Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 479-323 π.Χ. - ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ - Simon Hornblower (απόσπασμα )

 

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

(απόσπασμα από το έργο του SimonHornblower

"Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 479-323 π.Χ.)

 

...από τον Άρειο Πάγο, το ανώτατο όργανο του αθηναϊκού κράτους, που αποτελείτο από πρώην άρχοντες, αφαιρέθηκαν οι πολιτικές και νομικές αρμοδιότητες, εκτός από την εκδίκαση ορισμένων κατηγοριών ανθρωποκτονιών. Αυτές οι εξουσίες, που οι μεταρρυθμιστές Εφιάλτης και Περικλής παρουσίασαν εντέχνως ως «σφετερισμένα προνόμια» μεταφέρθηκαν στη Βουλή των Πεντακοσίων και στα λαϊκά σώματα, δηλ. στην Εκκλησία του Δήμου και στα δικαστήρια. Η ακριβής αναδιανομή αρμοδιοτήτων δεν είναι γνωστή· πάντως είναι σχεδόν βέβαιο πως τότε αφαιρέθηκε απ’ τον Άρειο Πάγο η αρμοδιότητα του προκαταρκτικού ελέγχου των αρχόντων μέσω της διαδικασίας της δοκιμασίας (της εξέτασης των προσόντων που απαιτούνταν για την ανάληψη του αξιώματος) και ίσως και της εκδίκασης των κατηγοριών για αδικήματα εναντίον του κράτους (εισαγγελίαι), εκτός και αν το τελευταίο είχε γίνει ήδη. Επίσης οι εννέα άρχοντες έχασαν τη δικαιοδοσία να εκδικάζουν υποθέσεις σε πρώτο βαθμό, η οποία μεταβιβάστηκε στα λαϊκά δικαστήρια. Τέλος για πρώτη φορά καθορίστηκαν σαφώς οι ποινές που μπορούσε να επιβάλλει η «κλεισθένεια» Βουλή των Πεντακοσίων (Αθ. Πολ. 25 κ.εξ.)

Πράγματι η διαδικασία είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια ενωρίτερα, με τη μεταρρύθμιση του 487 π.Χ., που εισήγαγε τον κλήρο για την ανάδειξη των αρχόντων. Προφανώς το σκεπτικό ήταν πως ο κλήρος είχε περισσότερο δημοκρατικό χαρακτήρα – αν και σε ορισμένες περιπτώσεις η κλήρωση χρησιμοποιήθηκε και από την κάθε άλλο παρά ένθερμα δημοκρατική Ρώμη -, χωρίς η αλλαγή αυτή να  συνεπάγεται απαραίτητα τη μείωση του κύρους του θεσμού στην Αθήνα. (Ή, ορθότερα, την περαιτέρω μείωσή του: αυτό που μείωσε στην πραγματικότητα την εξουσία των αρχόντων ήταν η εισαγωγή το 501/0 π.Χ. του θεσμού των στρατηγών, ενός δεκαμελούς συμβουλίου που ανέλαβε μεταξύ άλλων τη διοίκηση του στρατού και του στόλου.) Εξάλλου ο νέος περιορισμός των αρχόντων, η αφαίρεση των δικαστικών τους αρμοδιοτήτων, μάλλον δεν αντικατέστησε διαμιάς το παλιό σύστημα· έτσι σε ένα ψήφισμα για τη Φάσηλη (ML 31 = Fornara 68), που χρονολογείται λίγο μετά το 462 π.Χ., όχι όμως πολύ αργότερα, φαίνεται ότι ο αρμόδιος άρχοντας διέθετε ακόμα ουσιαστικές εξουσίες. Πραγματοποιήθηκαν επίσης ένα πλήθος ακόμα αλλαγών, τις οποίες οι γραπτές πηγές δεν συνδέουν άμεσα με τον Εφιάλτη και οι οποίες είναι δύσκολο να προσδιοριστούν χρονολογικά, αλλά είναι βέβαιο ότι αποτελούν μέρος της μεγάλης διαδικασίας εκδημοκρατισμού. Για παράδειγμα καμία πηγή δε μας πληροφορεί σαφώς πότε άρχισε να καταβάλλεται η βουλευτική αποζημίωση στα μέλη της Βουλής των Πεντακοσίων ή πότε αυτά άρχισαν να κληρώνονται από έναν ευρύτερο κατάλογο αντί να εκλέγονται. Το βέβαιο είναι ότι η βουλευτική αποζημίωση δεν είχε καθιερωθεί ακόμα στα τέλη του 6^ου αι., όταν ο Κλεισθένης εισήγαγε τη νέα Βουή των Πεντακοσίων (τότε το κυρίαρχο θέμα ήταν η αποζημίωση των ενόρκων, η οποία δεν εισήχθη πριν τη δεκαετία του 460, επομένως τα άλλα είδη πολιτικών αποζημιώσεων θα πρέπει να είναι μεταγενέστερα). Πάντως είναι σίγουρο ότι το έτος 411 π.Χ. οι βουλευτές αποζημιώνονταν: την πρώτη σχετική μαρτυρία συναντάμε σε ένα χωρίο του Θουκυδίδη (8.69.4) που αναφέρει ότι οι ολιγαρχικοί στασιαστές του 411 εξόφλησαν τους μισθούς των δημοκρατικών βουλευτών πριν τους εκδιώξουν από το βουλευτήριο. Στο ίδιο χωρίο του Θουκυδίδη αναφέρεται ότι οι βουλευτές επιλέγονταν με κλήρο (ή μάλλον «από της κυάμου», σύμφωνα με την έκφραση της εποχής). Όμως αυτή δεν είναι η παλαιότερη σχετική μαρτυρία: ανάμεσα στις ρυθμίσεις που επέβαλλαν οι Αθηναίοι στις Ερυθρές το 453 (ML 40 = Fornara 71) ήταν και η κλήρωση των βουλευτών· από αυτό συνάγεται το λογικό συμπέρασμα πως οι Αθηναίοι δεν είναι δυνατό να εξήγαγαν ένα θεσμό περισσότερο δημοκρατικό από αυτούς που  ίσχυαν στην ίδια την πόλη τους. Από την άλλη πλευρά γνωρίζουμε ότι το 508 π.Χ. οι βουλευτές δεν ήταν ακόμα κληρωτοί, αφού κυρίαρχο θέμα συζήτησης εκείνη την εποχή ήταν η καθιέρωση της κλήρωσης για τους άρχοντες, μέτρο που είναι βέβαιο ότι προηγήθηκε χρονολογικά και το οποίο δεν είχε μπει σε εφαρμογή πριν το 487 π.Χ. Επομένως το χρονολογικό φάσμα στο οποίο τοποθετείται η εισαγωγή της αποζημίωσης είναι μεταξύ 508 και 411 π.Χ. ενώ της κλήρωσης μεταξύ 508 και 453 π.Χ. Ασφαλώς και οι δύο αυτές αλλαγές μπορεί να θεωρηθεί ότι εντάσσονται στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Εφιάλτη. Τέλος, ένα πιο θεωρητικό ερώτημα είναι εάν η σημαντική δημοκρατική καινοτομία της ανάληψης της ταφής των πεσόντων του πολέμου από το κράτος εντάσσεται επίσης στο ίδιο γενικό πλαίσιο. Πρόκειται για ένα μέτρο που αποτελεί προέκταση της αρχής του Σόλωνα για αντικατάσταση του οίκου από την πόλη.

Ακόμα: "Δημοκρατία του Εφιάλτη" - Χρήστου Γ. Ρήγα 

.