Ανατόλι Λουνατσάρσκι: Η Αυτό-μόρφωση των Εργατών

Το Πολιτιστικό Έργο στον Αγώνα του Προλεταριάτου

1. Η κουλτούρα του προλεταριάτου που παλεύει για την ελευθερία του είναι μία κουλτούρα ταξική, που αντλεί τα χαρακτηριστικά της από τον αγώνα. Είναι από τη φύση της ρομαντική και λόγω της ιδιαίτερης έντασης που επικρατεί στο πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται, η μορφή της πάσχει διότι ο χρόνος δεν επιτρέπει τη διαμόρφωση της με ξεκάθαρα προσδιορισμένα και τέλεια χαρακτηριστικά, από την ίδια την καταιγιστική αλλά και τραγική της φύση.

Οι τάξεις και τα έθνη που έχουν φτάσει στο ανώτατο σημείο διαμόρφωσής τους έχουν μία κλασική κουλτούρα. Οι τάξεις που παλεύουν για αυτό-έκφραση είναι ρομαντικές και ο ρομαντισμός τους διαπνέεται από τα τυπικά χαρακτηριστικά του δίπτυχου «αγώνας και  πόνος». Οι τάξεις που είναι καταδικασμένες στην παρακμή τους υιοθετούν μία άλλη μορφή ρομαντισμού: αυτού της μελαγχολίας, της απογοήτευσης και της παραίτησης.

Δεν πρέπει να συμπεραίνουμε ότι δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της Σοσιαλιστικής και της προλεταριακής κουλτούρας, εξ’ αιτίας των τόσο ουσιαστικών διαφορών της μίας από την άλλη. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο αγώνας είναι ένας για ένα ιδανικό: αυτό της κουλτούρας της αδελφοσύνης και της πλήρους ελευθερίας. Της νίκης απέναντι στον ατομισμό, ο οποίος  κατατρώει την ανθρωπότητα. Και της κοινωνικής ζωής με βάση, όχι την καταπίεση και την ανάγκη του ανθρώπου για δημιουργία κοινωνιών με σκοπό απλά την αυτοσυντήρηση, όπως γινόταν στο παρελθόν, αλλά σε μία ελεύθερη και  φυσική συγχώνευση ατομικοτήτων σε υπερατομικές υπάρξεις.

Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά αυτής της ιδανικής συνταγής δεν προσδιορίζουν απλώς τις μορφές της συνεργατικής δράσης εν μέσω της παγκόσμιας πάλης: αυτές οι μορφές είναι οι ίδιες το άμεσο αποτέλεσμα της ιδιαίτερης θέσης, την οποία κατέχει η εργατική τάξη στην καπιταλιστική παγκόσμια κατάταξη, η οποία έχει οδηγήσει τους εργάτες να είναι η καλύτερα οργανωμένη και η πιο ενωμένη κοινωνική τάξη.

 

2. Κανένα ιδανικό δεν μπορεί να δημιουργηθεί σε ένα χώμα ή από έναν καρπό που να του είναι ξένο.  Οι μέθοδοι και τα όπλα για την επίτευξη του πρέπει να είναι σε αρμονία με τη φύση του. Έτσι, από το προλεταριάτο που αγωνίζεται δεν πρέπει να περιμένουμε το μεγαλείο του αποτελέσματος και την τελειότητα στη μορφή, ούτε την απρόσκοπτη πνοή μίας νικηφόρας δύναμης. Αυτά θα αποκαλυφθούν στο μέλλον. Ωστόσο, έχουμε κάθε λόγο να αναμένουμε ότι η προλεταριακή κουλτούρα, λόγω της αγωνιστικής της φύσης, του μόχθου και της καταπίεσης, θα διαθέτει χαρακτηριστικά   τα οποία θα είναι προφανώς μοναδικά στην κοινωνική κατάσταση ενός θριαμβεύοντος Σοσιαλισμού.

Αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι αν το προλεταριάτο που αγωνίζεται να επιβιώσει έχει κάποιου είδους κουλτούρα. Πιο συγκεκριμένα, κατ’ αρχάς, διαθέτει όσα είναι στοιχειώδη σύμφωνα με τον Μαρξισμό – την ακριβή και έντονη εντρύφηση στα κοινωνικά φαινόμενα, τη βάση της κοινωνιολογίας και της πολιτικής οικονομίας, τον ακρογωνιαίο λίθο της φιλοσοφικής αντίληψης του κόσμου.  Έτσι, το προλεταριάτο ήδη κατέχει θησαυρούς που μπορούν κάλλιστα να συγκριθούν με τα πιο λαμπρά επιτεύγματα του ανθρώπινου νου.

Επιπρόσθετα, σε πολλές χώρες το προλεταριάτο έχει επιδείξει μια αξιοσημείωτη οργανωτική δύναμη στην πολιτική σφαίρα. Είναι αλήθεια ότι το νεκρό  δημιούργημα του παρελθόντος κρατάει ακόμα τη νέα ζωή στα χέρια του. Ο μπουρζουάδικος κοινοβουλευτισμός και ο εθνικισμός έχουν διαπεράσει τον νέο πολιτικό οργανισμό των προλεταριακών κομμάτων και την ίδια τη Διεθνή των Εργατών.

Η κρίση είναι οξεία. Η ασθένεια για την οποία οι αριστεροί Σοσιαλδημοκράτες προειδοποίησαν, ενώ ήταν ακόμα σε φάση επώασης, είναι άκρως μεταδοτική – και πράγματι, πολλοί υποστήριξαν ότι θα αποδεικνυόταν θανατηφόρα – αλλά ακόμα και τώρα μπορούμε να διακηρύξουμε ότι θα ξεπεραστεί και  θα αξιοποιηθεί και ότι οι πολιτικές οργανώσεις του προλεταριάτου θα βγουν μέσα από αυτή την τρομερή δοκιμασία δυνατότερες και περισσότερο επιδραστικές από ποτέ.

Στις οικονομικές πτυχές της πάλης, δεν μπορεί κανείς να πει ότι το ιδανικό των στοχαστών και των οργανωτών του κινήματος του συνδικαλισμού  έχει επιτευχθεί.  Όμως θα πρέπει να θαυμάσουμε την περίπλοκη και όμορφη δομή της οργάνωσης στη βιομηχανία και τη βιοτεχνία,  η οποία, αν και δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη, εντυπωσιάζει τόσο φίλους, όσο και εχθρούς.

3. Ολες οι οργανώσεις της εργατικής τάξης έχουν εμφανίσει μια υπέροχη ανάπτυξη

Το Διεθνές Συνέδριο της Στουτγάρδης εμφύσησε στο κίνημα του συνδικαλισμού τα Σοσιαλιστικά ιδεώδη και, με την περίφημη ανάλυση του, τοποθέτησε το κίνημα στο ίδιο επίπεδο με το πολιτικό Σοσιαλιστικό κόμμα.

Το Συνέδριο της Κοπεγχάγης πρακτικά έκανε το ίδιο για το συνεταιριστικό κίνημα και είχαμε κάθε λόγο να ελπίζουμε ότι το Συνέδριο της Βιέννης θα έδινε έμφαση στην τεράστια σημασία της τέταρτης μορφής της προλεταριακής κουλτούρας, δηλαδή στην πάλη για μόρφωση.

Η ανάπτυξη του μορφωτικού κινήματος αντικατοπτρίζεται  στην ίδρυση των προλεταριακών κολλεγίων από πολλά Σοσιαλιστικά κόμματα, τη μετατροπή σε Σοσιαλιστικές οργανώσεις ενός αριθμού σχολείων και Κυριακάτικών σχολείων, τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό επιστημονικών και    λογοτεχνικών Σοσιαλιστικών λεσχών. Η προσοχή που έχει δοθεί στην ευημερία των παιδιών και τη μόρφωση των νέων σε συνδυασμό με την οργάνωση προλεταριακών σχολείων στοιχειώδους εκπαίδευσης θα οδηγήσει στη μεταμόρφωση της οικογενειακής ζωής της εργατικής τάξης.    Η γυναίκα πρέπει να πάψει να είναι σκλαβωμένη στην προλεταριακή κουζίνα και την ανατροφή των παιδιών. Αυτό, πρέπει να παραδεχθούμε, είναι προς το παρόν ανύπαρκτο.   Αναφέρομαι απλά στις πιο σημαντικές από την πληθώρα ερωτήσεων με τις οποίες το Σοσιαλιστικό προλεταριάτο έχει καταπιαστεί τόσο θεωρητικά, όσο και πρακτικά.

