Για την αγάπη

                                                      Για την αγάπη 

«θα δεις ότι ακόμη και στη δυστυχία οι δύο μαζί ζουν καλύτερα από τον ένα» Φρίντριχ Ένγκελς

Οι δύο ζουν καλύτερα απ’αυτόν που είναι μόνος, ποιος θα μπορούσε να αντικρούσει αυτό το απόφθεγμα του Ένγκελς; Και όμως με τη μονογαμική συμβίωση κάποτε άρχισε η καταπίεση της γυναίκας από τον άνδρα! Ευρύτερα γνωστά καί πολύ αγαπητά, λόγω της παρήγορης συμπλήρωσής τους, είναι τα λόγια του Μαρξ ότι «η κοινωνική πρόοδος μετριέται ακριβώς από την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου (συμπεριλαμβανομένων και των άσχημων)»*. Πώς αυτά τα δύο φαινόμενα αλληλοεξαρτούνται, γιατί όλες οι ερωτικές σχέσεις εξαρτούνται πάντοτε από τις κοινωνικές συνθήκες, γίνεται ξεκάθαρο για τον αναγνώστη από τα κείμενα των Μαρξ και Ένγκελς που αναφέρθηκαν στην αρχή. Με λίγες γραμμές, ιδιαίτερα ο Ένγκελς, σκιαγραφεί πώς διαμορφώθηκε ο μοναχικός γάμος, με τον οποίο αναπτύχθηκε η σύγχρονη ατομική ερωτική σχέση. Περιγράφει τα δεσμό, που οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις ιδιοκτησίας κω η ιδεολογία της ατομικής ερωτικής σχέσης, που πηγάζει απ'αυτές, έχουν επιβάλει — κω συνεχίζουν μέχρι σήμερα να επιβάλλουν — οδηγώντας τις σκέψεις του στο ερώτημα: Πώς όμως θα γίνει η ρύθμιση «των σεξουαλικών σχέσεων ύστερα από το επικείμενο σάρωμα της κεφαλωοκρατικής παραγωγής»;

