα που το περιοδικό σας έχει βγάλει, όλα κι όλα, μόνον δύο τεύχη. Ξέρω, επίσης, ότι αυτά τα δύο παραδείγματα που έφερα, δεν χαρακτηρίζουν εξ ολοκλήρου το περιοδικό σας (για παράδειγμα, το κείμενο του Βέλγου ανθρακωρύχου είναι πολύ ωραίο). Ακριβώς όμως, αν αυτό που σας λέω έχει κάποια χρησιμότητα, αυτή θα έπρεπε να συνίσταται στο να σας επιτρέψει να διακρίνετε τις διαφορές στον τόνο, στις αποχρώσεις, όπως αυτές φανερώνονται σ’ έναν καλοπροαίρετο αναγνώστη, και να σας βοηθήσει να κάνετε τις επιλογές σας.

Θέλω μόνον να το επαναλάβω, για μια ακόμη φορά, με κίνδυνο να γίνω κι εγώ βαρετός: δεν υποστηρίζω ότι ένα περιοδικό πρέπει να είναι αφόρητα πληκτικό ούτε ότι οι συνεργάτες σας πρέπει να γράφουν επιτηδευμένα. Τα παραδείγματα που επικαλούμαι δεν είναι ο Ζιντ, ο Κλωντέλ ή ο Ζουαντώ. Μιλώ για μια λογοτεχνία στην οποία το κορυφαίο παράδειγμα είναι τα μυθιστορήματα του Τολστόι, και που είναι ο κοινός τόπος όπου μπορούν να ξανανταμώσουν οι λογοτέχνες και οι εργαζόμενοι. Ο Βαλέ, ο Νταμπί, ο Πουλάιγ, ο Γκιγιού (έχετε διαβάσει το Compagnons, αυτό το αριστούργημα;), ο Ιστράτι, ο Γκόρκι, ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ, και τόσοι άλλοι, δεν γράφουν με επιτήδευση, και όλοι τους μιλούν για μια αλήθεια που η αστική λογοτεχνία έχει σχεδόν παντελώς απολέσει, και την οποία, κατά τη γνώμη μου, τη διαφυλάττει σχεδόν ακέραια ο κόσμος των εργαζομένων.

Τι άλλο να σας πω; Θα έπρεπε, ίσως –και θα το κάνω κάποια μέρα–, να αναπτύξω εκτενέστερα αυτήν την αλήθεια, ότι υπάρχει ανάμεσα στον εργαζόμενο και τον καλλιτέχνη μια ουσιαστική αλληλεγγύη, και ότι, εντούτοις, σήμερα, βρίσκονται απελπιστικά απομακρυσμένοι μεταξύ τους. Οι δεσποτικές εξουσίες, όπως αυτές των δημοκρατιών του χρήματος, γνωρίζουν ότι, για να μπορούν να ηγεμονεύουν, τους είναι απαραίτητο να κρατούν σε απόσταση την εργασία από τον πολιτισμό. Όσον αφορά την εργασία, η οικονομική καταπίεση και οι συνθήκες εργασίας φτάνουν και περισσεύουν γι’ αυτόν το σκοπό, και, ούτως ή άλλως, βοηθιούνται από την παραγωγή φτηνών υποκατάστατων κουλτούρας (του κινηματογράφου, κυρίως). Όσο για τον πολιτισμό, τα εργαλεία που φέρουν εις πέρας αυτό το έργο είναι η διαφθορά και ο δελεασμός. Η εμπορική κοινωνία χρυσώνει και παρέχει σημαντικά προνόμια στους διασκεδαστές, που φέρουν τον τίτλο του καλλιτέχνη, και τους υποχρεώνει με αυτόν τον τρόπο σε κάθε είδους παραχωρήσεις. Από τη στιγμή που θα αποδεχτούν αυτές τις παραχωρήσεις, τους βλέπουμε να δένονται με τα προνόμιά τους, να γίνονται αδιάφοροι ή και εχθρικοί απέναντι στη δικαιοσύνη, και να απομακρύνονται από τους εργαζόμενους.

Συνεπώς, οφείλουμε να αγωνιστούμε, και εσείς από την πλευρά σας και εμείς, οι εξ επαγγέλματος καλλιτέχνες και λογοτέχνες, ενάντια σ’ αυτή την επιχείρηση διαχωρισμού. Πρώτα, εμείς, αρνούμενοι τις παραχωρήσεις και, στη συνέχεια, προσπαθώντας να γράφουμε ολοένα και περισσότερο για όλους, όσο μακριά κι αν βρισκόμαστε από αυτή την κορυφή της τέχνης, κι ύστερα εσείς, που υπομένετε τις σκληρότερες συνθήκες της μάχης, προσπαθώντας να σκεφτείτε τι είναι αυτό που λείπει από τη σημερινή λογοτεχνία και τι είναι αυτό το αναντικατάστατο που θα μπορούσατε να συνεισφέρετε σ’ αυτήν. Δεν είναι εύκολο, το ξέρω, αλλά την ημέρα που, χάρη σε αυτές τις δύο πορείες, θα πλησιάσουμε, οι μεν και οι δε, τα σύνορα που μας χωρίζουν, δεν θα υπάρχουν πια καλλιτέχνες από τη μια μεριά και εργάτες από την άλλη, αλλά μία και μόνη τάξη δημιουργών, με όλη τη σημασία της λέξης.

