Εγκέφαλος και γλώσσα, αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και αλλαγή

 

      

     Τάσος Ιωαννίδης: Βιολόγος,  εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης,              

             φοιτητής Μ.Π.Σ. «Γνωσιακή Επιστήμη» - Τμήμα   ΙΦΕ ΕΚΠΑ

                                                        

• Εισαγωγή

• Εγκέφαλος: προσχεδιασμός ή δυναμική αλληλεπίδραση;

• Το πρόβλημα της γλωσσικής κατάκτησης

• Επίλογος- Συμπεράσματα

• Βιβλιογραφία

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται νευροεπιστημονικά ευρήματα που ανατρέπουν παγιωμένες ιδέες για την κατασκευή και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου, καθώς και για τη γλωσσική κατάκτηση, που τα εμφανίζουν ως γενετικά προκαθορισμένα, σχεδιασμένα και εγγενώς διαφορετικά σε κάθε άνθρωπο. Τεκμηριώνεται μία οπτική που επιβεβαιώνει τη διαλεκτική σκέψη και την υλιστική θεώρηση στην οποία ο εγκέφαλος είναι ανοιχτός σε αλλαγές και υπόκειται σε δυναμική αναδιοργάνωση σε στενή σχέση με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Σε συνεργασία με το σώμα διαμορφώνει τον κόσμο, αλλά και αναδιαμορφώνεται από αυτή τη διεπαφή. Τα νοητικά φαινόμενα βασιζόμενα στο υλικό υπόβαθρο υλοποίησής τους, τον εγκέφαλο, ερμηνεύονται στη βάση της αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Επιχειρείται ο εμπλουτισμός των μαρξιστικών ιδεών με τις τρέχουσες επιστημονικές ανακαλύψεις σε μία προσπάθεια συνεισφοράς στη μάχη των εργατικών ιδεών με τις αστικές αντιλήψεις.

Ένα από τα βασικά πεδία ιδεολογικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στην αστική και την εργατική ιδεολογία είναι η φύση του ανθρώπου, και πιο συγκεκριμένα το κατά πόσον η συμπεριφορά του, ο χαρακτήρας του και η προσωπικότητά του είναι στοιχεία που είναι προκαθορισμένα ή υπόκεινται σε διαμόρφωση. Στην πλειονότητα των αστικών προσεγγίσεων «ο άνθρωπος γεννιέται», η φύση του είναι αμετάβλητη, το ίδιο και η συμπεριφορά του, με απώτερο σκοπό να εμπεδωθεί στην κοινωνία το ίδιο δεδομένη η παρούσα τάξη πραγμάτων, με την εξουσία του κεφαλαίου, την ισχύ του αφεντικού στη δουλειά, τις απαρασάλευτες αρχές που κάνουν κουμάντο στην κοινωνία, από την αστυνομία, τα δικαστήρια, την κυβέρνηση μέχρι κάθε μορφής ιεραρχία σε κάθε πτυχή της δραστηριότητας του ανθρώπου. Αν ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει, αν οι ανθρώπινες πράξεις διέπονται από κάτι το οποίο είναι σταθερό, τότε πώς μπορεί κάποιος ουτοπιστής να ισχυριστεί ότι μπορεί να αλλάξει ο κόσμος;

Αντίθετα, για τους μαρξιστές η δυνατότητα για αλλαγή είναι θεμελιώδες στοιχείο τόσο για το αβιοτικό περιβάλλον, όσο και για τους οργανισμούς και, επομένως, και για τον άνθρωπο και για τη συμπεριφορά του. Η ελπίδα να ζήσουμε σε μία κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και ελευθερίας, σε μία κομμουνιστική κοινωνική δομή, προϋποθέτει ότι η συλλογική ζωή μπορεί να επιδράσει με τέτοιο τρόπο που θα αναδεικνύει όλες τις υπέροχες πλευρές του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης μέσα από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Σημαίνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει και η αλλαγή του αυτή μπορεί να προκαλέσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό, αλλά και να προκληθεί από αυτόν. Η αμοιβαία αυτή αλληλεπίδραση είναι ο μηχανισμός που οι μαρξιστές υποστηρίζουν ότι είναι το κλειδί για την εξέλιξη σε επίπεδο κοινωνικο-οικονομικών σχηματισμών αλλά και σε προσωπικό επίπεδο.

Κεντρική θέση για την αστική ιδεολογία σε αυτή την αντιπαράθεση έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Η δυσκολία στη μελέτη του για πολλές δεκαετίες άφηνε ελεύθερο το πεδίο για να αναπτυχθούν ιδέες για το ότι αυτό το μυστηριώδες όργανο, που διευθύνει την ανθρώπινη συμπεριφορά, έχει χαρακτηριστικά προκαθορισμού και πλήρους γενετικού ελέγχου. Ιδέες που θα αποτρέπουν κάθε αιρετική άποψη ότι μπορεί το περιβάλλον να επηρεάσει την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η κυρίαρχη άποψη, άλλοτε ανοιχτά προπαγανδισμένη και άλλοτε με ψευδοεπιστημονικά στοιχεία, είναι το κλασικό απόφθεγμα «δεν αλλάζει ο άνθρωπος» με τις χιλιάδες παραλλαγές του. Κάποιες από τις εκδοχές αυτής της άποψης αφορούν τη σχολική επίδοση με την κατάταξη των μαθητών σε αυτούς που «παίρνουν τα γράμματα» και σε αυτούς που πρέπει να «παραιτηθούν από την προσπάθεια». Αν, λοιπόν, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα όργανο με συγκεκριμένες και αμετάβλητες ικανότητες, που προφανώς αποδίδονται στο γενετικό υλικό με το οποίο κάποιος γεννιέται, τότε κάθε άνθρωπος έχει μία πορεία στη ζωή που σχετίζεται με την εκ των προτέρων καθορισμένη απόδοση αυτού του οργάνου (που στην ακραία, αλλά και πλειοψηφικά, αποδεκτή εκδοχή θα υποστήριζε κάποιος ότι του χαρίστηκε από κάποια ανώτερη θεϊκή δύναμη…) και επομένως αποζημιώνεται στη ζωή για αυτή του την κληρονομιά: Βιώνει τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα του «νοητικού κεφαλαίου» που του κληροδότησαν τα γονίδιά του. Κάπως έτσι δικαιώνεται και η εξουσία, η οποία ακριβώς όπως οι νοητικές δυνατότητες είναι ένα κληρονομικό χάρισμα. Η επιχειρηματικότητα π.χ., σύμφωνα με την άποψη αυτή (για να καταπιαστούμε με μία αγαπημένη στην αστική προσέγγιση έννοια), είναι μία έμφυτη δυνατότητα, που «δυστυχώς» δεν έχουν όλοι την τύχη να διαθέτουν. Προϋποθέτει «χαρίσματα» όπως η δυνατότητα σωστής εκτίμησης της κατάστασης, την αίσθηση του ρίσκου και φυσικά την «εξυπνάδα». Η τελευταία είναι από τα πιο διαδεδομένα και αποδεκτά στην κοινή γνώμη ιδεολογήματα που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τόσο την κληρονομικότητα της νοημοσύνης όσο και τη φυσικότητα στη διαφορά μεταξύ των ανθρώπων. Αν είναι φανερό ότι οι άνθρωποι μεταξύ τους έχουν διαφορετικό επίπεδο νοημοσύνης, τότε γιατί να μην είναι φυσικό να έχουν διαφορετική περιουσία, ιδιοκτησία, και σε τελευταία ανάλυση, διαφορετικά δικαιώματα;

Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, η πρόοδος στις νευροεπιστήμες είναι τέτοια που καταρρίπτει πολλά από αυτά τα παραδεδεγμένα δόγματα. Κλάδοι όπως η ψυχολογία αλλάζουν ριζικά με βάση τα δεδομένα των ανακαλύψεων για τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Νέες επιστημονικές συνθετικές προτάσεις αναδύονται, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τη συνάντηση της ψυχολογίας, της πληροφορικής, της γλωσσολογίας και των νευροεπιστημών, στο πλαίσιο του νεότευκτου κλάδου της «γνωσιακής επιστήμης». Στο άρθρο αυτό θα σχολιαστούν μερικά από αυτά τα ευρήματα, που καταφέρουν πλήγμα στα αστικά φληναφήματα που θέλουν να παρουσιάσουν τον άνθρωπο –στην περίπτωσή μας τον ανθρώπινο εγκέφαλο– ως σταθερό και αμετάβλητο, κληρονομημένο και εγγενώς διαφορετικό στις δυνατότητες από άτομο σε άτομο, καθώς και τη γλωσσική κατάκτηση, μία κατεξοχήν νοητική λειτουργία, ως καθοδηγούμενη από γενετικούς παράγοντες.

       Εγκέφαλος: προσχεδιασμός ή δυναμική αλληλεπίδραση;

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από κύτταρα, σημαντικότερα από τα οποία είναι τα νευρικά κύτταρα ή νευρώνες. Ο εγκέφαλος διαθέτει περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες που συνδέονται μεταξύ τους (Kalat, 2001: 24). Κάθε νευρώνας μπορεί να συνδέεται ακόμα και με 10 χιλιάδες άλλους νευρώνες. Αυτό σημαίνει 1.000 τρισεκατομμύρια συνδέσεις, που αποκαλούνται συνάψεις. Οι νευρώνες είναι κύτταρα που προσλαμβάνουν πληροφορίες με τη μεσολάβηση αισθητηριακών υποδοχέων από το εξωτερικό περιβάλλον και από το εσωτερικό του οργανισμού και τις μεταβιβάζουν στον εγκέφαλο, συμμετέχουν στην επεξεργασία αυτών των δεδομένων και τέλος μεταφέρουν τις κατάλληλες εντολές προς τα εκτελεστικά όργανα (κυρίως μυς και αδένες) ώστε να επιτευχθεί η ανταπόκριση του οργανισμού στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και η επιτυχής προσαρμογή του.

Ποιο είναι άραγε το «αρχιτεκτονικό σχέδιο» κατασκευής του; Ένα εντυπωσιακό δεδομένο της σύγχρονης έρευνας είναι ότι κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη, οι νευρώνες αναπτύσσονται και διαιρούνται συνεχώς, δίνοντας τεράστιους αριθμούς. Ωστόσο, αν το σχέδιο ήταν καθορισμένο γενετικά (ή από κάποια ανώτερη θεϊκή δύναμη) σε όλες του τις λεπτομέρειες, ίσως όταν ο αριθμός τους έφτανε στην απαιτούμενη ποσότητα αναγκαίων κυττάρων, ο πολλαπλασιασμός τους θα σταματούσε και ο στόχος της ανάπτυξης θα είχε επιτευχθεί. Φαίνεται όμως ότι ο αριθμός των νευρώνων που παράγονται είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτούς που χρειάζονται. Κατά τους πρώτους μήνες ζωής, συμβαίνει ένα μαζικό «ξεκαθάρισμα» νευρώνων και συνάψεων που καθοδηγείται από το περιβάλλον ανάπτυξης. Καθώς ο αναπτυσσόμενος οργανισμός δέχεται ερεθίσματα (οπτικά, ακουστικά, οσφρητικά κ.λπ.), οι σχηματισμένες συνάψεις «δοκιμάζονται». Όποιες από αυτές είναι πιο αποτελεσματικές διατηρούνται και ενδυναμώνονται, ενώ όσες δεν μεταβιβάζουν με κατάλληλο τρόπο την πληροφορία απαλείφονται. Πρόκειται για μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής», όπου κυριολεκτικά μέσα από την αρχική κατασκευή συνδέσεων, διαδρομών και τη δοκιμή επιλέγονται οι πιο επιτυχείς «νευρωνικές διαδρομές» κυκλοφορίας πληροφοριών και εντολών (Kalat, 2001: 159). Μάλιστα, ερευνητές, όπως ο Τζέραλντ Έντελμαν (Gerald Edelman), υποστηρίζουν ότι οι νευρώνες αναπτύσσονται τυχαία και στη συνέχεια γίνεται επιλογή (την οποία ονόμασε νευρωνικό δαρβινισμό) και διατήρηση αυτών με την πλέον επιτυχή διάταξη συνδέσεων, ώστε το όργανο να λειτουργεί αποτελεσματικά στις συνθήκες που αναπτύσσεται, επικοινωνώντας με τον υπόλοιπο οργανισμό. Επομένως, είναι μία σαφής απόδειξη ενός δαρβινικού μηχανισμού στο επίπεδο του εγκεφάλου, που επιβεβαιώνει την οπτική της φυσικής επιλογής. Πόση σχέση μπορεί να έχει αυτό το μοντέλο με μία τελεολογική και προκαθορισμένη διαδικασία σχεδιασμού του εγκεφάλου με πληρότητα, είτε από τα γονίδιά του είτε από κάποια ανώτερη μεταφυσική ύπαρξη; Αν το περιβάλλον δεν παίζει κανένα ρόλο στη διαμόρφωση του εγκεφάλου και όλα καθορίζονται από ένα τέλειο πρόγραμμα, γιατί να παράγονται όλοι αυτοί οι νευρώνες, πολλαπλάσιοι από αυτούς που τελικά θα παραμείνουν σε λειτουργία, και οι οποίοι τελικά σε μεγάλο ποσοστό απορρίπτονται; Ίσα ίσα, η πληθώρα αυτών των κυττάρων είναι απαραίτητη και η παραγωγή τους αποκτά νόημα, αν υπεισέλθει ο περιβαλλοντικός παράγοντας, που είναι σε κάποιο βαθμό απρόβλεπτος και μεταβλητός. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει γενετικός παράγοντας. Αντίθετα, το γενετικό «στοιχείο» στη νευρωνική ανάπτυξη επιτρέπει τη δυνατότητα στο άτομο να ακολουθήσει πληθώρα κατευθύνσεων, ένα μέρος των οποίων θα πραγματωθεί από το άτομο στην πορεία της ανάπτυξής του. Άρα δημιουργεί το έδαφος για την καθοριστική επίδραση του περιβάλλοντος. Όπως το έθεσαν οι Ανσερμέ και Μαγκιστρέτι (Ansermet & Magistretti), «το άτομο φαίνεται να είναι έτσι γενετικά προκαθορισμένο ώστε να μην είναι γενετικά προκαθορισμένο!» (Ανσερμέ και Μαγκιστρέτι, 2011:29), θέλοντας να δείξουν ότι ο γενετικός παράγοντας λειτουργεί με τρόπο αυτοαναιρετικό, ώστε να αυξάνει την επίδραση του περιβάλλοντος. Όργανο, λοιπόν, ευμετάβλητο, προσαρμόσιμο, ικανό να ανταποκρίνεται στις συνθήκες του περιβάλλοντος και όχι όργανο σχεδιασμένο, εξαρχής τελειοποιημένο και απροσέγγιστο από το γίγνεσθαι του «έξω κόσμου».