Αυτό είναι ένα ερώτημα που ενδιαφέρει εξαιρετικά, θεωρητικά και πρακτικά, εμάς τους σημερινούς, θα διαπιστώσουμε ύστερα από βαθύτερη σκέψη πάνω στις απαντήσεις που έδοσαν ο Μαρξ κω ο Ένγκελς ότι οι προβλέψεις τουςακόμη κω σ'αυτή την κατεύθυνση, γίνοντω πραγματικότητα στη σοσιαλιστική καθημερινότητα· φυσικά όχι σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση αλλά ξεκάθαρα σαν τάση. Αυτές οι διατυπώσεις, που είναι ταυτόχρονα ιστορικές κω προγνωστικές, προέρχοντω κυρίως από το βιβλίο που εκδόθηκε το 1884 από τον Ένγκελς Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας κω του κράτους ενός έργου για το οποίο ο Ένγκελς μπόρεσε να στηριχτεί σε πολύτιμες παλιότερες υποδείξεις του φίλου του Μαρξ, που είχε πεθάνει λίγο νωρίτερα. Στον αιώνα που πέρασε από τότε. η ιστορία των σχέσεων μεταξύ των φύλων συνεχίστηκε: από τη μια πλευρά από την αστική τάξη, που στο στάδιο του προχωρημένου καπιταλισμού έχει επιβάλει τον απανθρωπισμό στον έρωτα κω έχει εμπορευματοποιήσει τη γυνωκα σαν αντικείμενο διασκέδασης, μετατρέποντας την ερωτική σχέση σε μια επιχείρηση με σεξοβόμβες, σε άγνωστες μέχρι σήμερα διαστάσεις, κω από την άλλη πλευρά από την εργατική τάξη, που στον υπαρκτό σοσιαλισμό με την ισοτιμία της γυναίκας σε όλες τις σφαίρες της ζωής, δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις για μια αρμονική συμβίωση άνδρα κω γυναίκας, που θα βασίζετω στον αλληλοσεβασμό κω την αμοιβαία ευθύνη. Τα κείμενα που ακολουθούν αφηγούντω για την αγάπη του Καρλ με■ την Τζένη Μαρξ καθώς κω του Φρίντριχ Ένγκελς με τη Μαίρη Μπαρνς, αργότερα του Φρίντριχ Ένγκελς με τη Λύντια Μπαρνς. Ήταν, παρά την εξωτερική μιζέρια, ευτυχισμένα ζευγάρια. Η αγάπη τους άντεξε σε δοκιμασίες και κρίσεις, πάνω στις οποίες αμέτρητοι άλλοι γόμοι συντρίφτηκαν. Αυτό ήταν δυνατό μόνο γιατί τον Καρλ κω την Τζένη, τον Φρίντριχ κω τη Μαίρη κω αργότερα τη Λύντια, πέρα από τον ερωτικό δεσμό, τους συνέδεαν τα ίδια ιδανικά κω στόχοι για τη ζωή, γιατί μπόρεσαν, μέσα από την κοινή τους προσπάθεια για την απελευθέρωση όλων των εκμεταλλευομένων κω καταπιεσμένων, να διαμορφώσουν μεταξύ τους σχέσεις με πραγματικά ίσα δικωώματα κω υποχρεώσεις. δυστυχώς οι γραπτές μαρτυρίες αυτής της αγάπης, σε σύγκριση με τα χιλιάδες γράμματα που διασώθηκαν, είνω πολύ σπάνιες. Παρ ’ όλα αυτά έχουν διασωθεί μερικά πολύτιμα ντοκουμέντα της αγάπης του Καρλ Μαρξ για την Τζένη, που τα περισσότερα απ’ αυτά ξαναβρίσκονται σ' αυτό το βιβλίο. Υπάρχει ένα ερωτικό ποίημα του Μαρξ για τη μνηστή του, το οποίο — παρά το γεγονός ότι οφείλει πολλά στο ρομαντικό πνεύμα της εποχής και έτσι σήμερα μας φαίνεται υπερβολικά συναισθηματικό— δίνει τη δυνατότητα να νιώσουμε το βάθος των συναισθημάτων του. Από αυτούς τους στίχους του δεκαοχτάχρονου ανοίγει το τόξο που συνεχίζεται με την εξομολόγηση του εικοσιπεντάχρονου γαμπρού, μέχρι τη φλογερή ερωτική επιστολή της 21ης Ιούνη 1856 του οικονειάρχη Μαρξ προς τη γυναίκα του από την οποία είχε χωρισθεί προσωρινά. Και δεν είναι λιγότερο συγκινητικά τα λόγια του γέρου, βαριά άρρωστου Μαρξ που μπροστά στη νεκρή Τζένη του, μιλάει γι' αυτό το «διάστημα των καλύτερων χρόνων»* της ζωής του. Ακόμη πιο σπάνια είναι τα ντοκουμέντα που πληροφορούν για την αγάπη του Ένγκελς με τη γεμάτη ταμπεραμέντο φλανδέζα εργάτρια Μαϊρη Μπαρνς. Μόνο λίγα λόγια, που μαρτυρούν όμως τη βαθιά συντριβή του μετά το θάνατο της Μαίρης, μας είναι γνωστά Εάν δεν υπήρχαν οι λιγοστές αναμνήσεις μερικών φίλων ή κατά καιρούς συναγωνιστών καθώς και ένα ποίημα του Γκέοργκ Βερτ,** σαν φόρος τιμής στην εικοσάχρονη Μαίρη, δεν θα ξέραμε σχεδόν τίποτε γι ’ αυτή τη βαθιά αγάπη, που άντεξε πεισματικά σε όλες τις παραδοσιακές αντιστάσεις, ανάμεσα στον κομμουνιστή γιο εργοστασιάρχη και την εργοστασιακή εργάτρια με την ταξική συνείδηση. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο γιατί είναι πολύ πιθανό ότι η ίδια, όπως και η αδελφή της Αύντια, δεν ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Το ίδιο συνέβηκε και με την αγάπη του Ένγκελς προς τη δεύτερη γυναίκα του τη Αύντια, την ονομαζόμενη Λίζυ, την οποία μια ημέρα πριν το θάνατό της, την 11η Σεπτέμβρη 1878, ύστερα από επιθυμία της, ο Ένγκελς παντρεύτηκε νόμιμα. Αργότερα, μια δεκαετία από το θάνατό της, βρέθηκε, σε ένα γράμμα προς τη Γιούλι Μπέμπελ, μια ερωτική εξομολόγηση για τη Αύντια που συγκλονίζει ακόμη και σήμερα τον αναγνώστη.