Αυτά, πάνω-κάτω, είχα να σας πω. Ίσως να μακρηγόρησα υπερβολικά, και ίσως όλα αυτά να είναι κάπως συγκεχυμένα, επειδή σας γράφω μεταφέροντας αλογόκριτα όλα όσα σκέφτομαι. Αν κάνω λάθος, συγχωρείστε με. Επαναλαμβάνω ότι, μπροστά στο δικό σας εγχείρημα, αισθάνομαι ότι χάνω οποιαδήποτε βεβαιότητα έχω.

Εγκάρδια δικός σας,

Αλμπέρ Καμύ

ΥΓ. Σας ευχαριστώ για το Belles Journées που μου στείλατε. Θα το διαβάσω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον: το θέμα του είναι υπέροχο.

(μετάφραση από τα γαλλικά: Γ. Παπαπαναγιώτου)

* Το 1953, η τηλεόραση ήταν ελάχιστα διαδεδομένη ακόμη στη Γαλλία, ενώ ο κινηματογράφος ήταν το προσιτότερο και δημοφιλέστερο μέσο διασκέδασης.

.

Γιατί οι επιστήμονες λένε ότι δεν μπορεί να ελεγχθεί η υπερνοημοσύνη AI

 

Η τεχνητή νοημοσύνη AI που έχει έρθει για να ανατρέψει τα δεδομένα της ανθρωπότητας, αποτελεί αντικείμενο συζήτησης εδώ και πολλές δεκαετίες. Τώρα, οι επιστήμονες απαντούν στο ερώτημα εάν θα μπορούσαμε να ελέγξουμε μια υπερνοημοσύνη υπολογιστών υψηλού επιπέδου. Ποια είναι η απάντησή τους; «Σίγουρα όχι». 

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο έλεγχος μιας υπερνοημοσύνης AI που ξεπερνά κατά πολύ την ανθρώπινη κατανόηση, θα απαιτούσε μια προσομοίωση αυτής που να μπορεί να αναλυθεί. Αλλά αν η υπερνοημοσύνη δεν είναι κατανοητή, είναι αδύνατο να δημιουργηθεί μια τέτοια προσομοίωση.

Κανόνες όπως «δεν προκαλεί βλάβη στον άνθρωπο» δεν μπορούν να τεθούν εάν δεν είναι κατανοητό το είδος των σεναρίων με τα οποία θα δημιουργηθεί μια τεχνητή νοημοσύνη. Οι επιστήμονες τόνισαν πως όταν ένα σύστημα υπολογιστή λειτουργεί σε ένα επίπεδο πάνω από το πεδίο εφαρμογής των προγραμματιστών, δεν μπορούν να τεθούν όρια. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες επεσήμαναν τα ακόλουθα: «Μια υπερνοημοσύνη δημιουργεί ένα θεμελιωδώς διαφορετικό πρόβλημα από εκείνο που συνήθως μελετάται στην “ρομποτική ηθική”. Αυτό συμβαίνει επειδή η υπερνοημοσύνη είναι πολύπλευρη και επομένως δυνητικά ικανή να κινητοποιήσει μια ποικιλία πόρων, προκειμένου να επιτύχει στόχους που είναι δυνητικά αδιανόητοι για τον άνθρωπο, πόσο μάλλον ελεγχόμενοι.»

Μέρος του συλλογισμού των ερευνητών προέρχεται από το πρόβλημα τερματισμού που προέβαλε ο Alan Turing το 1936. Το πρόβλημα επικεντρώνεται στο να γνωρίζουμε εάν ένα πρόγραμμα υπολογιστή θα καταλήξει σε ένα συμπέρασμα και θα σταματήσει να «τρέχει» ή αν θα συνεχίσει να «τρέχει» για πάντα.

Όπως απέδειξε ο Turing μέσω κάποιων «έξυπνων» μαθηματικών, ενώ μπορούμε να το γνωρίζουμε αυτό για ορισμένα συγκεκριμένα προγράμματα, είναι λογικά αδύνατο να βρούμε έναν τρόπο που θα μας επιτρέψει να το γνωρίζουμε για κάθε πιθανό πρόγραμμα που θα μπορούσε ποτέ να αναπτυχθεί.