Πριν τον πόλεμο λιγοστοί Σοσιαλδημοκράτες είχαν συνειδητοποιήσει την αλήθεια, όπως αποδείχθηκε διεξοδικά από τον Σπένσερ, ότι ακόμα και η καλύτερη πνευματική εκπαίδευση έχει μικρή επίδραση στη θέληση εκτός αν συνοδεύεται από την ανάπτυξη των   πιο λεπτών ανθρώπινων συναισθημάτων. Η ηθική και αισθητική μόρφωση των παιδιών των εργατών στο πνεύμα της Σοσιαλιστικής ιδεολογίας είναι μία ύψιστη αναγκαιότητα.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έχει απόλυτο δίκιο όταν λέει: «Θα κάνουμε ελάχιστη πρόοδο αν δεν κατανοήσουμε ξεκάθαρα τη δουλειά της προλεταριακής αυτό-μόρφωσης».  Συγκριτικά, έχουν γίνει λίγα προς αυτή την κατεύθυνση, που μπορεί να αποκληθεί ως η σφαίρα του διαφωτισμού, και στην οποία η δημιουργική δύναμη του προλεταριάτου θα πρέπει ξεκάθαρα να εκδηλωθεί.  Ακόμα και πριν τον πόλεμο η ανάγκη για αυτή τη διαφωτιστική αυτό-μόρφωση ήταν πολύ έντονη και είχε αρχίσει η δουλειά προς την κατεύθυνση αυτή. Αλλά ο πόλεμος έδειξε τόσο καθαρά στους εργάτες τις ελλείψεις αυτής της σημαντικής πτυχής της κουλτούρας τους, που παρά την ολοκληρωτική καταστροφή στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια των τεσσάρων τελευταίων ετών, μπορούμε να αναμένουμε να δούμε στο άμεσο μέλλον μία μεγάλη αναζωπύρωση της ενέργειας της εργατικής τάξης προς την κατεύθυνση αυτή.

Το Λογοτεχνικό Τραίνο.

Την 1^η Νοεμβρίου ο Λένιν κήρυξε την έναρξη της λειτουργίας του πρώτου «Κόκκινου Τραίνου», το οποίο θα ταξιδεύει στις κωμοπόλεις και τα χωριά  της Σοβιετικής Ρωσίας. Από αυτό το «Κόκκινο Τραίνο» της Προπαγάνδας πουλήθηκαν πάνω από 20.000 έντυπα και βιβλία τις πρώτες εφτά ημέρες και 60.000 εκπαιδευτικά βιβλία διανεμήθηκαν δωρεάν, σε διάφορα τοπικά Σοβιέτ.   Οι εβδομαδιαίες πωλήσεις της «Ισβέστια», επίσης από το τραίνο, αυξήθηκαν την ίδια περίοδο κατά 10.000 αντίτυπα.  Δώδεκα μαζικές συναντήσεις έλαβαν χώρα σε διάφορους σταθμούς κατά τη διαδρομή. Στο τραίνο, επίσης επέβαιναν κινηματογραφιστές, οι οποίοι κινηματογραφούσαν και ζωγράφοι, οι οποίοι έκαναν σχέδια της ζωής σε κάθε πόλη που επισκέπτονταν. Οι ταινίες και τα σχέδια ανταλλάσσονταν προκειμένου να εξοικειωθεί ο κόσμος στις διάφορες περιοχές με τον τρόπο ζωής, τα ήθη και την ενδυματολογία των άλλων περιοχών.

Πηγή: Ανατόλι Λουνατσάρσκι, Λαϊκός Επίτροπος για την Εκπαίδευση της Ρωσικής Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Σοβιετικής Δημοκρατίας, “Η Αυτό-μόρφωση των Εργατών – Το Πολιτιστικό Έργο στον Αγώνα του Προλεταριάτου”, 1918

Μετάφραση: Γρηγόρης Αγκυραλίδης

.