Πώς όμως συνδέονται οι νευρώνες; Τι είναι οι συνάψεις, πώς λειτουργούν και κυρίως πώς αναπτύσσονται; Οι συνάψεις είναι λειτουργικές συνδέσεις μεταξύ νευρώνων που επιτρέπουν την επικοινωνία τους. (Στο παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να αποφύγουμε πολλές, σύνθετες επιστημονικές λεπτομέρειες. Ορισμένα στοιχεία πρέπει να αναφερθούν για να γίνουν σαφή τα συμπεράσματα). Κατά τη μεταβίβαση μίας πληροφορίας (μηνύματος ή εντολής) από ένα νευρώνα Α σε έναν Β, ελευθερώνεται κάποιο χημικό μόριο –καλείται νευροδιαβιβαστής– από το άκρο του νευρώνα Α σε έναν ενδιάμεσο χώρο (συναπτική σχισμή) κοντά στη μεμβράνη συγκεκριμένων μερών του νευρώνα Β. Η ουσία αυτή συνδέεται με ειδικούς υποδοχείς της μεμβράνης του νευρώνα Β, πυροδοτώντας στο κύτταρο αυτό μία αντίδραση. Η επικοινωνία, επομένως, των δύο νευρώνων είναι χημική. Η μεταβίβαση της πληροφορίας κατά μήκος του νευρώνα γίνεται με μορφή ηλεκτρικού ρεύματος, που λέγεται νευρική ώση.

Προηγούμενα, αναφερθήκαμε στη διαδικασία σύνδεσης των νευρώνων που καθοδηγείται από το συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Το αποτέλεσμα αυτής της αμοιβαίας δράσης των δύο παραγόντων είναι η δημιουργία νευρωνικών δικτύων που καθιστούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο ικανό να ανταποκρίνεται τόσο στα μηνύματα του περιβάλλοντος, όσο και στις απαιτήσεις του εσωτερικού περιβάλλοντος του οργανισμού. Είναι όμως αυτό το δικτυακό σύνολο σταθερό αμέσως μετά τη μορφοποίησή του; Μήπως η όλη διαδικασία τελικά περιορίζεται σε γεγονότα που λαμβάνουν χώρα κατά την εμβρυϊκή και πρώτη βρεφική ηλικία, αλλά μετά ο εγκέφαλος παραμένει λίγο-πολύ σταθερός; Τα τελευταία χρόνια στο χώρο της ψυχολογίας της ανάπτυξης κέρδισαν έδαφος οι θεωρίες που θέλουν τον εγκέφαλο να είναι πλήρως διαμορφωμένος από τη βρεφική ηλικία˙ επομένως, το σχολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που έπεται χρονικά ίσως δεν παίζει ρόλο ανατροπής αλλά μόνο ταξινομητικό. Μία ακόμα εκδοχή της θεωρίας του «αμετάβλητου» του εγκεφάλου, σε πιο ήπια εκδοχή από την αρχική (του πλήρους και εκ των προτέρων προσδιορισμού).

Τα ευρήματα εδώ είναι εντυπωσιακά και διαψεύδουν όλες αυτές τις απόψεις. Οι συνάψεις μετά την περίοδο της «δημιουργικής καταστροφής» της εμβρυϊκής και αρχικής βρεφικής ζωής δεν περνούν σε μία περίοδο σταθερότητας, αλλά αλλάζουν διαρκώς, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχονται τα αισθητήρια όργανα και αυτό συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Κάποιες συνάψεις ενδυναμώνονται επειδή αποτελούν «λεωφόρους» συνήθους και αποτελεσματικής μεταφοράς πληροφορίας. Κάποιες άλλες, ενώ έχουν επιζήσει της αρχικής επιλογής, μπορεί να αδυνατίσουν ή και να απαλειφθούν εφόσον παύουν να χρησιμοποιούνται. Η ενδυνάμωση και η αποδυνάμωση των συνάψεων γίνεται μέσω λεπτών μοριακών μηχανισμών που αφορούν (για να περιοριστούμε σε μερικά παραδείγματα, ανάμεσα σε άλλα) τον αριθμό των υποδοχέων της μετασυναπτικής μεμβράνης, τα «πακέτα» που μεταφέρουν νευροδιαβιβαστικές ουσίες, το μέγεθος της επιφάνειας από όπου ελευθερώνονται ή όπου δεσμεύονται οι νευροδιαβιβαστές, κ.λπ. Ένας νευρώνας που ερεθίζεται συνεχώς, π.χ. αναπτύσσει περισσότερους υποδοχείς, ανταποκρινόμενος στην αυξημένη χρήση του. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι μπορούν να συνδεθούν ισχυρά περισσότεροι νευρώνες από διαφορετικά αισθητηριακά μονοπάτια υπό την προϋπόθεση ότι πυροδοτούν μαζί. Το περίφημο ρητό του Καναδού ψυχολόγου Ντόναλντ Χεμπ (Donald Hebb) «νευρώνες που πυροδοτούν μαζί συνδέονται» («neurons that fire together, wire together»), αποσκοπεί να δείξει ότι οι νευρώνες ανταποκρίνονται δυναμικά στο περιβάλλον τους (είτε αυτό αφορά το εξωτερικό περιβάλλον του οργανισμού είτε το εσωτερικό περιβάλλον των διαφόρων οργάνων) και όταν πυροδοτούν μαζί συνδέονται πιο ισχυρά (Löwel & Singer, 1992). Η ταυτόχρονη πυροδότηση συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν πληροφορίες από το ίδιο αντικείμενο (π.χ. ένα τριαντάφυλλο) προσλαμβάνονται από το οπτικό και το οσφρητικό σύστημα (στη συγκεκριμένη περίπτωση). Ο Χέμπ ουσιαστικά πρότεινε ένα μηχανισμό μάθησης, με βάση το περιβάλλον, που επιτυγχάνεται μέσω αλλαγής της ισχύος των συνάψεων.

Αυτό που μας λέει αυτή η ανακάλυψη, που ξεκίνησε από πειράματα σε πολύ πιο απλούς οργανισμούς όπως η Aplysia (θαλάσσιο σαλιγκάρι) και επεκτάθηκαν σε διάφορα είδη, είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη δυνατότητα των συνάψεων να αλλάζουν ισχυροποιούμενες ή εξασθενούμενες. Μας λέει ότι η μνήμη και η μάθηση έχουν ένα σαφέστατα υλικό επίπεδο υλοποίησης. Σήμερα οι νευροεπιστήμονες μπορούν να μετρήσουν τις διαφορές στην ισχύ της απόκρισης μίας σύναψης (δηλαδή την ένταση με την οποία γίνεται η πυροδότηση μετά από ένα ερέθισμα) μετά από μία περίοδο εκμάθησης (μέσω εφαρμογής ερεθισμάτων με κάποια διάρκεια και συχνότητα) και να εκτιμήσουν ακόμα αν η μάθηση αυτή (όπως εκφράζεται από τις αλλαγές σε επίπεδο χημικών μορίων στη σύναψη και τα χαρακτηριστικά των κυττάρων που συνδέονται) είναι βραχύχρονη ή μακροπρόθεσμη (Squire & Kandel, 2012: 64). Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος κατά τη διάρκεια της μάθησης αναδιοργανώνεται· αλλάζει η ίδια η δομή του! Πόσο μακριά είναι αυτό το μοντέλο πλαστικότητας από την άκαμπτη θεώρηση που περιγράψαμε παραπάνω; Η ιδέα της αλλαγής σε συνδυασμό με το υλικό υπόβαθρο επεξεργασίας, όπως αυτό υλοποιείται στο μοριακό επίπεδο, φέρνει για πρώτη φορά πιο κοντά την πιθανότητα να ερμηνεύσουμε δύο από τα βασικότερα ζητήματα που έχουν προβληματίσει επιστήμονες και φιλόσοφους: τη μάθηση και τη μνήμη. Αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα και έδρα ισχυρών μεταφυσικών ιδεαλιστικών απόψεων, που φαίνεται ότι τελικά η σύγχρονη έρευνα ανατρέπει.

Το επόμενο «οχυρό» της αστικής αντίληψης είναι επίσης πλέον υπό αμφισβήτηση: πού γίνεται η επεξεργασία όλων των ερεθισμάτων τα οποία λαμβάνει ο εγκέφαλος από τα αισθητήρια όργανα; Στα σχολικά βιβλία οι μαθητές καλούνται να απομνημονεύσουν περιοχές του φλοιού που «έχουν αναλάβει» την επεξεργασία και ερμηνεία ερεθισμάτων ειδικού τύπου, π.χ. ο ινιακός λοβός φιλοξενεί το «κέντρο» όρασης (όπως αποκαλείται) ενώ ο κροταφικός είναι η έδρα της ακοής κ.ο.κ. Πράγματι, οι διαδοχικές συνάψεις συγκεκριμένων αισθητηριακών οδών καταλήγουν σε συγκεκριμένες περιοχές του φλοιού. Αυτού του είδους η εξειδίκευση λογικά συμβάλλει στην καλύτερη επεξεργασία του σήματος – το οποίο υπενθυμίζουμε ότι πλέον έχει λάβει χημική και ηλεκτρική μορφή. Έτσι, περιοχές που μακροχρόνια δέχονται σήματα μίας τροπικότητας (π.χ. της όσφρησης) αποκτούν μέσω της εμπειρίας τη δυνατότητα να εξάγουν συμπεράσματα για το αρχικό ερέθισμα, πιο αποτελεσματικά σε σχέση με το να δέχονταν ερεθίσματα από διάφορα όργανα και να τα ταξινομούσαν εκ των υστέρων. Αυτό άλλωστε θα ήταν δύσκολο, εφόσον το αρχικό φυσικό χαρακτηριστικό του ερεθίσματος (π.χ. μήκος κύματος, χημική συγκέντρωση ή συχνότητα παλλόμενων μορίων αέρα) έχει τώρα πια γίνει ένα διττό σήμα (συχνότητα νευρικής ώσης και συγκέντρωση νευροδιαβιβαστή), που αποτυπώνει με πλούσιο τρόπο τα ποικίλα γνωρίσματα του αρχικού ερεθίσματος.

Η λίγο-πολύ εδραιωμένη αυτή άποψη περί φλοιού, ο οποίος –υποτίθεται– έχει κάτι το σταθερό και αμετάβλητο (δηλαδή τις περιοχές της τελικής επεξεργασίας, που είναι και πολύ σημαντικές διότι μετατρέπουν σε αίσθηση όλο αυτό το πλήθος ηλεκτροχημικών σημάτων) επίσης πλέον αλλάζει, χάρις στα κλασικά σήμερα πειράματα των Χούμπελ (Hubel) και Γουίσελ (Wiesel) (βραβείο Nobel Ιατρικής 1981) που απέδειξαν την αναπτυξιακή πλαστικότητα σε περιοχές του φλοιού. Οι ερευνητές προκάλεσαν μονοφθάλμια οπτική αποστέρηση σε γάτες και στη συνέχεια παρατήρησαν τις αλλαγές που προκαλεί αυτή η «μερική τύφλωση» στα κύτταρα του οπτικού φλοιού που είναι στην αφετηρία της επεξεργασίας της εικόνας. Διαπίστωσαν ότι νευρώνες, που πλέον «χάνουν το σήμα τους» λόγω της υποχρεωτικής μη λειτουργίας του ενός οφθαλμού, υποχωρούν ενώ οι υπόλοιποι (από το άλλο μάτι) αναπτύσσονται – αποδεικνύοντας ότι και στο επίπεδο του φλοιού υπάρχει ανταγωνισμός μετα­ξύ νευρώνων και αλλαγή της συνδεσιμότητας (Wiesel & Hubel, 1963). Πρόκειται για παράδειγμα αλλαγής της ίδιας της κυτταροαρχιτεκτονικής δομής του πρωτοταγούς οπτικού φλοιού που επάγεται από έναν περιβαλλοντικό παράγοντα.