Οποιοδήποτε πρόγραμμα που αναπτύσσεται για να σταματήσει η AI να βλάπτει τους ανθρώπους και να καταστρέφει τον κόσμο, για παράδειγμα, μπορεί να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα (και να σταματήσει) ή όχι. Είναι μαθηματικά αδύνατο να είναι οι επιστήμονες απόλυτα σίγουροι, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να θέσουν όρια.

«Στην πραγματικότητα, αυτό κάνει τον αλγόριθμο περιορισμού άχρηστο», λέει ο επιστήμονας υπολογιστών Iyad Rahwan, από το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Ανάπτυξης “Max-Planck” στη Γερμανία.

Η εναλλακτική λύση εκπαίδευσης της AI με κάποια ηθική που να της λέει να μην καταστρέψει τον κόσμο – κάτι που κανένας αλγόριθμος δεν μπορεί να είναι απολύτως σίγουρος ότι κάνει, λένε οι ερευνητές – είναι να περιοριστούν οι δυνατότητες της υπερνοημοσύνης.

Ωστόσο, οι ερευνητές απορρίπτουν και αυτήν την ιδέα, καθώς κάτι τέτοιο θα περιορίσει την εμβέλεια της τεχνητής νοημοσύνης.

Επιπλέον, οι ερευνητές εξήγησαν ότι δεν μπορούν να γνωρίζουν καν πότε φτάνει μια υπερνοημοσύνη πέρα από τον έλεγχό τους. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αρχίσουν να θέτουν κάποια σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τις κατευθύνσεις που ακολουθούν.

Ο επιστήμονας υπολογιστών Manuel Cebrian από το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Ανάπτυξης “Max-Planck” επεσήμανε τα εξής: «Μια υπερ-έξυπνη μηχανή που ελέγχει τον κόσμο, ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία. Αλλά υπάρχουν ήδη μηχανές που εκτελούν συγκεκριμένες σημαντικές εργασίες ανεξάρτητα, χωρίς να κατανοούν πλήρως οι προγραμματιστές πώς το έμαθαν. Επομένως, τίθεται το ερώτημα εάν αυτό θα μπορούσε κάποια στιγμή να γίνει ανεξέλεγκτο και επικίνδυνο για την ανθρωπότητα.»

 Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Research of Artificial Intelligence Research.

.

Η Αξία της Διαδικτυακής Ανωνυμίας

 

Θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική η χρήση πραγματικών ονομάτων στο Διαδίκτυο;

Γράφει η Ηλιάνα Παιχνιδιάρη*

 

Η ανωνυμία στο Διαδίκτυο είναι μια σημαντική αρχή ενός ελεύθερου και ανοιχτού Διαδικτύου. Ιδιαίτερα σε μία εποχή συνεχούς ταυτοποίησης, υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ένα άτομο δεν θα ήθελε να είναι αναγνωρίσιμο στο Διαδίκτυο.

Ο David Kaye, ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για την προώθηση και την προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης, τόνισε οτι η διαδικτυακή ανωνυμία «έχει γίνει απαραίτητη για την άσκηση της ιδιωτικής ζωής και της ελευθερίας της έκφρασης».

Η ανωνυμία είναι πολύτιμη διότι επιτρέπει στους ανθρώπους να αναζητούν ελεύθερα πληροφορίες, να συμμετέχουν σε πολιτικές συζητήσεις, να αναπτύσσουν ιδέες και να εκφράζονται ελεύθερα χωρίς τον φόβο των επιπτώσεων.

Θεωρείται θεμελιώδης για τη συζήτηση αμφιλεγόμενων θεμάτων και γενικότερα για την ποικιλομορφία των φωνών. Ο φόβος της αναγνώρισης μπορεί να «παγώσει» την ελευθερία έκφρασης και να οδηγήσει σε αυτολογοκρισία.

Η ανωνυμία ειναι επίσης μια βασική προϋπόθεση για το «whistleblowing», ώστε ο whistleblower να μπορεί να δράσει χωρίς φόβο.

Επιπλέον, η ανωνυμία αποτελεί πτυχή της ιδιωτικής ζωής. Δεν χρειάζεται να είναι δημόσια όλα όσα κάνουμε στο Διαδίκτυο.

Η ανωνυμία είναι σημαντική προκειμένου να αποφευχθεί η εκτεταμένη παρακολούθηση τόσο από ιδιωτικούς όσο και από δημόσιους φορείς. Διαφορετικά, θα ήταν ακόμα πιο εύκολο να συνδυάσουν πληροφορίες που αφορούν τους χρήστες και έτσι να τους ξεχωρίσουν από το πλήθος.

