Ψυχολογία των μαζών - Gustave Le bon

 

Ενας από τους γενικούς χαρακτήρες των μαζών είναι μια υπέρμετρη ροπή στην υποβολή. Στο εσωτερικό κάθε ανθρώπινης συνάθροισης, μια υποβολή είναι μεταδοτική· πράγμα που εξηγεί το γρήγορο προσανατολισμό των αισθημάτων προς μιαν ορισμένη κατεύθυνση.

Όσο ουδέτερη κι αν τη φαντάζεται κανείς, η μάζα βρίσκεται αρκετά συχνά σε μια κατάσταση γεμάτης προσδοκία ετοιμότητας, ευνοϊκή για την υποβολή. Η πρώτη υποβολή, που εκφράζεται, επιβάλλεται αμέσως μεταδοτικά σε όλους τους εγκεφάλους και δίνει πάραυτα τον προσανατολισμό. Στις υπάρξεις που υποβάλλονται, η πρόληψη τείνει να μεταμορφωθεί σε πράξη. Είτε πρόκειται να κάψει ένα ανάκτορο είτε να επιτελέσει ένα έργο αφοσίωσης, η μάζα δίνει τη συγκατάθεσή της με την ίδια ευκολία. Όλα θα εξαρτηθούν από τη φύση του ερεθισμού, και όχι πια, όπως στο μεμονωμένο άτομο, από τις σχέσεις που υφίστανται ανάμεσα στην υποβεβλημένη πράξη και το βάρος της λογικής, που μπορεί να αντισταθεί στην πραγμάτωσή της.

Επίσης, καθώς πλανάται σταθερά ως προς τα όρια του ασυνειδήτου, και υπομένει όλες τις υποβολές, εμψυχωμένη από την ορμή των συναισθημάτων που προσιδιάζουν στις υπάρξεις που δεν μπορούν να επικαλεστούν τις δυνάμεις της λογικής, στερημένη από το κριτικό πνεύμα, η μάζα δεν μπορεί παρά να επιδεικνύει μια υπερβολική ευπιστία. Γι' αυτήν το απίθανο δεν υπάρχει, και αυτό πρέπει να το θυμόμαστε, για να καταλάβουμε την ευκολία με την οποία δημιουργούνται και διαδίδονται οι παραδόσεις και οι πιο παράξενες διηγήσεις*. Η δημιουργία των παραδόσεων που κυκλοφορούν τόσο εύκολα ανάμεσα στις μάζες δεν είναι το αποτέλεσμα μόνο μιας πλήρους ευπιστίας, αλλά επίσης τεράστιων παραμορφώσεων, που υφίστανται τα γεγονότα στη φαντασία των συναθροισμένων ανθρώπων. 

Το πιο απλό γεγονός, όταν το βλέπει η μάζα, γίνεται μετά από λίγο ένα παραμορφωμένο γεγονός. Η μάζα σκέφτεται με εικόνες, και η εικόνα που ανακαλείται ανακαλεί η ίδια μια σειρά από άλλες δίχως κανένα λογικό δεσμό με την πρώτη. θα καταλάβουμε εύκολα αυτή την κατάσταση, αν σκεφτούμε τις παράδοξες ακολουθίες των ιδεών, στις οποίες μας οδηγεί ενίοτε η ανάκληση στη μνήμη κάποιου γεγονότος. Ο λόγος αποδεικνύει την ασυναρτησία παρόμοιων εικόνων, όμως η μάζα δεν τη βλέπει και αυτό που η παραμορφωτική της φαντασία προσθέτει στο γεγονός, αυτή θα το μπερδέψει με το τελευταίο. Ανίκανη να διαχωρίσει το υποκειμενικό από το αντικειμενικό, δέχεται ως πραγματικές τις εικόνες που ανακαλούνται στο πνεύμα της, και που, πολύ συχνά, δεν έχουν παρά μια μακρινή συγγένεια με το γεγονός που παρατηρεί.

 Οι παραμορφώσεις που μια μάζα προκαλεί σε ένα οποιοδήποτε γεγονός, του οποίου είναι μάρτυρας, θα έπρεπε, καθώς φαίνεται, να είναι αναρίθμητες και με διάφορες μορφές, μιας που οι άνθρωποι που τη συνθέτουν έχουν πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες. Όμως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Εξαιτίας της μεταδοτικότητας, οι παραμορφώσεις είναι της ίδιας φύσης και μορφής για όλα τα άτομα της ομάδας.

 Η πρώτη παραμόρφωση, που συλλαμβάνει ένας από αυτούς, αποτελεί τον πυρήνα της μεταδοτικής υποβολής. Προτού ο Άγιος Γεώργιος εμφανιστεί πάνω στα τείχη της Ιερουσαλήμ σε όλους τους σταυροφόρους, δεν τον είδε βεβαίως παρά ένας από τους παριστάμενους. Με τηv υποβολή και τη μεταδοτικότητα το διάσημο θαύμα έγινε αμέσως αποδεκτό από όλους. Τέτοιος είναι ο μηχανισμός αυτών των ομαδικών παραισθήσεων, των τόσο συχνών μέσα στην ιστορία, και οι οποίες μοιάζουν να έχουν όλους τους κλασικούς χαρακτήρες της γνησιότητας, αφού πρόκειται για φαινόμενα που τα μαρτύρησαν χιλιάδες ατόμων. 