Περαιτέρω εντυπωσιακό ήταν το αποτέλεσμα του πειράματος των φον Μέλχνερ (von Melchner), Πάλας (Pallas) και Σερ (Sur) (2000) με κουνάβια. Με κατάλληλους χειρισμούς διέκοψαν τη μεταβίβαση των ηχητικών ερεθισμάτων προς τον κροταφικό λοβό, όπου «εδράζεται» το «κέντρο» ακοής. Το αποτέλεσμα ήταν ότι νέες συνδέσεις από την οπτική οδό αναπτύχθηκαν προς τον ακουστικό φλοιό! Έτσι, αξιοποιήθηκε η περιοχή του φλοιού που μετά την επέμβαση δεν είχε ενεργό ρόλο, με το άνοιγμα νέων οδών για την επεξεργασία ερεθισμάτων εντελώς άλλου τύπου (οπτικά αντί για ηχητικά). Η οριστική απόδειξη προήλθε από το ότι, όταν οι ερευνητές σε επόμενη επέμβαση διέκοψαν τη διαδρομή των οπτικών ερεθισμάτων προς το κέντρο όρασης, τα πειραματόζωα δεν έχασαν την αίσθηση της όρασης, εφόσον πλέον χρησιμοποιούσαν άλλη περιοχή του εγκεφάλου για ερμηνεία των οπτικών ερεθισμάτων, την αδρανή περιοχή της ακοής· είχαν πλέον ανακαλωδιωθεί. Η δεύτερη βλάβη πειραματικά αποδεικνύει αυτή την αλλαγή, διότι αν δεν είχε συμβεί η αλλαγή της συνδεσμολογίας, τα ζώα μετά θα αποδεικνύονταν τυφλά, μη ανταποκρινόμενα στο πρωτόκολλο παρουσίασης οπτικών ερεθισμάτων (von Melchner, Pallas & Sur, 2000).

Παράλληλα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εύρος της πλαστικότητας σχετίζεται και με την αναπτυξιακή φάση. Οι γνωσιακοί επιστήμονες χρησιμοποιούν τον όρο «κρίσιμη περίοδος» για να προσδιορίσουν την αναπτυξιακή φάση στην οποία, αν το άτομο εκτεθεί σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, το νευρικό σύστημα ανταποκρίνεται με συγκεκριμένο τρόπο. Πέρα από το διάστημα αυτό, η πλαστικότητα δεν επιτρέπει όλες τις αλλαγές, αλλά η δυναμική του εγκεφάλου εξακολουθεί για άλλες λειτουργίες. Τα πουλιά π.χ. μαθαίνουν να κελαηδούν ακούγοντας άλλα άτομα του είδους τους. Αν η πρόσληψη των ηχητικών ερεθισμάτων γίνει με καθυστέρηση, τότε δεν μαθαίνουν να κελαηδούν. Όλη η διαδικασία έχει αντανάκλαση στο επίπεδο της ανάπτυξης των αποφυάδων των νευρώνων. Η οπτική αποστέρηση στις γάτες στο πείραμα των Χούμπελ-Γουίσελ έγινε όταν ήταν σε ηλικία δύο μηνών. Μετά την περίοδο αυτή η αποστέρηση δεν έχει αποτέλεσμα. Οι στιβάδες του πρωτοταγούς οπτικού φλοιού έχουν σχηματιστεί. Το ίδιο ισχύει για μία σειρά λειτουργίες.

Συμπερασματικά, οι λειτουργίες των περιοχών του φλοιού δεν προσδιορίζονται πλήρως και εκ των προτέρων από κάποια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική ιδιότητα ή δομή που δεν μπορεί να αλλάξει. Αν ίσχυε αυτό, οι περιοχές που υποτίθεται ότι «προορίζονται» για την όραση, την ακοή ή κάποια άλλη αίσθηση δεν θα μπορούσαν πειραματικά να αλλάξουν λειτουργία. Τα θεωρούμενα «κέντρα» δεν είναι κάποιες περιοχές «προικισμένες» με την ανάλυση πληροφοριών που δεν μπορεί να γίνει αλλού. Πρέπει να διακρίνουμε αυτό που συμβαίνει επειδή είναι βολικό, από αυτό που συμβαίνει επειδή είναι «γραμμένο» να συμβεί. Μια παλιά βιολογική αφήγηση λέει ότι αν ανακαλωδιώναμε τον εγκέφαλο ενός ανθρώπου έτσι ώστε το οπτικό νεύρο να συνδεθεί με τον ακουστικό φλοιό και το ακουστικό νεύρο με τον οπτικό φλοιό, θα μπορούσαμε «να δούμε τους ήχους και να ακούσουμε τα χρώματα». Αυτή η –σωστή κατά βάση– ιστορία, πρέπει σήμερα να συμπληρωθεί. Η χαώδης αρχική περίοδος, που ο εγκέφαλος θα προσπαθούσε να βγάλει νόημα χρησιμοποιώντας περιοχές που είχαν μάθει να λειτουργούν διαφορετικά (και όχι αποκλειστικά από τα ιδιαίτερα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιοχής του φλοιού), το πιθανότερο είναι σταδιακά να έδινε τη θέση της σε μία περίοδο φυσιολογικής λειτουργίας. Η εκπληκτική πλαστικότητα του εγκεφάλου δεν αποκλείεται να οδηγούσε σε αποτελεσματική κατανόηση του περιβάλλοντος, παρ’ όλη την αρχική περίπλοκη κατάσταση (αρκεί να συμβεί σε κατάλληλη, εντός της κρίσιμης περιόδου χρονική φάση). Οι περιοχές του φλοιού ακόμα και σε αυτές τις άβολες συνθήκες αναγκάζονται να «μεταφράσουν μηνύματα άλλης γλώσσας», επειδή, αν και έχουν μετατραπεί σε ηλεκτροχημικό κώδικα, έχουν αποτυπώσει στον κώδικά τους τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τροπικότητας από την οποία προκλήθηκαν. Είναι, λοιπόν, τα γνωρίσματα του περιβαλλοντικού ερεθίσματος (τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, όπως η συχνότητα, η ένταση, η διάρκεια) και όχι της περιοχής που πραγματοποιεί την επεξεργασία που πιθανότατα συνιστούν την ειδοποιό διαφορά. Αυτό, που μπορεί να καταστήσει ικανή μία περιοχή του φλοιού στην αποκωδικοποίηση της πληροφορίας με αποτέλεσμα την κατανόηση του περιβαλλοντικού ερεθίσματος, είναι η συστηματικότητα μεταξύ του ερεθίσματος και των χαρακτηριστικών του ηλεκτροχημικού σήματος. Η συστηματική σύνδεση των δύο είναι καθαρά θέμα εμπειρίας, στατιστικής ανάλυσης˙ είναι σε τελευταία ανάλυση κάτι που οι νευρώνες που υποδέχονται τα σήματα, μπορούν να μάθουν. Είναι γνωστό ότι κάποια τυφλά άτομα μπορούν να κινηθούν με μεγάλη ευελιξία χρησιμοποιώντας ήχους που οι ίδιοι παράγουν («κλικς») και στη συνέχεια αναλύοντας τον ήχο που προσλαμβάνουν μετά την ανάκλασή του στις γύρω επιφάνειες. Η συστηματικότητα των παρατηρήσεων οδηγεί τον ακουστικό φλοιό σε αποτελεσματικό «αναλυτή» της οπτικής πραγματικότητας. Στο πεδίο αυτό άλλωστε δουλεύουν νέοι κλάδοι, όπως της μηχανικής αποκατάστασης αισθητηριακών βλαβών.

       Το πρόβλημα της γλωσσικής κατάκτησης

Ως τώρα παραμείναμε στο χώρο τον «καθαρά βιολογικό», αναφερόμενοι σε νευρώνες, συνάψεις και περιοχές του φλοιού. Τι γίνεται όμως με τα νοητικά φαινόμενα, όπως η χρήση της γλώσσας στον άνθρωπο; Η συνθετότητα της νόησης και των φαινομένων της, φυσικά, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε εξαντλητικά, ούτε καν να θιγεί στην περιορισμένη έκταση ενός άρθρου. Είναι αντικείμενο ολόκληρου βιβλίου πιθανόν, και σαφώς όχι μόνο ενός ατόμου. Εδώ, λοιπόν, επιλέγεται μία νοητική λειτουργία, η γλώσσα, η χρήση της και κυρίως η κατάκτησή της, ως ένα παράδειγμα, με την ελπίδα η παράθεση των σχετικών ιδεών να βοηθήσει στη διαμόρφωση άποψης και σε άλλα νοητικά φαινόμενα.

Αν η όραση και οι άλλες αισθήσεις απαντώνται και σε άλλα μέλη του ζωικού βασιλείου, η ανάπτυξη και η χρήση της γλώσσας συχνά χρησιμοποιείται ως διαφοροποιητικό στοιχείο μεταξύ του ανθρώπου και των υπόλοιπων ειδών. Αποτελεί επομένως ένα «ανώτερο» νοητικό χαρακτηριστικό. Η μάχη για αυτό είναι εξαιρετικά σημαντική. Πώς αναπτύσσεται η γλωσσική λειτουργία στον άνθρωπο; Είναι εκ γενετής χαρακτηριστικό ή μαθαίνεται; Και στο ζήτημα αυτό είναι φανερό ότι αντιπαρατίθενται η υλιστική με την ιδεαλιστική άποψη, με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε ιστορική περίοδο. Η κυρίαρχη σήμερα αστική αντίληψη είναι ότι η γλώσσα είναι ένα κληρονομικό χάρισμα, καθοδηγημένο από τα γονίδια, σε πλήρη συμφωνία με τα όσα εκτέθηκαν στην αρχή του άρθρου. Οπαδοί αυτής της άποψης είναι οι γενετιστέςγλωσσολόγοι. Πριν εξετάσουμε τα συγκεκριμένα επιχειρήματα, αξίζει μία αρχική επισήμανση. Σήμερα είναι ευρέως πλέον αποδεκτό ότι η έδρα της νόησης είναι ο εγκέφαλος. Περαιτέρω, ότι τα νοητικά φαινόμενα βρίσκονται στη σφαίρα του φυσικού και όχι του υπερβατικού. Οι βιολογικές βάσεις της νόησης, με όλα όσα είπαμε για τη λειτουργία των νευρώνων και τη σύνδεσή τους, είναι αδιαμφισβήτητες. Χωρίς να ισχυριστούμε ότι τα νοητικά φαινόμενα ανάγονται στη βιολογική λειτουργία του εγκεφάλου, δεν μπορεί κάποιος να αρνηθεί ότι βασίζονται σε κάποιο –σημαντικό– βαθμό σε βιολογικές διεργασίες. Άλλωστε ένα μεγάλο μέρος των αλλαγών στο χώρο της ψυχολογίας, η άνθηση των νέων θεωριών της θεωρητικής γλωσσολογίας και η εδραίωση της γνωσιακής επιστήμης οφείλονται κυρίως στις προόδους της βιολογίας και των νευροεπιστημών. Αν, λοιπόν, στη βάση των νοητικών φαινομένων αποδεικνύεται ότι η πλαστικότητα, η μεταβολή, η επικοινωνία με το περιβάλλον είναι οι βασικές αρχές, πώς θα μπορούσε σε παράγωγα φαινόμενα να ισχύει το αντίθετο;

Στο χώρο της ψυχολογίας, αναπτύχθηκε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα το ρεύμα του «συμπεριφορισμού» (Ashcraft, 2002: 12). Η συμβολή του στην ψυχολογία ήταν σημαντική, καθώς για πρώτη φορά εισάγει την αντικειμενική παρατήρηση και την πειραματική διαδικασία, μετατρέποντας την ψυχολογία σε επιστήμη. Η άποψη των συμπεριφοριστών για την καθοριστική συμμετοχή του περιβάλλοντος στις ψυχολογικές αντιδράσεις έδωσε σημαντική ώθηση στο χώρο. Εμπνεόμενοι από τη μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων μετά την επίδραση συνδυαστικών ερεθισμάτων, που πραγματοποιούσε η ομάδα του Σοβιετικού φυσιολόγου Παβλόφ (Pavlov) σε σκυλιά, κατάφεραν να φέρουν γόνιμα αποτελέσματα στη μελέτη και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε κάποιες περιπτώσεις η απλοϊκότητα των επιχειρημάτων, αλλά και η σχετική υποτίμηση του γενετικού παράγοντα, οδήγησε το ρεύμα του συμπεριφορισμού σε απολυτοποιήσεις και βιαστικά συμπεράσματα που εύλογα συγκέντρωσαν επιθέσεις από αντίπαλες απόψεις (όπως το ρεύμα των γενετιστών). Η θέση των συμπεριφοριστών (ή «μπιχεβιοριστών») ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πάνω-κάτω ένα άγραφο χαρτί («tabula rasa»), σύμφωνα με την περίφημη φράση που αποδίδεται στον Άγγλο εμπειριστή Τζον Λοκ (John Locke), το οποίο εγγράφεται με βάση τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, δίνοντας υπερβολική έκταση στον παράγοντα αυτό (που όπως είδαμε παίζει σημαντικό ρόλο, αλλά όχι μόνος του) βρέθηκε συχνά εκτεθειμένη στην κριτική. Η άρνηση του γενετικού παράγοντα οδηγεί σε στρεβλώσεις, αλλά και συνιστά άρνηση όλης της ιστορίας ενός είδους. Γιατί, μέσω του γενετικού του υλικού, συμπυκνώνεται όλη η ιστορική-εξελικτική πορεία ενός είδους και αποτυπώνονται οι συγγενικές του σχέσεις με άλλα είδη. O Σκίνερ (Skinner), για παράδειγμα, υποστήριζε μία συμπεριφοριστική ερμηνεία της γλωσσικής κατάκτησης στη βάση της οποίας υπήρχε η μίμηση, τα εργαλεία της ενίσχυσης και της τιμωρίας που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν στα πειραματόζωα της παβλοφιανής σχολής για την ερμηνεία της συμπεριφοράς των ζώων. Ωστόσο, αυτά δεν μπορεί να είναι τα μοναδικά στοιχεία που εξηγούν τη γλωσσική κατάκτηση. Η ευθεία εφαρμογή των νόμων της συνειρμικής μάθησης που ανακαλύφθηκαν στα ζώα –και ισχύουν για μια σειρά αντιδράσεις και στους ανθρώπους– σε σύνθετα νοητικά φαινόμενα, όπως η γλώσσα, θέλει προσοχή, αφού η ανθρώπινη ικανότητα μάθησης δεν βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την απλή συσχετιστική διαδικασία μάθησης ακόμα και των ανώτερων ζώων.