Υπάρχει, ωστόσο, ελάχιστη διεθνής συναίνεση σχετικά με την προστασία της ανωνυμίας, όπου ορισμένα κράτη τείνουν να περιορίζουν την ανωνυμία περισσότερο από άλλα.

Στην Ευρώπη, η προστασία της διαδικτυακής ανωνυμίας απορρέει από τα δικαιώματα στην ιδιωτική ζωή και την ελευθερία της έκφρασης. Η προστασία της ανωνυμίας, αν και πολύ σημαντική, δεν μπορεί να είναι απόλυτη και μπορεί να περιοριστεί για την προστασία άλλων συμφερόντων.

Η Νότια Κορέα το 2007 είχε εφαρμόσει νόμο που περιόριζε την διαδικτυακή ανωνυμία, απαιτώντας μια διαδικασία επαλήθευσης της ταυτότητας του χρήστη. Όμως, η ασφάλεια των δεδομένων παραβιάστηκε αρκετές φορές και οι προσωπικές πληροφορίες εκατομμυρίων χρηστών διέρρευσαν.

Ο νόμος στη συνέχεια καταργήθηκε, καθώς το δημόσιο συμφέρον δεν ήταν αρκετά σημαντικό για να δικαιολογήσει περιορισμούς στο δικαιώμα ελευθερίας της έκφρασης. Ο νόμος δεν πέτυχε να σταματήσει τα καταχρηστικά και προσβλητικά σχόλια στο Διαδίκτυο, ενώ αναγνωρίστηκε ότι ορισμένες παράπλευρες επιπτώσεις της διαδικτυακής ανωνυμίας είναι απλώς αναπόφευκτες. 

Παρόμοιες πολιτικές για τον περιορισμό της ανωνυμίας στο Διαδίκτυο συζητούνται στην Ευρώπη.

Τον Απρίλιο του 2019, η αυστριακή κυβέρνηση πρότεινε ένα νομοσχέδιο με στόχο την καταπολέμηση της διαδικτυακής ρητορικής μίσους το οποίο θα απαιτούσε από τους χρήστες να παρέχουν την πραγματική τους ταυτότητα στις πλατφόρμες.

Σχετικά με το θέμα αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI), η οποία είναι ένα σημαντικό όργανο παρακολούθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόνισε ότι «οποιοσδήποτε περιορισμός των ελευθεριών (των χρηστών) πρέπει να είναι ανάλογος προς τον νομίμως επιδιωκόμενο σκοπό και να είναι αναγκαίος σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπως απαιτείται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου».

Η διαδικτυακή ανωνυμία, όμως, εκτός από την νομοθεσία ενός κράτους, μπορεί να περιοριστεί και από ιδιωτικούς φορείς.

Για παράδειγμα, το Google+ είχε εφαρμόσει πολιτική πραγματικού ονόματος, η οποία κατόπιν έντονων αντιδράσεων καταργήθηκε. Tο Twitter δίνει την δυνατότητα σε κάποιους χρήστες να επιβεβαιώσουν την ταυτότητα τους και να λάβουν το χαρακτηριστικό μπλε σήμα επαλήθευσης, χωρίς όμως να απαγορεύει την ανωνυμία.

Το Facebook, ωστόσο, απαγορεύει την διαδικτυακή ανωνυμία και υποστηρίζει ότι η πολιτική του που απαιτεί «αυθεντική ταυτότητα» κρατά τους χρήστες ασφαλείς. Ο Mark Zuckerberg έχει υποστηρίξει σθεναρά αυτή την άποψη και έχει δηλώσει ότι «το να έχεις δύο ταυτότητες είναι…έλλειψη ακεραιότητας».

Απαιτεί έγγραφα ταυτοποίησης για την επιβεβαίωση της ταυτότητας του χρήστη ή κλείνει λογαριασμούς για τη χρήση ψευδωνύμων.

Ακόμη και αν ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει ονόμα πέραν αυτού που αναγράφεται στην ταυτότητα του (τουλάχιστον μέχρι να γίνει αναφορά από κάποιον άλλο χρήστη ή να ανιχνευθεί από το ίδιο το Facebook), η μη χρήση πραγματικών ονομάτων παραβιάζει τους Όρους Παροχής Υπηρεσιών.

Ταυτόχρονα, όμως, μια τέτοιου είδους πολιτική επιτρέπει στους παρόχους να προσωποποιήσουν ακόμη περισσότερο τις υπηρεσίες τους και έτσι να αυξήσουν τα κέρδη τους.

Οι «αντίπαλοι» της ανωνυμίας υποστηρίζουν ότι χωρίς αυτήν οι χρήστες θα είχαν περισσότερο αυτοέλεγχο και θα ήταν πιο πολιτισμένοι.