Η πνευματική υπεροχή των ατόμων από τα οποία αποτελείται η μάζα δεν αντιβαίνει σε αυτή την αρχή. Αυτή η υπεροχή είναι άνευ σημασίας. Από τη στιγμή που βρίσκονται στη μάζα ο αδαής και ο σοφός γίνονται το ίδιο ανίκανοι για παρατήρηση. Η θέση μπορεί να φανεί παράδοξη. Για να την αποδείξω θα έπρεπε να ξαναπιάσω έναν μεγάλο αριθμό ιστορικών γεγονότων, και, γι' αυτό, δεν θα επαρκούσαν πολλοί τόμοι. Εντούτοις, επειδή δεν θέλω να αφήσω τον αναγνώστη με την εντύπωση των αποφάνσεων χωρίς τεκμήρια, θα του δώσω κάποια παραδείγματα παρμένα στην τύχη, μεταξύ όλων αυτών που θα μπορούσε κανείς να παραθέσει. 

Το γεγονός που ακολουθεί είναι ένα από τα πιο τυπικά, γιατί είναι επιλεγμένο μεταξύ των ομαδικών παραισθήσεων που ενέσκηψαν σε μια μάζα, στην οποία υπήρχαν άτομα όλων των ειδών, αδαή όπως και πεπαιδευμένα. Αναφέρεται παρεμπιπτόντως από τον υποπλοίαρχο Ζιλιέν Φελiξ, στο βιβλίο του για τα ρεύματα της θάλασσας. Η φρεγάτα «Η 'Ομορφη 'Ορνιθα» περιπλανιόταν στη θάλασσα για να ξαναβρεί την κορβέτα «Το Λίκνο», από την οποία την είχε χωρίσει μια ορμητική καταιγίδα. Ήταν ημέρα και είχε λιακάδα. Ξαφνικό ο σκοπός ειδοποιεί για ένα πλοιάριο εγκαταλελειμμένο. Οι άντρες του πληρώματος στρέφουν το βλέμμα τους προς το προσδιορισμένο σημείο και όλοι, αξιωματικοί και ναύτες, διέκριναν καθαρά μια σχεδία φορτωμένη ανθρώπους, ρυμουλκούμενη από πλοιάρια πάνω στα οποία κυμάτιζαν σημαίες κινδύνου. Ο ναύαρχος εξόπλισε ένα πλοιάριο για να σπεύσει σε βοήθεια των ναυαγών. Καθώς πλησίαζαν, οι ναύτες και οι αξιωματικοί που επέβαιναν σε αυτό έβλεπαν «μάζες ανθρώπων να παραδέρνουν, να τείνουν τα χέρια, και άκουγαν τον υπόκωφο και συγκεχυμένο θόρυβο ενός μεγάλου αριθμού φωνών». Οταν έφτασαν απέναντι από την υποτιθέμενη σχεδία, βρέθηκαν απλώς μπροστά σε κάποια κλαδιά δέντρων, καλυμμένα με φύλλα που είχαν αποσπαστεί από τη γειτονική ακτή. Μπροστά σε κάτι τόσο προφανές, η παραίσθηση εξαφανίζεται. 

Αυτό το παράδειγμα αποκαλύπτει αρκετά καθαρά το μηχανισμό της ομαδικής παραίσθησης όπως τον έχουμε εξηγήσει. Από τη μια πλευρά μάζα σε κατάσταση γεμάτης προσδοκία ετοιμότητας, από την άλλη υποβολή που προκλήθηκε από το σκοπιωρό που έκανε σήμα για ένα πλοίο διαλυμένο στη θάλασσα, υποβολή που γίνεται δεκτή διαμέσου της μεταδοτικότητας από όλους τους παρόντες, αξιωματικούς ή ναύτες. Μια μάζα, για να καταστραφεί η ικανότητά της να βλέπει σωστά, και τα πραγματικά γεγονότα να αντικατασταθούν από παραισθήσεις δίχως συγγένεια μαζί τους, δεν είναι ανάγκη να είναι πολυπληθής. Κάποια άτομα συγκεντρωμένα αποτελούν μια μάζα και, ακόμα και αν ήταν διακεκριμένοι σοφοί, ενδύονται όλους τους χαρακτήρες των μαζών για τα θέματα πέρα από την ειδικότητα τους. Η ικανότητα παρατήρησης και το κριτικό πνεύμα που διαθέτει καθένας από αυτούς εξαφανίζονται.

* Τα πρόσωπα που ήταν παρόντα στην πολιορκία του Παρισιού είδαν πολλά παραδείγματα αυτής της ευπιστίας των μαζών για πράγματα απολύτως απίθανα. Ένα κερί αναμμένο στον τελευταίο όροφο ενός σπιτιού το θεωρούσαν πάραυτα ως ένα σινιάλο που γινόταν για τους πολιορκητές. Δύο δευτερόλεπτα σκέψης θα τους είχαν αποδείξει, εντούτοις, ότι ήταν απολύτως αδύνατο σε αυτούς να διακρίνουν από την πολύ μεγάλη απόσταση την λάμψη αυτού του κεριού.

~ Ροπή στην υπoβoλή και ευπιστία των μαζών ~ " Ψυχολογία των μαζών " Gustave Le bon

.