Ο Νόαμ Τσόμσκι (Noam Chomsky), διαπρεπής γλωσσολόγος στο ΜΙΤ, άσκησε δριμεία κριτική στον Σκίνερ (Ashcraft, 2002: 15) και διατύπωσε το 1959 μία δική του θεώρηση για τη γλώσσα, η οποία ακόμα και σήμερα είναι κυρίαρχη στους επιστημονικούς κύκλους. Η άποψη του Τσόμσκι σε γενικές γραμμές είναι ότι η γλώσσα είναι ένα όργανο που η ανάπτυξή του είναι γενετικά καθορισμένη. Το περιβάλλον παίζει ρόλο στην εκδήλωση αυτού του προγραμματισμού, ενεργοποιώντας και παραμετροποιώντας αυτό που είναι ήδη εγγεγραμμένο. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα του Τσόμσκι είναι η «ένδεια του ερεθισμάτων». Η παρατήρηση ότι όλα τα παιδιά τελικά κατακτούν τον προφορικό λόγο, ακόμα κι αν στο οικογενειακό τους περιβάλλον υπάρχουν ελάχιστα γλωσσικά ερεθίσματα, πείθει, κατά την άποψή του, ότι η γλώσσα έχει ισχυρό γενετικό υπόβαθρο (Chomsky, 2012). Έτσι, από το συμπεριφορισμό και την απόλυτη σημασία που έδινε στον εξωτερικό παράγοντα, η πλειοψηφικά αποδεκτή άποψη σήμερα έχει στραφεί προς τα γονίδια.

Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει καθόλου γενετικό στοιχείο στη γλώσσα. Εξελικτικά η εδραίωση γενετικών στοιχείων στον πληθυσμό ευνοεί την ευκολότερη ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων και καθιστά ευκολότερη την επικοινωνία. Τα γενετικά στοιχεία (όπως η ανάπτυξη των απαραίτητων βιολογικών υποδομών για την ομιλία, του λάρυγγα και των φωνητικών χορδών, της γλώσσας και της γλωττίδας κ.ο.κ.) δεν μπορούν όμως να υπερτιμώνται. Είναι ακατανόητο να υποστηρίζουμε ότι ένα βρέφος γεννιέται με τη γραμματική και το συντακτικό έτοιμα στον εγκέφαλό του και τα ενεργοποιεί με τα πρώτα ακούσματα, ή ότι πραγματοποιεί γενετικά προκαθορισμένες ρυθμίσεις ανάλογα με το αν αυτά που ακούει στο περιβάλλον του είναι σουηδικά ή αγγλικά, όπως υποστηρίζει η θεωρία της «καθολικής γραμματικής» του Τσόμσκι. Ερευνητές, όπως ο Τομασέλο (Tomasello), υποστηρίζουν ότι το επιχείρημα της «ένδειας των ερεθισμάτων» είναι σαθρό και ανίκανο να εξηγήσει τη γλωσσική κατάκτηση. Ένα βρέφος τελικά ίσως λαμβάνει ικανοποιητικό αριθμό ερεθισμάτων, τα οποία έχει τη δυνατότητα να τα ταξινομεί και να εξάγει από τα ακούσματα αυτά κανόνες και γενικεύσεις (AbbotSmith & Tomasello, 2006). Η λειτουργία των νευρωνικών κατανεμημένων δικτύων, σύμφωνα με τη θεώρηση των Πουλβερμίλερ (Pulvermüller), Γκαρανιάνι (Garagniani) και Βένεκερς (Wennekers) (2014), εμπνευσμένη από τον κλάδο της υπολογιστικής νευροεπιστήμης, είναι δυνατόν να εξηγήσει τη γλωσσική κατάκτηση και λειτουργία, στηριγμένη στην επεξεργασία των πληροφοριών που δέχεται ένα βρέφος, από το οικογενειακό περιβάλλον αλλά και από άλλες πηγές (Pulvermüller, Garagnani & Wennekers, 2014). Η συστηματικότητα των παρατηρήσεων, που αναφέρθηκε και στην περίπτωση της λειτουργίας των φλοιϊκών περιοχών, που αποτελεί ουσιαστικά εύρημα της επιστήμης της στατιστικής, αποτελεί και εδώ το κλειδί που μπορεί να εξηγήσει την καταπληκτική ικανότητα των νευρωνικών δικτύων να μαθαίνουν μέσα από την έκθεσή τους σε ποικίλα περιβαλλοντικά ερεθίσματα.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι η νοητική λειτουργία της γλώσσας προκύπτει μέσω της οργάνωσης των δεδομένων του περιβάλλοντος, και ότι χωρίς αυτά δεν θα είχε την ικανότητα να ενσκήψει. Βέβαια, μία ολοκληρωμένη προσέγγιση της διεργασίας της κατάκτησης της γλώσσας δεν μπορεί να περιοριστεί στη μελέτη των νευροφυσιολογικών λειτουργιών επεξεργασίας πληροφοριών από τον εγκέφαλο, αλλά είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει και ψυχολογικές αλλά και κοινωνικο-πολιτισμικές διεργασίες. Ακόμα και οι οπαδοί της γενετικής γραμματικής, πάντως, δεν υποστηρίζουν ότι το περιβάλλον δεν είναι ένας απαραίτητος, για την εκδήλωση του γλωσσικού φαινομένου, παράγοντας. Ούτε υποστηρίζουν ότι το γεγονός της ύπαρξης κάποιου γενετικού στοιχείου υπονοεί ότι κάποια παιδιά έχουν εκ γενετής τη γλωσσική ικανότητα και κάποια άλλα όχι. Άλλωστε, αυτό θα ήταν και ενάντια σε κάθε παρατήρηση. Πράγματι, στα γενετικά γνωρίσματα παρατηρούμε μία ποικιλότητα ανάλογα με το τι μεταβιβάζουν οι γονείς στους απογόνους. Κάποια παιδιά γεννιούνται με χρώμα ματιών του ενός γονέα ή και όχι. Το ίδιο ισχύει στο ύψος ή σε άλλα χαρακτηριστικά. Δεν παρατηρούμε παιδιά που δεν μπορούν να μάθουν να μιλάνε, έχοντας ακέραιο όλο το βιολογικό υπόβαθρο της ομιλίας, παρά μόνο τις σπάνιες περιπτώσεις έγκλειστων παιδιών τα οποία, εφόσον δεν ήρθαν σε επαφή με το λόγο, ούτε καν τον προφορικό, η γλωσσική τους υποδομή δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί σε ομιλία. Αυτά ακριβώς τα περιστατικά δείχνουν ότι το καθοριστικό στην ομιλία είναι το περιβαλλοντικό ερέθισμα και ότι χωρίς αυτό το γενετικό σύστημα της γλώσσας (που προβλέπει η θεωρία των γενετιστών-γλωσσολόγων) δεν είναι επαρκές ούτε το κρίσιμο στοιχείο. Άτομα με προβλήματα ομιλίας σχετίζονται συχνά με τη δυσλειτουργία αυτού του υποστηρικτικού μηχανισμού, όπως βλάβες σε συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές (Broca και Wernicke). Ο γλωσσικός χειρισμός, η ευφράδεια και η ρητορική ικανότητα είναι μία άλλη υπόθεση. Εδώ οι παρατηρούμενες διαφορές δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι κληρονομικές, αλλά έχουν να κάνουν με τον εκπαιδευτικό περίγυρο, τον γλωσσικό πλούτο του οικογενειακού περιβάλλοντος, την κοινωνικο-πολιτισμική καλλιέργεια, την επαφή του παιδιού με το γραπτό κείμενο μέσω ποικίλων ερεθισμάτων. Όπως το θέτει η Μαριάν Γουλφ (Marianne Wolf), γνωσιακή νευροεπιστήμονας και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστόνης:

Η εκμάθηση της ανάγνωσης ξεκινά από την πρώτη φορά που θα διαβάσουμε μια ιστορία σε κάποιο βρέφος στην αγκαλιά μας. Το πόσο συχνά του διαβάζουμε –ή δεν του διαβάζουμε– τα πρώτα πέντε χρόνια της παιδικής του ηλικίας αποτελεί έναν πολύ καλό προάγγελο της μεταγενέστερης πορείας της ανάγνωσης. Ένα αόρατο ταξικό σύστημα που δεν έχει συζητηθεί αρκετά χωρίζει την κοινωνία μας. Οι οικογένειες που παρέχουν στα παιδιά τους περιβάλλοντα πλούσια σε ευκαιρίες για προφορικό και γραπτό λόγο σταδιακά διαχωρίζονται από εκείνες που δεν το κάνουν ή δεν έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν. Από μια σημαντική μελέτη προκύπτει ότι, ήδη πριν από το νηπιαγωγείο, ένα χάσμα 32 εκατομμυρίων λέξεων χωρίζει τα παιδιά από γλωσσικώς φτωχά υπόβαθρα από όσα εκτέθηκαν στο σπίτι τους σε περισσότερα ερεθίσματα. Με άλλα λόγια, σε ορισμένα περιβάλλοντα, το μέσο παιδί της μεσοαστικής τάξης ακούει μέχρι τα πέντε του χρόνια 32 εκατομμύρια περισσότερες λέξεις από ό,τι ένα λιγότερο προνομιούχο παιδί.Γουλφ, 2009: 40-41

Προσπαθώντας περαιτέρω να αποσαφηνίσουμε την έννοια του γενετικού παράγοντα, διαπιστώνουμε ότι δεν αντιστοιχεί σε ένα σταθερό σύνολο χαρακτήρων, όπως πολλοί οπαδοί των κληρονομικών γνωρισμάτων προσπαθούν να παρουσιάσουν, αλλά αντίθετα σε ένα μεταβλητό και ποικίλο σύνολο φαινοτύπων. Το γενετικό πλαίσιο επιτρέπει διαφορετικούς τρόπους υλοποίησης αυτών των γνωρισμάτων, ακόμα κι αν δεν υπολογίσουμε τις εκάστοτε συνθήκες που επηρεάζουν τον τρόπο έκφρασής τους. Η εξίσωση «κληρονομικό=σταθερό» είναι λανθασμένη γιατί στηρίζεται στο ένα στοιχείο της κληρονομικότητας (στο ότι κάποια χαρακτηριστικά είναι υπαρκτά στον γονότυπο των γονέων) και δεν λαμβάνει υπόψη ότι η ίδια η μεταβίβαση των γενετικών χαρακτηριστικών εμπεριέχει τη δυνατότητα να γίνονται πολλοί διαφορετικοί συνδυασμοί αυτών στους απογόνους, με τυχαίο τρόπο. Επίσης, ο γενετικός παράγοντας πρέπει να νοηθεί ως ένα πρωταρχικό πλαίσιο καθορισμού όχι περιοριστικό, ειδικά στα χαρακτηριστικά που μελετάμε εδώ, αλλά αφετηριακό για την επίδραση του περιβάλλοντος. Το στοιχείο του περιορισμού, όπως προαναφέρθηκε, έχει ιστορικό χαρακτήρα, που συμπυκνώνει την εξελικτική πορεία του είδους, όπως αυτή διαμορφώθηκε στις διαφορετικές περιόδους και στα ποικίλα περιβάλλοντα στα οποία το είδος εκδήλωσε την ύπαρξη και δράση του. Ο περιβαλλοντικός παράγοντας δεν δρα «εν κενώ», αλλά σε αυτό το πρόπλασμα που σχηματίζεται από το γενετικό πρόγραμμα, έχοντας την ευκαιρία της αλλαγής και της προσαρμογής στις συνθήκες.

Μία αναπάντεχη υποστήριξη της διαλεκτικής θέσης για την αλληλεπίδραση γενετικών στοιχείων με το περιβάλλον στη γλωσσική κατάκτηση, με το ρόλο των εξωτερικών ερεθισμάτων σε καθοριστικό παράγοντα, έρχεται από το χώρο της τεχνητής νοημοσύνης. Για ένα σημαντικό διάστημα η προσπάθεια σχεδιασμού νοημόνων συστημάτων στηριζόταν στην προσπάθεια πρόβλεψης όλων των πιθανών καταστάσεων στις οποίες μπορεί να βρεθεί το σύστημα αυτό μέσα από κανόνες. Όσο πιο περίπλοκο γινόταν το σύστημα, τόσο περισσότερους κανόνες απαιτούσε και τόσο πιο δύσκολος ο σχεδιασμός. Φυσικά αυτό έχει όρια, που μπόρεσαν να ξεπεραστούν μέσω της ανάπτυξης της λογικής της μηχανικής μάθησης. Στην τελευταία το νοήμον σύστημα πλέον μαθαίνει μέσα από την έκθεσή του σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Ειδικά στο ζήτημα της αναγνώρισης της ομιλίας, η προσπάθεια να οριστούν κανόνες αναγνώρισης λέξεων που στηρίζονταν σε άλλες λέξεις μέσω λογικών σχέσεων, χωρίς συσχέτισή τους με τον εξωτερικό κόσμο, οδηγούσε σε φαύλο κύκλο. Μόνο η διαδικασία συσχέτισης των λέξεων με το περικείμενο (το γλωσσικό περιβάλλον της λέξης) μπορεί να οδηγήσει ένα νοήμον σύστημα σε μάθηση και πάλι μέσω συστηματικών παρατηρήσεων.