Ωστόσο, η ανωνυμία δεν είναι άμεσος παράγοντας κακής ή ανεύθυνης συμπεριφοράς. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι πολιτικές πραγματικού ονόματος δεν επιτυγχάνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Αντίθετα, προκύπτει ότι οι χρήστες είναι εξίσου (ή και περισσότερο) επιθετικοί όταν χρησιμοποιούν τα ονόματά τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Facebook, παρά την πολιτική του, ανέφερε το 2019 μια τεράστια ποσότητα καταχρηστικού περιεχομένου, το οποίο κυκλοφόρησε από χρήστες που συχνά ενεργούσαν με πλήρη ονόματα.

Τέλος, προκειμένου να διευκολυνθεί η επιβολή του νόμου, οι περιορισμοί δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται εκ των προτέρων και αδιακρίτως σε όλους τους χρήστες.

Μια τέτοια εκ των προτέρων αντιμετώπιση φαίνεται να μην είναι κατάλληλη για το διαδικτυακό περιβάλλον, αφού μπορεί να περιορίσει δυσανάλογα τα δικαιώματα των χρηστών στην ελευθερία έκφρασης και στην ιδιωτικότητα.

Επιπλέον, ο περιορισμός της ανωνυμίας μπορεί να δράσει υπέρ των μεγάλων πλατφόρμων, δίνοντάς τους, παρά την κακή τους φήμη, ακόμη περισσότερα δεδομένα. 

Η επιβολή του νόμου είναι ευρέως εφικτή, με τη «μη ανιχνεύσιμη ανωνυμία» να ισχύει σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, ακόμα και με εργαλεία όπως το Tor ή VPN. Όταν χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο, αφήνουμε ψηφιακά αποτυπώματα με τα οποία μπορεί να γίνει η ταυτοποίηση μας (π.χ. από IP διευθύνσεις και παρακολούθηση διαδικτυακής κίνησης).

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η διαδικτυακή ανωνυμία θεωρείται περιορισμένη και χαρακτηρίζεται συχνά ως μια «ψευδαίσθηση».

Επιπλέον, η προστασία της ανωνυμίας δεν είναι απόλυτη.  Αποτελεί σχετικό δικαίωμα και μπορεί να περιοριστεί. 

Επομένως, ο προληπτικός και αδιάκριτος περιορισμός της διαδικτυακής ανωνυμίας επηρεάζει όλους τους χρήστες χωρίς καμία εγγύηση για ουσιαστικά οφέλη.

Αντιθέτως, η εκ των προτέρων διαδικτυακή ανωνυμία (ή «anonymity by default») μπορεί να προωθήσει μεγαλύτερη ιδιωτικότητα και ελευθερία έκφρασης. Εξάλλου, κάθε προεπιλογή θα πρέπει να προσφέρει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο προστασίας της ιδιωτικότητας.

Η συλλογή δεδομένων θα πρέπει να αποτελεί την εξαίρεση, όχι τον κανόνα. Ωστόσο, η επιβεβαίωση ταυτότητας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εκ των υστέρων για τη μη συμμορφούμενη συμπεριφορά των χρηστών ή και εθελοντικά από χρήστες που δεν επιθυμούν ανώνυμη επικοινωνία.

Η ανωνυμία στο Διαδίκτυο δεν είναι μόνο για εκείνους που έχουν κακές προθέσεις. Είναι σημαντική για όλους μας και αποτελεί θεμελιώδες κομμάτι της διαδικτυακής μας ταυτότητας. Ιδιωτικοί και δημόσιοι φορείς προσπαθούν να περιορίσουν την ανωνυμία και να μας «σκιαγραφήσουν» τόσο ως καταναλωτές όσο και ως πολίτες.

Ειδικά σε περιόδους πανδημίας και μεγάλης αβεβαιότητας, η διαδικτυακή ανωνυμία πρέπει να προστατεύεται, ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε τα δικαιώματά μας χωρίς παραβιάσεις. Παρά την συνήθη παρανόηση, η ανωνυμία μπορεί να συμβάλει στην ασφάλειά μας και όχι το αντίστροφο.