Με τον όρο αγάπη σ ’ αυτό το βιβλίο κατανοούμε όχι μόνο την αγάπη ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. Η αγάπη του Καρλ Μαρζ προς τον πατέρα του, και τους άλλους συγγενείς, η αγάπη του Φρίντριχ Ένγκελς για τη μητέρα του καθώς και για μερικά από τα αδέλφια του, η τρυφερή αγάπη του Καρλ και της Τζένης για τα παιδιά τους, γι' αυτά που πέθαναν νωρίς καθώς κω για τις τρεις κόρες που τους συνοδέυσαν στην πορεία της ζωής τους, η βαθιά αγάπη του παππού Μαρζ για τα εγγόνια του, αλλά επίσης η πατρική αγάπη του Ένγκελς για τις κόρες του Μαρξ που διατηρήθηκε για δεκαετίες, όλα αυτά καθρεφτίζονται στα γράμματα που διασώθηκαν και που μερικά απ' αυτά δημοσιεύονται σ' αυτό το βιβλίο με τη σειρά που αναφέρθηκαν. Ιδιαίτερα ο βαθύς δεσμός του Ένγκελς με τη μητέρα του, μια αγάπη που άντεζε σε όλες τις πολιτικές κω κοσμοθεωρητικές αντιθέσεις κω τις συνεπαγόμενες οικογενειακές συγκρούσεις, είνω για μας, ακόμη και σήμερα, υπόδειγμα σοσιαλιστικής συμπεριφοράς, που διακρίνετω από την πίστη στις αρχές κω την κατανόηση. Όλοι όσοι έμπωναν κω έβγαιναν στο σπίτι του Μαρξ κω έγραψαν αργότερα γι ’ αυτό το θέμα, διηγούντω για τη βαθιά σχέση ανάμεσα στον Καρλ κω την Τζένη με τα πωδιά τους. Έτσι δεν είνω παράξενο ότι ο Μαρξ εμφανίζετω στα γράμματα που παραθέτοντω σαν πατέρας γεμάτος αγάπη, σαν ένας σύντροφος γεμάτος κατανόηση κω χιούμορ για τις κόρες του που μεγάλωναν, αργότερα σαν σύμβουλος γεμάτος ενδιαφέρον. Το ίδιο ισχύει διαφορετικά κω για τον Φρίντριχ Ένγκελς, που για μια ολόκληρη ζωή έβλεπε τα πωδιά του Μαρξ σαν δικά του. κω που στάθηκε στο πλευρό τους για 12 χρόνια μετά το θάνατο του Μαρξ σαν πατρικός φίλος κω πολιτικός σύμβουλος καθώς κω σαν γενναιόδωρος οικονομικός ενισχυτής. Το ίδιο έγινε με την αγάπη και τη φροντίδα του για μια ανήψιά της Μαίρης και της Λύντια. τη Μαίρη Έλεν Μπαρνς, την ονομαζόμενη Πουμπς. Παρά κάποιες απογοητεύσεις την έβλεπε για πολλά χρόνια, που ζούσε στο σπίτι του, σαν κόρη του κω αφιέρωνε πολλή προσοχή στα πωδιά της. Ενώ ο Μαρξ ήταν υπέρμετρα τρυφερός σαν πατέρας όταν έγινε αργότερα παππούς ξεχείλιζε από συγκινητική φροντίδα. Μόλις η δεύτερη κόρη του Λάουρα, που είχε παντρευτεί, μετά από αυστηρή εξέταση από τον πεθερό, με τον Πολ Λαφάργκ, του χάρισε τον πρώτο εγγονό, προειδοποίησε ο ανήσυχος παππούς: «Δεν υπάρχει 14 τίποτα το δυσκολότερο για να καταπιαστεί κανείς από έναμωρό»* και ζήτησε πολύ κατηγορηματικά να υπακούσουν στις πατρικές συμβουλές του. Αλλά τα γράμματα δείχνουν επίσης ότι μαζί με την ευτυχία και τη χαρά του Μαρξ για τα εγγόνια του, που του χάρισαν η Αάουρα και αργότερα η Τζένη, πολλές φορές έριξε τη σκιά του και βαθύς πόνος. Τέσσερα από τα εγγόνια τους — όλα τα παιδιά των Λαφάργκ και ο πρωτότοκος Τσαρλς της Τζένης Αονγκέ — τα έχασαν ο Καρλ και η Τζένη μέσα σε λίγα χρόνια «Έχω τόσο υποφέρει από τέτιες απώλειες. ώστε είναι αδύνατο να μην αισθάνομαι βαθιά τη θλίψη μαζί σας»**. έγραφε το 1870 στους καταβλημένους από τον πόνο Λαφάργκ. Αργότερα ο πιο αγαπημένος του Μαρξ έγινε ο Ζαν-Αωράν - Φρεντερίκ Αονγκέ, που στα γράμματα αναφέρεται μόνο σαν Τζόνι. 'Οταν αρρώστησε το 1878 έγραφε με ανησυχία: «Πρέπει να μου στέλνετε καθημερινά δελτία υγείας και πάντοτε με την πλήρη αλήθεια. Το μικρό αγοράκι το έχω σαν την κόρη του ματιού μου.»*** Πολύ συνέβαλε σ’ αυτή την ιδιαίτερα στενή σχέση το γεγονός ότι πολλά από τα παιδιά των Αονγκέ μεγάλωσαν για μεγάλο διάστημα στο σπίτι των Μαρξ.