       Επίλογος - Συμπεράσματα

Στο παρόν άρθρο έγινε μία προσπάθεια να παρουσιαστούν κάποια ερευνητικά ευρήματα που αναθεωρούν τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το αμετάβλητο της ανθρώπινης φύσης, για τη μοίρα που μας περιμένει που δεν είναι άλλη από το καπιταλιστικό σύστημα που ζούμε, ως αντανάκλαση της ίδιας μας της ζωής που είναι προσχεδιασμένη και καθορισμένη με ακρίβεια. Επικεντρώσαμε σε δύο σημαντικά πεδία, αυτό του εγκεφάλου και αυτό της γλωσσικής κατάκτησης, χωρίς να εξαντλούμε φυσικά ούτε καν αυτά τα δύσκολα πεδία και χωρίς να αγγίζουμε όλα τα υπόλοιπα σημεία των νοητικών φαινομένων που είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Είδαμε ότι τελικά ο εγκέφαλος αναπτύσσεται, λειτουργεί και επεξεργάζεται πληροφορίες αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον και όχι ως μία σχεδιασμένη μηχανή προικισμένη να αναλύει τα ερεθίσματα που δέχεται με στατικό τρόπο. Το γενετικό πρόγραμμα είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία ευέλικτων δομών, που μπορούν να υποδέχονται την πληροφορία και με πλαστικό τρόπο να ανασχηματίζονται ώστε το όργανο να αντιδρά στις μεταβολές που δέχεται. Παρόμοια, η γλώσσα κατακτιέται μέσα από τη συστηματική επεξεργασία ερεθισμάτων, που οδηγούν σε γραμματικές και συντακτικές γενικεύσεις με βάση το περικείμενο και το πραγματολογικό περιεχόμενο του ακούσματος. Οι εγκεφαλικές δομές, που αποτελούν έκφραση γενετικών παραγόντων με σκοπό την υποδοχή, επεξεργασία και ερμηνεία των λεκτικών ακουσμάτων, υφίστανται διαρκείς αναπροσαρμογές ανάλογα με το πολιτισμικό υπόβαθρο. Όταν αυτό είναι φτωχό, η ανακατασκευή των νευρωνικών δικτύων θα είναι μερική ή ατελής, δημιουργώντας μαθησιακά εμπόδια στους εφήβους που μετέχουν στην εκπαιδευτική δραστηριότητα. Επομένως, η ίδια η πραγματικότητα του οικογενειακού, σχολικού και κοινωνικού περιβάλλοντος έχει τη δύναμη να αναμορφώσει τις δομές αυτές, ακριβώς όπως η εργασία, η χρήση εργαλείων και η τροποποιητική παρέμβαση του πρωτόγονου ανθρώπου στη φύση αναδιοργάνωσε τον εγκέφαλό του και οδήγησε στην εμφάνιση του σύγχρονου Homo sapiens.

Αποκτά, επομένως, καίρια σημασία η μάχη για την αντίκρουση των πολιτικών που επεξεργάζονται ΕΕ, ΟΟΣΑ και το πολιτικό τους προσωπικό, που σκοπεύουν, εκτός των άλλων, στον πλήρη έλεγχο της σκέψης για να ενταφιάσουν κάθε ανατρεπτική ιδέα αμφισβήτησης του καθεστώτος τους. Ο έλεγχος της νόησης κρύβει κινδύνους ο ανθρώπινος εγκέφαλος να μεταμορφώνεται σε άκαμπτο όργανο ανίκανο να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του ή σε ασπόνδυλη κατασκευή ικανή να παραμορφώνεται από οποιαδήποτε υλική ή ιδεολογική επίθεση που σχεδιάζεται από την εξουσία. Από την άλλη, επειδή ζούμε σε εποχή εκρηκτικών αντιθέσεων, έχουμε την ευκαιρία αξιοποιώντας τις τεράστιες δυνατότητες της επιστημονικής και τεχνικής προόδου να οδηγήσουμε το είδος μας σε νέα νοητικά ύψη, στη νόηση του συλλογικού απελευθερωμένου ανθρώπου της νέας εποχής, που προϋποθέτει την κοινωνία της ελευθερίας και της ισότητας.

      Βιβλιογραφία

Ανσερμέ, Φ. – Μαγκιστρέτι, Π. (2011), Τα ίχνη της εμπειρίας, Νευρωνική πλαστικότητα και η συνάντηση της βιολογίας με την ψυχανάλυση, μτφ. Β. Βακάκη, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Γουλφ, Μ. (2009), Ο Προυστ και το καλαμάρι. Πώς ο εγκέφαλος έμαθε να διαβάζει, μτφ. Β. Σωσώνη Δασκαλάκη, Αθήνα, Πατάκης.

Κάλατ, Τ. (2001), Βιολογική Ψυχολογία, τόμος Α΄, μτφ. Α. Καστελλάκη, Δ. Χρηστίδη, Αθήνα, Έλλην.

Σκουέρ, Λ. – Καντέλ, Ε. (2012), Από τον νου στα μόρια, μτφ. Α. Καραμανλίδης, Αθήνα, Κάτοπτρο.

Abbot – Smith, K. – Tomasello, M. (2006), «Exemplar-learning and schematization in a usagebased account of syntactic acquisition», The Linguistic Review 23, σ. 275-290.

Ashcraft, M. (2002), Cognition (3rd edition), Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.

Chomsky, N. (2012), «Poverty of stimulus: unfinished business», Studies in Chinese Linguistics 33, σ. 3-16.

Löwel, S. – Singer, W. (1992), «Selection of intrinsic horizontal connections in the visual cortex by correlated neuronal activity», Science 255 (5041), σ. 209-212.

Pulvermüller, F. – Garagniani, M. – Wennekers, T. (2014), «Thinking in circuits: Toward neurobiological explanation in cognitive neuroscience», Biological Cybernetics 108 (5), σ. 573-593.

von Melchner, L. – Pallas, S. L. – Sur, M. (2000), «Visual behaviour mediated by retinal projections directed to the auditory pathway», Nature 404, σ. 871-876.

Wiesel, T.N. – Hubel, D. H. (1963), «Single cell responses in striate cortex of kittens deprived of vision in one eye», Journal of Neurophysiology, 26, σ. 1003-1017

Πηγή: https://tetradia-marxismou.gr

,

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 479-323 π.Χ. - ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ - Simon Hornblower (απόσπασμα )

 

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

(απόσπασμα από το έργο του SimonHornblower

"Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 479-323 π.Χ.)

 

...από τον Άρειο Πάγο, το ανώτατο όργανο του αθηναϊκού κράτους, που αποτελείτο από πρώην άρχοντες, αφαιρέθηκαν οι πολιτικές και νομικές αρμοδιότητες, εκτός από την εκδίκαση ορισμένων κατηγοριών ανθρωποκτονιών. Αυτές οι εξουσίες, που οι μεταρρυθμιστές Εφιάλτης και Περικλής παρουσίασαν εντέχνως ως «σφετερισμένα προνόμια» μεταφέρθηκαν στη Βουλή των Πεντακοσίων και στα λαϊκά σώματα, δηλ. στην Εκκλησία του Δήμου και στα δικαστήρια. Η ακριβής αναδιανομή αρμοδιοτήτων δεν είναι γνωστή· πάντως είναι σχεδόν βέβαιο πως τότε αφαιρέθηκε απ’ τον Άρειο Πάγο η αρμοδιότητα του προκαταρκτικού ελέγχου των αρχόντων μέσω της διαδικασίας της δοκιμασίας (της εξέτασης των προσόντων που απαιτούνταν για την ανάληψη του αξιώματος) και ίσως και της εκδίκασης των κατηγοριών για αδικήματα εναντίον του κράτους (εισαγγελίαι), εκτός και αν το τελευταίο είχε γίνει ήδη. Επίσης οι εννέα άρχοντες έχασαν τη δικαιοδοσία να εκδικάζουν υποθέσεις σε πρώτο βαθμό, η οποία μεταβιβάστηκε στα λαϊκά δικαστήρια. Τέλος για πρώτη φορά καθορίστηκαν σαφώς οι ποινές που μπορούσε να επιβάλλει η «κλεισθένεια» Βουλή των Πεντακοσίων (Αθ. Πολ. 25 κ.εξ.)

Πράγματι η διαδικασία είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια ενωρίτερα, με τη μεταρρύθμιση του 487 π.Χ., που εισήγαγε τον κλήρο για την ανάδειξη των αρχόντων. Προφανώς το σκεπτικό ήταν πως ο κλήρος είχε περισσότερο δημοκρατικό χαρακτήρα – αν και σε ορισμένες περιπτώσεις η κλήρωση χρησιμοποιήθηκε και από την κάθε άλλο παρά ένθερμα δημοκρατική Ρώμη -, χωρίς η αλλαγή αυτή να  συνεπάγεται απαραίτητα τη μείωση του κύρους του θεσμού στην Αθήνα. (Ή, ορθότερα, την περαιτέρω μείωσή του: αυτό που μείωσε στην πραγματικότητα την εξουσία των αρχόντων ήταν η εισαγωγή το 501/0 π.Χ. του θεσμού των στρατηγών, ενός δεκαμελούς συμβουλίου που ανέλαβε μεταξύ άλλων τη διοίκηση του στρατού και του στόλου.) Εξάλλου ο νέος περιορισμός των αρχόντων, η αφαίρεση των δικαστικών τους αρμοδιοτήτων, μάλλον δεν αντικατέστησε διαμιάς το παλιό σύστημα· έτσι σε ένα ψήφισμα για τη Φάσηλη (ML 31 = Fornara 68), που χρονολογείται λίγο μετά το 462 π.Χ., όχι όμως πολύ αργότερα, φαίνεται ότι ο αρμόδιος άρχοντας διέθετε ακόμα ουσιαστικές εξουσίες. Πραγματοποιήθηκαν επίσης ένα πλήθος ακόμα αλλαγών, τις οποίες οι γραπτές πηγές δεν συνδέουν άμεσα με τον Εφιάλτη και οι οποίες είναι δύσκολο να προσδιοριστούν χρονολογικά, αλλά είναι βέβαιο ότι αποτελούν μέρος της μεγάλης διαδικασίας εκδημοκρατισμού. Για παράδειγμα καμία πηγή δε μας πληροφορεί σαφώς πότε άρχισε να καταβάλλεται η βουλευτική αποζημίωση στα μέλη της Βουλής των Πεντακοσίων ή πότε αυτά άρχισαν να κληρώνονται από έναν ευρύτερο κατάλογο αντί να εκλέγονται. Το βέβαιο είναι ότι η βουλευτική αποζημίωση δεν είχε καθιερωθεί ακόμα στα τέλη του 6^ου αι., όταν ο Κλεισθένης εισήγαγε τη νέα Βουή των Πεντακοσίων (τότε το κυρίαρχο θέμα ήταν η αποζημίωση των ενόρκων, η οποία δεν εισήχθη πριν τη δεκαετία του 460, επομένως τα άλλα είδη πολιτικών αποζημιώσεων θα πρέπει να είναι μεταγενέστερα). Πάντως είναι σίγουρο ότι το έτος 411 π.Χ. οι βουλευτές αποζημιώνονταν: την πρώτη σχετική μαρτυρία συναντάμε σε ένα χωρίο του Θουκυδίδη (8.69.4) που αναφέρει ότι οι ολιγαρχικοί στασιαστές του 411 εξόφλησαν τους μισθούς των δημοκρατικών βουλευτών πριν τους εκδιώξουν από το βουλευτήριο. Στο ίδιο χωρίο του Θουκυδίδη αναφέρεται ότι οι βουλευτές επιλέγονταν με κλήρο (ή μάλλον «από της κυάμου», σύμφωνα με την έκφραση της εποχής). Όμως αυτή δεν είναι η παλαιότερη σχετική μαρτυρία: ανάμεσα στις ρυθμίσεις που επέβαλλαν οι Αθηναίοι στις Ερυθρές το 453 (ML 40 = Fornara 71) ήταν και η κλήρωση των βουλευτών· από αυτό συνάγεται το λογικό συμπέρασμα πως οι Αθηναίοι δεν είναι δυνατό να εξήγαγαν ένα θεσμό περισσότερο δημοκρατικό από αυτούς που  ίσχυαν στην ίδια την πόλη τους. Από την άλλη πλευρά γνωρίζουμε ότι το 508 π.Χ. οι βουλευτές δεν ήταν ακόμα κληρωτοί, αφού κυρίαρχο θέμα συζήτησης εκείνη την εποχή ήταν η καθιέρωση της κλήρωσης για τους άρχοντες, μέτρο που είναι βέβαιο ότι προηγήθηκε χρονολογικά και το οποίο δεν είχε μπει σε εφαρμογή πριν το 487 π.Χ. Επομένως το χρονολογικό φάσμα στο οποίο τοποθετείται η εισαγωγή της αποζημίωσης είναι μεταξύ 508 και 411 π.Χ. ενώ της κλήρωσης μεταξύ 508 και 453 π.Χ. Ασφαλώς και οι δύο αυτές αλλαγές μπορεί να θεωρηθεί ότι εντάσσονται στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Εφιάλτη. Τέλος, ένα πιο θεωρητικό ερώτημα είναι εάν η σημαντική δημοκρατική καινοτομία της ανάληψης της ταφής των πεσόντων του πολέμου από το κράτος εντάσσεται επίσης στο ίδιο γενικό πλαίσιο. Πρόκειται για ένα μέτρο που αποτελεί προέκταση της αρχής του Σόλωνα για αντικατάσταση του οίκου από την πόλη.

Ακόμα: "Δημοκρατία του Εφιάλτη" - Χρήστου Γ. Ρήγα 

.

Δημοκρατία του Εφιάλτη γιο του Σοφωνίδου - Χρήστου Γ. Ρήγα

 

ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΡΗΓΑ

 

Δημοκρατία του Εφιάλτη

 

 

Εκδότης: Κωνσταντίνος Πάγκαλης

Επιμέλεια: Γρηγόρης Τσικόπουλος

 

  

 

                                               

                     Πηγή: Δημοκρατία του Εφιάλτη - Χρήστου Γ. Ρήγα 

                     Ακόμα: "Οι Μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη" 

                     (απόσπασμα από το έργο του Simon Hornblower - "Ο Ελληνικός κόσμος 497-323 π.χ)

.