 

*Η Ηλιάνα Παιχνιδιάρη είναι απόφοιτη Νομικής Αγγλίας και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (Innovation, Technology and the Law LLM) από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Ασχολείται με την σχέση μεταξύ νόμου και τεχνολογίας και με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή. 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Citron D K, Hate Crimes in Cyberspace (Harvard University Press 2014)
2. Cross M, Social Media Security (Syngress–Elsevier 2014)
3. Rotenburg M, Horwitz J and Scott J, Privacy in the Modern Age: The Search for Solutions (The New Press 2015)
4. Woo, J, Na, H, Choi, J, ‘An Empirical Analysis of the Effect of the Real-Name System on Internet Bulletin Boards: How the Real-Name System and User Characteristics Influence the Use of Slanderous Comments and Swear words’ (2010) 48 Seoul National University 71

Πηγή: Αναδημοσίευση από https://www.homodigitalis.gr

,

Η Κοινωνική Μηχανική ως Απειλή για την Κοινωνία

 

Του Αναστάσιου Αραμπατζή*

Κοινωνική μηχανική ορίζεται ως η ψυχολογική χειραγώγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς με σκοπό οι άνθρωποι να δρουν με ορισμένους τρόπους ή να αποδεσμεύσουν εμπιστευτικές πληροφορίες. Είναι μία τεχνική η οποία εκμεταλλεύεται τις γνωστικές μας προκαταλήψεις και τα βασικά μας ένστικτα, όπως αυτό της εμπιστοσύνης, με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών, την εξαπάτηση ή την πρόσβαση σε συστήματα. Η κοινωνική μηχανική είναι το “αγαπημένο” εργαλείο των κυβερνοεγκληματιών και πλέον χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Η Κοινωνική Μηχανική στο Πλαίσιο της Κυβερνοασφάλειας

Η συμπεριφορά των υπαλλήλων έχει σημαντική επίδραση στο επίπεδο της κυβερνοασφάλειας των οργανισμών, το οποίο κατ’ επέκταση σημαίνει ότι η κοινωνική μηχανική είναι μία σημαντική απειλή. Ο τρόπος με τον οποίο εκπαιδεύουμε τους υπαλλήλους μας στην κυβερνοασφάλεια, επιδρά στην ίδια την κυβερνοασφάλεια του οργανισμού μας. Αναγνωρίζοντας τα πολιτιστικά υπόβαθρα των υπαλλήλων της εταιρείας μας και σχεδιάζοντας την εκπαίδευση με τέτοιο τρόπο ώστε να απαντά στις διάφορες γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μίας αποτελεσματικής ασφάλειας πληροφοριών. Απώτερος σκοπός θα πρέπει να είναι η δημιουργία μίας κουλτούρας κυβερνοασφάλειας με την έννοια των στάσεων, αντιλήψεων, πεποιθήσεων και συμπεριφορών που συμβάλλουν στην προστασία των ευαίσθητων και κρίσιμων πληροφοριών ενός οργανισμού. Σημαντικό μέρος της κουλτούρας κυβερνοασφάλειας είναι η επίγνωση του κινδύνου της κοινωνικής μηχανικής. Εάν οι υπάλληλοι δεν θεωρούν τον εαυτό τους ως μέρος της προσπάθειας, τότε αγνοούν τα συμφέροντα ασφάλειας του οργανισμού.

Γνωστική Εκμετάλλευση

Οι διάφορες τεχνικές της κοινωνικής μηχανικής βασίζονται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης διαδικασίας λήψης αποφάσεων, τα οποία είναι γνωστά ως γνωστικές προκαταλήψεις. Αυτές οι προκαταλήψεις είναι παράγωγα του μυαλού στη διαδικασία να βρίσκει τον ευκολότερο δυνατό τρόπο να επεξεργάζεται πληροφορίες και να φτάνει γρήγορα σε αποφάσεις. Για παράδειγμα, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η αντιπροσωπευτικότητα, η τάση δηλαδή να ομαδοποιούμε παρόμοια αντικείμενα ή γεγονότα. Κάθε φορά που βλέπουμε ένα αυτοκίνητο, δεν απαιτείται να θυμόμαστε τον κατασκευαστή ή το χρώμα. Το μυαλό μας βλέπει το αντικείμενο, το σχήμα, την κίνηση και λέει “αυτοκίνητο”.

Αυτό το χαρακτηριστικό το εκμεταλλεύονται οι κοινωνικοί μηχανικοί με την αποστολή μηνυμάτων phishing. Λαμβάνουμε ένα μήνυμα με το λογότυπο της Amazon και δεν ελέγχουμε εάν είναι ψευδές ή όχι. Το μυαλό μας λέει ότι αυτό προέρχεται από την Amazon, την οποία εμπιστεύομαι και έτσι κάνουμε κλικ στον σύνδεσμο και αποδεσμεύουμε προσωπικά μας στοιχεία όπως ο αριθμός πιστωτικής κάρτας. Παρόμοιες επιθέσεις στοχεύουν στην κλοπή εμπιστευτικών πληροφοριών από τους υπαλλήλους, όπως π.χ. με χειραγώγηση και εξαπάτηση μέσω τηλεφώνου. Εάν το κάθε άτομο δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένο να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους επιθέσεις, δεν θα καταλάβει ούτε την ύπαρξή τους.