Κυκλώματα κεφαλαίου και οικολογικές – επιδημιολογικές κρίσεις

 

Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας προέκυψε μια ολιστική προσέγγιση της αιτιολογίας των λοιμωδών νόσων με τίτλο «Μία Υγεία – Ένας Κόσμος»1 (One Health – One World), κυρίως ως απάντηση στην εμφάνιση των σύγχρονων ζωονόσων, όπως ο SARS, ο MERS και ο H1N1, που μεταδίδονται στους ανθρώπους από μη ανθρώπινα ζώα, άγρια ή κατοικίδια. Το μοντέλο «Μία Υγεία» θέτει την επιδημιολογική ανάλυση σε οικολογική βάση. Έχοντας σχεδιαστεί με τη βοήθεια επιστημόνων οικολόγων, γιατρών, κτηνιάτρων και αναλυτών δημόσιας υγείας, αποτελεί μια προσέγγιση των προβλημάτων υγείας, η οποία αφορά όλο τον πλανήτη. Το αρχικό οικολογικό πλαίσιο το οποίο οδήγησε στο μοντέλο «Μία Υγεία», που αποτελεί μια νέα σφαιρική προσέγγιση των ζωονοσογόνων ασθενειών, υιοθετήθηκε, και εν μέρει αναιρέθηκε, από επίσημες οργανώσεις, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, και τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης των Ασθενειών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η πολυτομεακή προσέγγιση του συγκεκριμένου μοντέλου να μετατραπεί πολύ σύντομα σε έναν τρόπο ενοποίησης πολύ διαφορετικών μεταξύ τους συμφερόντων, όπως η δημόσια υγεία, η ιδιωτική ιατρική, η υγεία των ζώων, η αγροβιομηχανία και η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία, με στόχο την ενίσχυση των τρόπων αντιμετώπισης των λεγόμενων επιδημικών επεισοδίων. Ταυτόχρονα, όμως, αυτό το μοντέλο σηματοδότησε την εφαρμογή μιας ευρείας συντεχνιακής στρατηγικής, στην οποία κυρίαρχη θέση έχει το κεφάλαιο, και ειδικότερα η αγροβιομηχανία. Έτσι, στο πλαίσιο ενός υποτιθέμενου ολιστικού μοντέλου, υποβαθμίζεται συστηματικά η σύνδεση των επιδημιολογικών κρίσεων με την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.

Δομική Μία Υγεία

Ως απάντηση σ’ αυτήν την εξέλιξη προέκυψε μια νέα, επαναστατική προσέγγιση της αιτιολογίας των λοιμωδών νόσων, που είναι γνωστή ως «Δομική Μία Υγεία» (Structural One Health), η οποία έχει τις ρίζες της στην ευρεία παράδοση του ιστορικού υλισμού. Οι υποστηρικτές της «Δομικής Μίας Υγείας» θεωρούν ότι το κλειδί αυτής της προσέγγισης είναι η εξήγηση του τρόπου με τον οποίο, στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία, οι πανδημίες συνδέονται με τα κυκλώματα του κεφαλαίου, που μεταβάλλουν με μεγάλη ταχύτητα τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Κάποιοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων, οι Ρόντρικ Γουάλας, Λουίς Φερνάντο Τσάβες, Λουκ Μπέργκμαν, Κοντστάντσια Έιρις, Λένι Χογκερβερφ, Ρίτσαρντ Κοκ, καθώς και ο Ρόμπερτ Γουάλας, συνέγραψαν από κοινού διάφορα βιβλία και άρθρα, όπως το Clear-Cutting Disease Control: Capital-Led Deforestation, το Public Health Austerity and Vector-Borne Infection (Η λιτότητα της δημόσιας υγείας και η μετάδοση της νόσου από διάφορους φορείς), και, πρόσφατα, το «COVID-19 and Circuits of Capital» (Ο COVID-19 και τα κυκλώματα κεφαλαίου), ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Μαΐου 2020 του Monthly Review. Η «Δομική Μία Υγεία» θεωρείται «ένα νέο επιστημονικό πεδίο που εξετάζει τις επιπτώσεις των παγκόσμιων κυκλωμάτων του κεφαλαίου -αλλά και άλλων σημαντικών παραγόντων, περιλαμβανομένης της πολιτιστικής ιστορίας διαφόρων περιοχών- στις περιφερειακές αγροοικονομίες, και στη συνδεόμενη με αυτές δυναμική των ασθενειών που πλήττουν όλα τα είδη ζωής». Η επαναστατική προσέγγιση της «Δομικής Μίας Υγείας», που βασίζεται στον ιστορικό υλισμό, αποκλίνει από την κυρίαρχη προσέγγιση της «Μίας Υγείας» στα εξής: (1) στην εστίασή της στις αλυσίδες προϊόντων ως κινητήριας δύναμης των πανδημιών, (2) στην εγκατάλειψη της συνήθους προσέγγισης των «καθαρών γεωγραφιών», η οποία επικεντρώνεται σε ορισμένες τοπικές ρυθμίσεις εκεί που εμφανίζονται νέοι ιοί, ενώ δεν μπορεί να κατανοήσει τη σημασία των παγκόσμιων οικονομικών αγωγών μετάδοσης,
(3) στην αντιμετώπιση των πανδημιών όχι σαν κάποιο πρόβλημα που εμφανίζεται από καιρού εις καιρόν, ή σαν τυχαία γεγονότα του «μαύρου κύκνου»2, αλλά ως μια κατάσταση που αντανακλά τη γενική δομική κρίση του κεφαλαίου, όπως την έχει εξηγήσει ο Ίστβαν Μεσάρος στο έργο του Beyond Capital (Πέραν του Κεφαλαίου), (4) στην υιοθέτηση της προσέγγισης της διαλεκτικής βιολογίας, που συνδέεται με τους βιολόγους του Χάρβαρντ, Ρίτσαρντ Λέβινς και Ρίτσαρντ Λέβοντιν στο βιβλίο τους The Dialectical Biologist (Ο διαλεκτικός βιολόγος), και (5) στην επιμονή για μια ριζική ανασυγκρότηση της ευρύτερης κοινωνίας με τρόπους που να προωθούν έναν βιώσιμο «πλανητικό μεταβολισμό». Στο βιβλίο του Big Farms Make Big Flu (Οι μεγάλες φάρμες προκαλούν τη μεγάλη γρίπη) και σε άλλα γραπτά του, ο Ρόμπερτ (Ρομπ) Γουάλας βασίζει την ανάλυσή του στις έννοιες του Μαρξ για τις εμπορευματικές αλυσίδες και το ρήγμα στον κοινωνικό μεταβολισμό, καθώς και στην κριτική της λιτότητας και των ιδιωτικοποιήσεων που εδράζεται στο Παραδόξο του Λόντερντειλ3 (σύμφωνα με το οποίο, όσο αυξάνεται ο ιδιωτικός πλουτισμός, τόσο αυξάνεται η καταστροφή του δημόσιου πλούτου). Έτσι, οι στοχαστές αυτής της παράδοσης βασίζονται σε μια διαλεκτική προσέγγιση που συνδέει την οικολογική καταστροφή με την αιτιολογία των λοιμωδών νόσων.

Φυσικά, η νέα επιδημιολογία, που, όπως προανέφερα, βασίζεται στον ιστορικό υλισμό, δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, αλλά στηρίχτηκε σε μια μακρά παράδοση σοσιαλιστικών αγώνων και κριτικών αναλύσεων των επιδημιών, που περιλαμβάνουν ιστορικές συνεισφορές, όπως: (1) το έργο του Φρίντριχ Ένγκελς Οι συνθήκες της εργατικής τάξης στην Αγγλία , που εξέταζε την ταξική βάση των λοιμωδών νόσων, (2) οι αναφορές του ίδιου του Μαρξ στις επιδημίες και τις γενικές συνθήκες υγείας στο Κεφάλαιο, (3) η έρευνα του βρετανού ζωολόγου Ρέι Λάνκεστερ (προστατευόμενου και φίλου του Κάρολου Δαρβίνου και του Τόμας Χάξλεϊ), που περιγράφεται στο βιβλίο του Kingdom of Man (Βασίλειο του Ανθρώπου), και (4) το άρθρο του Λέβιν «Is Capitalism a Disease?» (Είναι ο καπιταλισμός μία νόσος;).

Ο ρόλος των παγκόσμιων αγροβιομηχανιών

Ιδιαίτερα σημαντική στη -βασιζόμενη στον ιστορικό υλισμό- νέα επιδημιολογία της «Δομικής Μίας Υγείας» είναι η ρητή αναγνώριση του ρόλου των παγκόσμιων αγροβιομηχανιών, και η ενσωμάτωσή του στη λεπτομερή έρευνα κάθε πλευράς της αιτιολογίας των λοιμωδών νόσων, με εστίαση στις νέες ζωονόσους. Αυτές οι λοιμώδεις νόσοι, όπως έγραψε ο Ρομπ Γουάλας στο βιβλίο του Big Farms Make Big Flu, ήταν η «ακούσια βιοτική αποτυχία των προσπαθειών που είχαν στόχο να κατευθύνουν την οντογονία4 των ζώων και την οικολογία στην εξυπηρέτηση της κερδοφορίας των πολυεθνικών», μια προσέγγιση που παρήγαγε νέους θανατηφόρους παθογόνους οργανισμούς. Οι εξωχώριες γεωργικές επιχειρήσεις ασχολούνται με μονοκαλλιέργειες γενετικώς όμοιων κατοικίδιων ζώων, ενώ διαθέτουν και χώρους μαζικής σίτισης και πάχυνσης γουρουνιών, καθώς και τεράστιες φάρμες πουλερικών. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με τις αποδασώσεις, και τη χαοτική ανάμειξη άγριων πουλιών και άλλων ειδών που ζουν στην άγρια φύση, και τη βιομηχανική παραγωγή ζώων, αλλά και τις «υγρές» αγορές5, δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για τη διάδοση νέων θανατηφόρων παθογόνων οργανισμών, όπως οι SARS, MERS, Ebola, H1N1, H5N1, και τώρα ο SARS-CoV-2. Πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως πέθαναν από τον ιό της γρίπης H1N1, ενώ οι θάνατοι από τον SARS-CoV-2 αναμένεται να ξεπεράσουν κατά πολύ αυτόν τον αριθμό.
«Οι αγροβιομηχανικές επιχειρήσεις», γράφει ο Ρομπ Γουάλας, «μετακινούν τις μονάδες παραγωγής τους στον Παγκόσμιο Νότο για να επωφεληθούν από το πλεονέκτημα της φτηνής εργασίας και της φτηνής γης και να επεκτείνουν τη γραμμή παραγωγής τους σε όλο τον κόσμο». Πτηνά, γουρούνια, και άνθρωποι συμβιώνουν, παράγοντας νέες ασθένειες. Οι «διάφορες μορφές γρίπης», μας λέει ο Γουάλας, «προκύπτουν σήμερα μέσω ενός παγκόσμιου δικτύου βιοτροφικών επιχειρήσεων παραγωγής και εμπορίου, που υπάρχουν σε όλα τα μέρη που πρωτοεμφανίζονται στελέχη του ιού. Με κοπάδια ζώων και σμήνη πουλιών να μετακινούνται ταχύτατα από τη μια περιοχή στην άλλη -μειώνοντας στο ελάχιστο τη σημασία της χωρικής απόστασης- προκύπτουν συνεχώς πολλαπλές εξάρσεις γρίπης στις τοπικές κοινότητες, στις οποίες υπάρχουν τεράστιοι πληθυσμοί ζώων που μπορεί να είναι μολυσμένα». Επίσης, οι μεγάλης κλίμακας εμπορικές πράξεις που αφορούν εξαγωγές και εισαγωγές πουλερικών, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να συμβάλλουν στη μετάδοση μολυσματικών ζωονόσων.
Για να ανιχνευτεί η αιτιολογία των νέων μορφών γρίπης, όπως ο Η5Ν5, καθώς και εμπορευματική αλυσίδα της παραγωγής πoυλερικών, χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση αξιακής αλυσίδας6. Αποδείχτηκε ότι η γρίπη στη Νότια Κίνα εμφανίστηκε στο πλαίσιο ενός «ιστορικού παρόντος» -εντός του οποίου αναπτύχθηκαν πολλαπλοί μολυσματικοί μικροοργανισμοί, που εμφανίστηκαν σε διαφορετικούς χρόνους- και είτε συνδέεται με το παρελθόν, είτε είναι προϊόν της συγκυρίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, συνυπήρξαν η αρχαιότητα (το ρύζι), η πρώιμη νεωτερικότητα (οι ημικατοικίδιες πάπιες) και το παρόν (η εντατικοποίηση της παραγωγής πουλερικών). Αυτή η ανάλυση εξελίχθηκε και μέσα από το έργο ριζοσπαστών γεωγράφων, όπως ο Μπέργκμαν, που ερεύνησαν τη σύγκλιση της βιολογίας με την οικονομία, πέρα από την ενιαία εμπορευματική αλυσίδα, και μέχρι το πλέγμα της παγκόσμιας οικονομίας.