Οι Αρχές της Επιρροής

Η κοινωνική μηχανική βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις έξι αρχές της επιρροής, όπως αυτές περιγράφονται στο βιβλίο του Robert Cialdini “Influence: The Psychology of Persuasion”, οι οποίες εν συντομία είναι:

1. Αμοιβαιότητα: οι άνθρωποι τείνουν να ανταποδίδουν χάρες
2. Δέσμευση και συνέπεια: εάν οι άνθρωποι δεσμευτούν σε μία ιδέα ή ένα στόχο, είναι πολύ πιθανό να τιμήσουν αυτή τη δέσμευση γιατί αυτό είναι σύμφωνο με την εικόνα τους, ακόμα και εάν το αρχικό κίνητρο έχει αλλάξει ή διαγραφεί.
3. Κοινωνική απόδειξη: οι άνθρωποι τείνουν να μιμούνται άλλους ανθρώπους.
4. Εξουσία: οι άνθρωποι τείνουν να υπακούν τις αρχές ακόμα και εάν τους ζητηθεί να κάνουν αμφισβητούμενες πράξεις.
5. Αρέσκεια: οι άνθρωποι πείθονται πιο εύκολα από ανθρώπους που συμπαθούν.
6. Έλλειψη: η αντιληπτή έλλειψη δημιουργεί απαίτηση (προϊόν διαθέσιμο “μόνο για λίγο”).

Το σκάνδαλο της Cambridge Analytica

Μετά την εκλογή του Προέδρου Τραμπ, πολλά μέσα ενημέρωσης συζητούσαν την πιθανότητα να είχαν χρησιμοποιηθεί τακτικές κοινωνικής μηχανικής για να επηρεαστεί η κοινή γνώμη. Οι αποκαλύψεις για την Cambridge Analytica και της χρησιμοποίησης δεδομένων χρηστών του Facebook δεν εγείρουν μόνο ερωτήματα για την ιδιωτικότητα των δεδομένων και την έλλειψη συναίνεσης των χρηστών, αλλά επιδεικνύουν και την ευκολία με την οποία οι εταιρείες μπορούν να  σχεδιάσουν και να εκτελέσουν εκστρατείες κοινωνικής μηχανικής ενάντια μίας ολόκληρης κοινωνίας.

Όπως και στις εμπορικές διαφημίσεις, το σημαντικό είναι να ξέρεις σε ποιους απευθύνεσαι ώστε με τον λιγότερο δυνατό κόπο πετύχεις τον στόχο σου. Αυτό αληθεύει για κάθε εκστρατεία επιρροής και αυτό που απέδειξε το σκάνδαλο της Cambridge Analytica είναι ότι η κοινωνική μηχανική δεν είναι μόνο μία απειλή για την κυβερνοασφάλεια μίας εταιρείας ή ενός οργανισμού.

Η κοινωνική μηχανική είναι απειλή για την πολιτική σταθερότητα και για τον ελεύθερο, ανεξάρτητο πολιτικό διάλογο. Οι τεχνικές διαφήμισης που χρησιμοποιούνται στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης εγείρουν αρκετά ηθικά διλήμματα. Η πολιτική χειραγώγηση και η διασπορά παραπληροφόρησης και αποπληροφόρησης αμβλύνουν σε μεγάλο βαθμό τα υφιστάμενα ηθικά ζητήματα.

Η απειλή για τις κοινωνίες

Είναι πιθανό η κοινωνική μηχανική να πυροδοτήσει έναν πόλεμο ή μία κοινωνική αναταραχή; Είναι πιθανό ξένοι δρώντες να ξεγελάσουν τους πολίτες ενός κράτους ώστε να ψηφίσουν ενάντια στο εθνικό τους συμφέρον; Εάν ένας αρχηγός (δεν θα χρησιμοποιήσω τη λέξη ηγέτης) θέλει να χειραγωγήσει τους πολίτες του κράτους του, μπορεί να το πετύχει; Η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι ναι. Η κοινωνική μηχανική μέσω των ψηφιακών πλατφορμών που έχουν διεισδύσει σε όλες τις κοινωνικές δομές είναι μία πολύ σοβαρή απειλή.

Κεντρική ιδέα της δημοκρατίας είναι ότι η εξουσία προέρχεται από το λαό, για το λαό. Οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους μέσω ενός ανοικτού, προστατευμένου και ελεύθερου διαλόγου. Η λογοδοσία, ειδικά των κυβερνητικών αξιωματούχων, αλλά και των ιδιωτών πολιτών, είναι επίσης μία σημαντική αρχή της δημοκρατίας. Με τη μαζική συλλογή και εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων, χωρίς καμία λογοδοσία, αυτές οι αρχές τίθενται σε κίνδυνο. Η ίδια η δημοκρατία τίθεται σε κίνδυνο.