Οι αλληλοσυνδεόμενες παγκόσμιες εμπορευματικές αλυσίδες της αγροβιομηχανίας, που είναι το έδαφος πάνω στον οποίο αναπτύσσονται οι νέες ζωονόσοι, διασφαλίζουν ότι οι παθογόνοι οργανισμοί κινούνται με ταχύτητα από το ένα μέρος στο άλλο, εκμεταλλευόμενοι τις αλυσίδες των ανθρώπινων σχέσεων και της παγκοσμιοποίησης, με τους ανθρώπινους ξενιστές να μετακινούνται σε διάστημα ημερών, ακόμα και ωρών, από το ένα μέρος της υδρογείου στο άλλο. Ο Γουάλας και οι συνάδελφοί του γράφουν στο άρθρο “COVID-19 and Circuits of Capital” (Ο COVID-19 και τα κυκλώματα του κεφαλαίου): «Μερικοί παθογόνοι οργανισμοί εισάγονται στην κοινότητα κατ’ ευθείαν από τα κέντρα παραγωγής… Αλλά πολλοί από αυτούς, όπως ο COVID-19, έρχονται από τα σύνορα της καπιταλιστικής παραγωγής. Πράγματι το 60%, κατ’ ελάχιστον, των νέων ανθρώπινων παθογόνων οργανισμών οφείλεται στη μετάδοση των ιών στις τοπικές κοινωνίες μέσω των άγριων ζώων…». Συνοψίζοντας για τις συνθήκες μετάδοσης των λοιμωδών νόσων, οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι «η υπόθεση εργασίας είναι ότι η αιτία της εμφάνισης του COVID-19 και άλλων παθογόνων οργανισμών δεν εντοπίζεται μόνο στους επιμέρους φορείς του ιού, ή στην κλινική συνάφεια, αλλά και στο πεδίο των οικοσυστημικών σχέσεων, όπου κυριαρχούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου, σε συνδυασμό με διάφορους άλλους διαρθρωτικούς παράγοντες. Οι παθογόνοι οργανισμοί -που στη μεγάλη τους πλειοψηφία υπόκεινται σε διάφορες ταξινομήσεις, οι οποίες αφορούν την προέλευση των ξενιστών, τους τρόπους μετάδοσης, την κλινική συνάφεια και τα επιδημιολογικά στοιχεία- συγκεντρώνουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που είναι αναγκαία, προκειμένου σε κάθε ξέσπασμα επιδημίας να τρέχουμε σαν τρελοί στις μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο, όπου ανακαλύπτουμε τις διαφορετικές διαδρομές των κυκλωμάτων που αφορούν την χρήση γης, καθώς και τη συσσώρευση αξιών».

Παγκόσμιο αρμπιτράζ εργασίας και γης

Η ιμπεριαλιστική αναδιάρθρωση της παραγωγής στα τελευταία χρόνια του εικοστού αιώνα και στις αρχές του εικοστού πρώτου -μια περίοδος η οποία είναι γνωστή ως παγκοσμιοποίηση- ήταν το αποτέλεσμα κυρίως του παγκόσμιου αρμπιτράζ εργασίας7 (και της υπερεκμετάλλευσης των εργατών) στον Παγκόσμιο Νότο, αλλά και της αδιαφορίας για τη μόλυνση του τοπικού περιβάλλοντος, πρωτίστως από τα κέντρα του παγκόσμιου κεφαλαίου και των αγορών, με στόχο την αποκόμιση κέρδους. Αλλά οφειλόταν εν μέρει και στην ταυτόχρονη δημιουργία ενός παγκόσμιου αρμπιτράζ γης από τις πολυεθνικές αγροβιομηχανικές επιχειρήσεις. Όπως γράφει ο Έρικ Χολτ-Χιμένεζ στο βιβλίο του A Foodie’s Guide to Capitalism,(Οδηγός Γευσιγνωσίας του καπιταλισμού), «η τιμή της γης» σε ένα μεγάλο μέρος του Παγκόσμιου Νότου «είναι τόσο χαμηλή σε σχέση με την έγγεια πρόσοδο, ώστε από αυτή τη διαφορά (το αρμπιτράζ) -μεταξύ της χαμηλής τιμής της γης και της υψηλής γαιοπροσόδου- οι επενδυτές να αποκομίζουν ένα σημαντικό κέρδος. Όσα έσοδα και αν προκύψουν από την αύξηση της σοδειάς, είναι δευτερεύουσας σημασίας σε σχέση με αυτή την επικερδή δραστηριότητα… Οι ευκαιρίες του αρμπιτράζ γης προκύπτουν από τη μεταφορά νέων εδαφών -με μια ελκυστική γαιοπρόσοδο- στην παγκόσμια αγορά, όπου οι πρόσοδοι μπορούν να κεφαλαιοποιηθούν». Ένα μεγάλο μέρος αυτών των εξελίξεων οφείλεται στην αποκαλούμενη Επανάσταση του Ζωικού Κεφαλαίου, η οποία μετέτρεψε το ζωικό κεφάλαιο σε ένα παγκοσμιοποιημένο εμπόρευμα που βασίζεται στην ύπαρξη γιγαντιαίων χώρων σίτισης και πάχυνσης ζώων και σε μονοκαλλιέργειες γενετικά τροποποιημένων τροφίμων.
Οι αναπτυξιακές τράπεζες ενίσχυσαν τη συγκεκριμένη εξέλιξη, στο πλαίσιο αυτής της κατ’ ευφημισμόν «εδαφικής αναδιάρθρωσης», που συνεπάγεται την αναγκαστική απομάκρυνση από τη γη τους των φτωχών αγροτών και των μικροπαραγωγών, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των πολυεθνικών εταιρειών, κυρίως των αγροβιομηχανικών, καθώς την ταχύτατη αποδάσωση και καταστροφή των οικοσυστημάτων. Όλη αυτή η κατάσταση που εμφανίστηκε στον εικοστό πρώτο αιώνα, και είναι επίσης γνωστή ως η «υφαρπαγή γης», επιταχύνθηκε από τις υψηλές τιμές των βασικών αγαθών το 2008 και πάλι το 2011, καθώς και από τα ιδιωτικά επενδυτικά ταμεία που αναζητούσαν σίγουρα περιουσιακά στοιχεία, λόγω της αβεβαιότητας που προκάλεσε η Μεγάλη Χρηματοπιστωτική Κρίση της περιόδου 2007–2009. Το αποτέλεσμα είναι η μεγαλύτερη μαζική μετανάστευση στην ανθρώπινη ιστορία, με τους ανθρώπους να διώχνονται βίαια από τη γη τους σε μια παγκόσμια διαδικασία αποαγροτοποίησης, μεταβάλλοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την αγροοικολογία ολόκληρων περιοχών με την αντικατάσταση της παραδοσιακής γεωργίας από μονοκαλλιέργειες και την ώθηση των πληθυσμών στις παραγκουπόλεις των πόλεων.

Ο Ρόμπερτ Γουάλας και οι συνάδελφοί του παρατήρησαν ότι ο ιστορικός και κριτικός θεωρητικός του αστικού χώρου, Μάικ Ντέιβις, και άλλοι διανοητές «έχουν περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα προσφάτως αστικοποιούμενα περιβάλλοντα λειτουργούν τόσο ως τοπικές αγορές, όσο και ως περιφερειακοί κόμβοι διέλευσης των παγκόσμιων αγροτικών εμπορευμάτων… Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η δυναμική των δασικών ασθενειών, που είναι η αρχέγονη πηγή των παθογόνων οργανισμών να μην περιορίζεται πια μόνο στην ενδοχώρα. Έτσι, ένας ιός SARS μπορεί ξαφνικά να βρεθεί να στροβιλίζεται ανάμεσα στους ανθρώπους που ζουν σε μια μεγάλη πόλη, μέσα σε λίγες ημέρες από τότε που βγήκε από τη σπηλιά του, που βρισκόταν μέσα σε μια νυχτερίδα».

Σημειώσεις:

1. ΣτΜ: Ο όρος «Μία Υγεία» χρησιμοποιείται για να γίνει κατανοητό ότι όλα τα ζωϊκά είδη (περιλαμβανομένων των ανθρώπινων όντων) αποτελούν μια κοινή δεξαμενή για την ανταλλαγή και τη μετάδοση παθογόνων γονιδίων. Ο διευρυμένος όρος «Μια Υγεία, Ένας Κόσμος», οποίος αρχικά προτάθηκε από την Εταιρεία Προστασίας της Άγριας Φύσης, σηματοδοτεί την άποψη ότι η υγεία των ανθρώπων και των κοινωνιών είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους, και εν τέλει εξαρτώνται από την αντοχή των παγκόσμιων οικοσυστημάτων.
2. ΣτΜ: Η θεωρία του «μαύρου κύκνου», ή θεωρία των γεγονότων του «μαύρου κύκνου», είναι μια λεκτική μεταφορά που περιγράφει ένα απρόβλεπτο γεγονός, το οποίο έχει σοβαρές επιπτώσεις, και συχνά εκλογικεύεται εκ των υστέρων. Ο όρος βασίζεται σε ένα παλιό απόφθεγμα που υποστήριζε ότι δεν υπάρχουν μαύροι κύκνοι. Η ανακάλυψη μαύρων κύκνων στην άγρια φύση άλλαξε και την έννοια του αποφθέγματος.
3. Ο όρος προέρχεται από το έργο του Μέιτλαντ, 8ο Κόμη του Λοντεντέιλ Inquiry into the Nature and Origin of Public Wealth (Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του δημόσιου πλούτου), που εκδόθηκε το 1804, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού πλούτου: η αύξηση του ενός μπορεί να συμβεί μόνο με τη μείωση του άλλου. Κατά τον Μπέλαμυ-Φόστερ, οι σύγχρονοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν το ακριβώς αντίθετο: ότι η σωτηρία του πλανήτη από την καταστροφή που έχει επιφέρει η καπιταλιστική επέκταση θα επιτευχθεί με περισσότερη καπιταλιστική επέκταση.
4. ΣτΜ: Οντογονία, ή οντογένεια, η οντογένεση, είναι η εξέλιξη του ζωντανού οργανισμού από το σπέρμα ως την πλήρη διάπλασή του.
5. ΣτΜ: Οι «υγρές αγορές», είναι μια σειρά από πάγκους που πωλούν φρέσκα λαχανικά και φρούτα, ζωντανά ψάρια, κοτόπουλα και άλλα κρέατα. Πήραν το όνομά τους από το λιωμένο πάγο που χρησιμοποιείται για τη συντήρηση των προϊόντων, και το πλύσιμο των δαπέδων για καθαρισμό του αίματος και των εντέρων.
6. ΣτΜ: Η ανάλυση της αξιακής αλυσίδας είναι μία μέθοδος εύρεσης του τρόπου να αυξηθεί η αξία ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, με ταυτόχρονη μείωση του κόστους.
7. ΣτΜ: Αρμπιτράζ εργασίας είναι η πρακτική αναζήτησης όσο το δυνατόν φθηνότερου εργατικού δυναμικού το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή προϊόντων ή αγαθών.

Τζον Μπέλαμυ Φόστερ – Ίνταν Σουγουάντι

Πηγή: Η Εποχή από Monthly Review

. .

H βιολίστρια Emmy Storms που ερμήνευσε Τσιτσάνη, απαντά σε αναγνώστη

 

Η παγκοσμίου φήμης Ολλανδέζα που λατρεύει την ελληνική μουσική:

Τσιτσάνης ο κλασικός!

Εμείς τον θεωρούμε λαϊκό συνθέτη αλλά η 25χρονη Ολλανδέζα ..βιολίστρια Emmy Storms τον θεωρεί κλασικό, και ξέρει από αυτά μια και πάντα ήταν είναι το παιδί-θαύμα της χώρας της και τώρα θεωρείται από τις κορυφές στο βιολί παγκοσμίως. Ετσι όταν με το πολυμελές συγκρότημά της τέλειωσε τη συμφωνία κλασικής μουσικής στο Ροτερνταμ και οι θεατές της ζήτησαν να ανεβεί πάλι στη σκηνή, αυτή τους ευχαρίστησε παίζοντας σόλο (και με του συνεργάτες της να παρακολουθούν με ανοιχτό το στόμα), όχι με κάποιο κομμάτι από τον Σοπέν, ή το Μοτζαρντ ή τον Μπαχ, αλλά με ένα απόσπασμα από τα «Ωραία» του Βασίλη Τσιτσάνη. Εγινε ο χαμός από το χειροκρότημα.

Λέτε να είναι τυχαίο ότι τραγουδούμε τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» μετά από 70 χρόνια;

Λέει ο Τσιτσάνης: «Κατά την περίοδο της κατοχής στη Θεσσαλονίκη εμπνεύστηκα και τη «Συννεφιασμένη Κυριακή». Και μου έδωσε την αφορμή ένα από τα τραγικά περιστατικά που συνέβαιναν τότε στον τόπο μας, με την πείνα, τη δυστυχία, το φόβο, την καταπίεση, τις συλλήψεις, τις εκτελέσεις. Βγήκε μέσα από τη «συννεφιά» της κατοχής και την απελπισία που μας έδερνε όλους. Γύριζα από την ταβέρνα χαράματα και πάνω στο παγωμένο χιόνι ήταν ακόμη ζεστό το αίμα κάποιου σκοτωμένου παλικαριού έξω από το σπίτι μου. Αν λοιπόν η «Συννεφιασμένη Κυριακή» άρχισε να γράφεται στη Θεσσαλονίκη τα Χριστούγεννα του 1943, το τέλος της άργησε πολύ. Αποπερατώθηκε στην Αθήνα περί τα τέλη τού 1948. Δηλαδή μεσολάβησαν πέντε χρόνια γιατί, φαίνεται, το τραγούδι δεν μου «έβγαινε».

Γράμμα από την Emmy Storms

Μόλις είχα γράψει το παραπάνω κείμενο και το έστειλα σαν ένα «thank you» μήνυμα στην Emmy Storms (μαζί με το «Συννεφιασμένη Κυριακή» με υπότιτλους). Πόσο νομίζετε ότι περίμενα για την απάντηση? Μια βδομάδα? Ενα μήνα? Ενα χρόνο (που περιμένω από το ΙΚΑ ή τον ΟΓΑ)? Οχι μόνο 15 λεπτά, πριν ακόμα σηκωθώ από τον υπολογιστή μου και ήταν 3 το πρωί στην Ολλανδία!