Βεβαίως εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν ευθύνονται μόνο οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, για την οποιαδήποτε εκστρατεία αποπληροφόρησης ή πολιτικής χειραγώγησης. Οι πλατφόρμες αυτές, ουσιαστικά αντανακλούν τις δικές μας ενέργειες. Εμείς δημιουργούμε τους δικούς μας αποστειρωμένους κόσμους μας, το δικό μας “κύκλο της εμπιστοσύνης”. Οπότε, η απειλή δεν είναι τα μέσα αυτά καθαυτά, αν και έχουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης για τον τρόπο συλλογής δεδομένων και των πρακτικών διαφήμισης. Η αληθινή απειλή είναι οι κακόβουλοι δρώντες και πως εκμεταλλεύονται αυτές τις πλατφόρμες.

Μεγάλης κλίμακας εκστρατείες κοινωνικής μηχανικής, οι οποίες εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη εμπιστοσύνη, μολύνουν το δημόσιο διάλογο με παραπληροφόρηση και παραμορφώνουν την πραγματικότητα μπορούν να οδηγήσουν τις κοινωνίες στο χείλος του γκρεμού. Η αλήθεια αμφισβητείται περισσότερο από ποτέ και το κλίμα της πολιτικής πόλωσης αυξάνεται. Η διασπορά ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς καμία λογοδοσία οδηγεί στην πολιτική διαστρέβλωση, στην έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και στην εκλογή ακραίων πολιτικών κομμάτων. Με λίγα λόγια, η κοινωνική μηχανική αποτελεί μία κρίσιμη απειλή για την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα.

Αντιμετώπιση της απειλής

Το κλειδί για την αντιμετώπιση της κοινωνικής μηχανικής, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι τακτικές στοχεύουν στην έλλειψη γνώσης, στην άγνοιά μας και στις προκαταλήψεις μας, είναι η επίγνωση. Η προσέγγιση της αύξησης της επίγνωσης έχει διπλό αποτέλεσμα: αφενός μπορούμε να αναπτύξουμε στρατηγικές και καλές πρακτικές για την αντιμετώπιση αυτής καθαυτής της κοινωνικής μηχανικής και αφετέρου μπορούμε να αναπτύξουμε πολιτικές για τη μείωση των αποτελεσμάτων της κοινωνικής μηχανικής.

Σε αντίθεση με το τι συμβαίνει στην αντιμετώπιση των κακόβουλων λογισμικών, για να αντιμετωπίσουμε την κοινωνική μηχανική δεν μπορούμε να “ενσωματώσουμε” κάποιου είδους λογισμικού στον άνθρωπο ώστε αυτός να παραμείνει ασφαλής. Όπως αναφέρει και ο Christopher Hadnagy στο βιβλίο του “Social Engineering, The Art of Human Hacking”, η κοινωνική μηχανική απαιτεί μία ολιστική, ανθρωποκεντρική προσέγγιση, η οποία θα εστιάζει στους ακόλουθους άξονες:

1. Εκμάθηση αναγνώρισης επιθέσεων κοινωνικής μηχανικής.
2. Δημιουργία προσωποποιημένου προγράμματος επίγνωσης κυβερνοασφάλειας.
3. Επίγνωση της αξίας της πληροφορίας που αναζητούν οι κοινωνικοί μηχανικοί.
4. Διαρκώς ενημερωμένο λογισμικό.
5. Ασκήσεις ετοιμότητας μέσω λογισμικού προσομοίωσης και “σοβαρών” παιχνιδιών (gamification).

Η αντιμετώπιση της κοινωνικής μηχανικής πρέπει να αποτελέσει μέρος μίας ευρύτερης εκπαίδευσης για την ψηφιακή μας ασφάλεια. Για την καταπολέμηση της κοινωνικής μηχανικής στο επίπεδο της κοινωνίας πρέπει να εκπαιδευτούμε για την τρωτότητα των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης), για τους λόγους που αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για χειραγώγηση των πολιτών (π.χ. προσωποποιημένη διαφήμιση, πολιτική επικοινωνία) και για τους τρόπους υλοποίησης της χειραγώγησης (π.χ. ψευδείς ειδήσεις). Η επίγνωση είναι το κλειδί για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης ενάντια στην κοινωνική μηχανική.

 

*Ο Αναστάσιος Αραμπατζής είναι μέλος της Homo Digitalis, απόστρατος Αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας με πάνω από 25 χρόνια εμπειρία σε θέματα ασφάλειας πληροφοριών.  

Πηγή: https://www.homodigitalis.gr

.