---------------------------------

Nov 15 at 8:17 PM

Dear Chris,

Thanks for this nice message! I'm glad you liked it!

I learned this song from a Greek violinist, and then another Greek conductor thought it would be a nice encore during a tour through Greece. The people liked it, so that's why I used it again when I played the Tzigane. I had no idea it would become such a hipe!

But I'm glad it did, because it made me realise in how much trouble Greece is, and that it is really important that people should keep playing this music. For Holland there's no hope any more: our instrumental folk music disappeared long ago. But for Greece it's not too late!

I wish you and the whole country a very musical future! I'll keep playing and exploring your music, and I hope more people will!

Best wishes,

Emmy

-------------------------------

ΥΓ Σ’ ευχαριστούμε Emmy. Μπορεί εμείς οι Ελληνες να είμαστε έστω τα μισά από όσα μας κατηγορούν αλλά δεν είμαστε αγνώμονες στους φίλους μας. Και κάθε καλή κουβέντα είναι για μας βάλσαμο αυτό τον καιρό.

Χρήστος Μαγγούτας

Τορόντο Καναδά

.

«Oθόνες- νταντάδες και η κατασκευή του ψηφιακού ηλιθίου»

 

Η καραντίνα και η απαγόρευση κυκλοφορίας που έχουν επιβληθεί λόγω κορωνοϊού γεννά μεταξύ άλλων κάποια ζητήματα διαχείρισης χρόνου των ατόμων μέσα στα σπίτια που βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στα αστικά κέντρα και είναι συχνά διαμερίσματα. Ποια είναι η πιο εύκολη και αποτελεσματική διέξοδος; Βεβαίως, οι οθόνες με όλες τις εκδοχές τους, από την συμβατική τηλεόραση μέχρι το διαδίκτυο. Δεν περίμεναν βέβαια οι άνθρωποι τον κορωνοϊό για να την ανακαλύψουν, τώρα όμως μοιάζει να συνιστά σε μεγάλο βαθμό μονόδρομη διέξοδο των έγκλειστων και απομονωμένων ατόμων, ειδικά μάλιστα όσων έχουν παιδιά και οικογένειες. Αποφασίσαμε λοιπόν να δημοσιεύσουμε μια βιβλιοκριτική από το γαλλικό περιοδικό «Eléments» προσαρμοσμένη και μεταφρασμένη στα ελληνικά για λογαριασμό του Δικτύου Psy-Counsellors, αναφορικά με την εγκατάλειψη των παιδιών μας στις «οθόνες- νταντάδες». Για να μην κερδίσουμε την «μάχη με τον κορωνοϊό» και την χάσουμε, με τις ζωές τις δικές μας και των παιδιών μας…

Ο Φίλιππος, χλωμό αγοράκι πέντε ετών, λίγο παχύσαρκο, χωμένο στην πολυθρόνα του ένα ωραίο πρωινό του Οκτώβρη, πληκτρολογεί πυρετωδώς το αγαπημένο του playstation. Σε αυτήν ακριβώς τη στιγμή, ο νεαρός ήρωας, στη στενή του σχέση με την ψηφιακή του νταντά, δεν ονειρεύεται παρά ένα μόνο πράγμα: να ξεπεράσει το πέμπτο επίπεδο και να γίνει ο πιο μεγάλος «εκπαιδευτής του pokemon» στον κόσμο.

Από την στιγμή που η δασκάλα του Φίλιππου επεσήμανε την ανάγκη να απομακρυνθεί η HD τηλεόραση από το παιδικό δωμάτιο, αφού σύμφωνα με όλους, ειδικούς και μη, ο Φίλιππος παρουσιάζει κάποια συμπτώματα αστάθειας, νύστας κατά το διάστημα της ημέρας και μειωμένες δυνατότητες συγκέντρωσης της προσοχής του, το μόνο που μένει στην καθημερινή διάθεση του Φίλιππου είναι η κονσόλα παιχνιδιού και ο «παιδαγωγός» tablet του Έκτορα, δηλαδή του μεγάλου αδελφού του Φίλιππου. Ένα tablet που βρίσκεται υπό την πολύ υψηλή επιτήρηση των γονέων, από τη στιγμή ιδίως που οι γονείς ανακάλυψαν καταχωνιασμένα στο σκληρό δίσκο δυο πορνογραφικά φιλμ: Trash Holes and African Sodomy, που ο νεαρός Έκτορας παρακολουθούσε ξανά και ξανά μέχρι πέντε φορές την εβδομάδα. Όσον αφορά τα smartphones τα δύο αγόρια δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, μόνο στο messenger kids στο κινητό τους, έτσι ώστε να μπορούν να στείλουν κανένα «like», καμία selfie, ή να κάνουν live twitter.

12.05, ο Φίλιππος, πεινασμένος, έχοντας φτάσει στο 4ο επίπεδο του pokemon gold, εγκαταλείπει τη θέση του και εμφανίζεται στην κουζίνα, όπου η μητέρα του τελειώνει την ανάγνωση ενός βιβλίου που της συνέστησε μία φίλη της και του οποίου ο τίτλος ηχεί, έστω καθυστερημένα, σαν μια προειδοποίηση: «Η κατασκευή του ψηφιακού ηλιθίου», του Michel Desmurget (1).

Μια διαδικασία μαζικής αποβλάκωσης

Σκηνή μιας συνηθισμένης ζωής για ένα συνηθισμένο τρόπο ζωής καθόλου υγιή. Ο Michel Desmurget, μετά το γνωστό του έργο «Λοβοτομή TV» συνεχίζει τον αγώνα του. Διδάκτωρ των νευροεπιστημών και Διευθυντής στο INSERM, βλέπει στην πράξη περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τη διαδικασία της μαζικής κρετινοποίησης που εφαρμόζεται πάνω στους εγκεφάλους των νέων ανθρώπων, κατά το διάστημα μάλιστα της ανάπτυξης τους. Αγανακτισμένος, αναλύει μεθοδικά αυτήν την πλανητικού επιπέδου παιδοκτονία, που προσπαθεί να αποκρύψει το όνομά της. Αυτή η διαδικασία ακουμπάει πλέον όλες τις ηπείρους και όλα τα κοινωνικά στρώματα, εξαιρουμένων ίσως των ολίγων εκλεκτών, των happy few: διότι βέβαια οι πιο ενημερωμένοι μεταξύ των γονέων περί των δυνατοτήτων αυτών των μηχανισμών κρετινοποίησης, όπως λόγου χάρη ο ίδιος ο Bill Gates, μεριμνούν ώστε τα παιδιά τους να μην έρχονται καθόλου σε επαφή με αυτούς τους μηχανισμούς τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 14 ετών…

Στο βιβλίο του «Η κατασκευή του ψηφιακού ηλιθίου», ο Michel Desmurget εκθέτει σε όλο το εύρος του το ασυγχώρητο σφυροκόπημα των νέων γενεών: «Ήδη από την ηλικία των δύο ετών τα παιδιά των δυτικών κοινωνιών συγκεντρώνουν κατά μέσο όρο καθημερινά σχεδόν τρεις ώρες μπροστά στις οθόνες. Ανάμεσα στα 8 και στα 12 περνούν με τον ίδιο τρόπο τέσσερις ώρες και 45 λεπτά της ημέρας, ενώ μεταξύ 13 και 18, έξι ώρες και 45 λεπτά. Αν αθροιστούν ετησίως αυτές οι χρήσεις καλύπτουν χίλιες ώρες για έναν μαθητή του νηπιαγωγείου (δηλαδή περισσότερο από τις ώρες που περνάει στο σχολείο κατά το διάστημα του έτους), 1700 ώρες για έναν μαθητή του δημοτικού (δηλαδή το αντίστοιχο δύο σχολικών ετών) και 2400 ώρες για τον μαθητή του λυκείου (το αντίστοιχο δυόμιση ετών).

Οι γενιές που γεννήθηκαν μετά το 2000, βομβαρδισμένες από το multiscreen (smartphone, tablet, Η/Υ, τηλεόραση), είναι οι πρώτες γενιές των οποίων ο δείκτης νοημοσύνης (Δ.Ν.) θα είναι μικρότερος από ότι των προηγούμενων γενεών. Με επιπλέον, μια ολόκληρη σειρά από συμπτώματα και προβλήματα που όπως φαίνεται, θα συντηρήσουν κατά τις επόμενες δεκαετίες λεγεώνες ολόκληρες παιδοψυχιάτρων: προβλήματα στο πεδίο της γλωσσικής επάρκειας, της δημιουργικότητας, της μνήμης, της συγκέντρωσης της προσοχής, της προσαρμογής στο κοινωνικό σχολικό περιβάλλον, συναισθηματικά προβλήματα, επιθετικότητα και αντικοινωνικές συμπεριφορές, αλλά και προβλήματα που σχετίζονται με την κλασσική παιδιατρική: δυσχέρειες στην κινητικότητα, παχυσαρκία, πρώιμος διαβήτης… Ο συσχετισμός ανάμεσα στην ψηφιακή κατανάλωση και όλο αυτό το φάσμα προβλημάτων είναι πλέον αναμφισβήτητος.»

Ο εγκέφαλος των παιδιών δεν είναι φτιαγμένος για οθόνες

Ο Desmurget μας υπενθυμίζει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι αρχαϊκός και ότι η λειτουργία ενός οργάνου από σάρκα και αίμα δεν μπορεί να προσαρμοστεί στην οθόνη, στον φωτισμό της, στον κατακερματισμό των εικονικών μηνυμάτων, στο σφυροκόπημα από όλα αυτά μαζί. Ο εγκέφαλος στη βιολογική του ισορροπία, είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να χειρίζεται το περιβάλλον με τρόπο «ανθρώπινο», να στηρίζεται σε «θερμές μεσολαβήσεις», όπως ίσως θα μπορούσαμε να πούμε. Έχει ανάγκη ηρεμίας, χωρίς την οποία μας εκθέτει σε προβλήματα και δυσλειτουργίες του ύπνου και της γλωσσικής έκφρασης, ή ακόμα χειρότερα, σε καταθλιπτικού τύπου επεισόδια ή /και σε συμπεριφορές επικίνδυνα επιθετικές. Χιλιάδες μελετών συγκλίνουν σε αυτές τις διαπιστώσεις.

Η μεγάλη προσφορά του Desmurget είναι ότι όχι μόνο τις συγκεντρώνει, τις αναδεικνύει και τις συνθέτει στο έργο του, αλλά επίσης ότι ανιχνεύει συστηματικά τις ψευδομελέτες που γίνονται εδώ και κάποια χρόνια κατά παραγγελία συνήθως από τα lobby και τις εταιρείες παραγωγής των βιντεοπαιχνιδιών. Οι ψευδομελέτες αυτές κατέληγαν προφανώς στο συμπέρασμα του ακίνδυνου χαρακτήρα αυτών των παιχνιδιών και μάλιστα ορισμένες από αυτές υπογράμμιζαν και ένα κάποιο «παιδαγωγικό ενδιαφέρον» για τα παιδιά των μικρότερων ηλικιών.

Προσκεκλημένος πλέον από διάφορα τηλεοπτικά κανάλια, που σε έναν πρώτο χρόνο φαίνονται παραδόξως να αποδέχονται την έκκλησή του να σβήσουν την τηλεόραση, ο Michel Desmurget ασχολείται με όλα τα είδη των οθονών που απευθύνονται στην παιδική ηλικία: οθόνες, smartphones, tablets, ιδίως εκείνες που έχουν παιδαγωγικές, όπως υποτίθεται, αξιώσεις και μάλιστα κατά καιρούς έχουν λάβει την υποστήριξη διαφόρων «έγκυρων» κύκλων καθώς και των αρμόδιων υπουργών των οποίων ο Desmurget εκμηδενίζει τους ισχυρισμούς και τα επιχειρήματα από την άποψη της επιστημονικής ψυχοπαιδαγωγικής τους αξίας.

Μια λοβοτομή πιο αποτελεσματική από την καταστολή

Το να οδηγείται ένας νεαρός πολίτης στην κατάσταση του καταναλωτή σημάτων και εικόνων, με τον εγκέφαλό του να κατακλύζεται από την ντοπαμίνη και την εξάρτησή του από τις οθόνες να επιβεβαιώνεται ήδη από την πρώτη παιδική ηλικία, έτσι ώστε σταδιακά να εθίζεται είτε στην πορνογραφία, είτε στις διάφορες μόδες, αποτελεί βέβαια μάννα εξ ουρανού για ένα σύστημα του οποίου η κυριότερη έμμονη ιδέα είναι να καταργηθεί κάθε αναστολή στην κατανάλωση και αντιθέτως, να μειωθεί μέχρι εξαφάνισης κάθε κριτικό πνεύμα και κάθε ικανότητα ιεράρχησης των πραγμάτων. Ο πολλαπλασιασμός των αδύναμων σχέσεων και συνδέσεων με τους Άλλους (με τα διάφορα «like» στον ενικό και στον πληθυντικό), που εμφανίζονται στα κοινωνικά δίκτυα, καθιστά όλο και πιο δύσκολη την οικοδόμηση πιο ισχυρών σχέσεων και σταθερών συνδέσμων με τους Άλλους.

Παγιδευμένος, «μαγευμένος» θα λέγαμε, από τις τεχνικές επιδόσεις μιας προκατασκευασμένης, φανταστικής πραγματικότητας που σε λίγο θα είναι υπερ hitech ο Έκτορας θα καταλήξει να θεωρεί άκρως πληκτικές και κοινότοπες τις ιδιαίτερες στιγμές συνάντησης με την νεαρή φίλη του, της οποίας οι καμπύλες είναι ήδη υπέροχα θηλυκές. Το κύκλωμα της ανταμοιβής, όταν είναι τόσο πολύ εικονικά δεδομένο και έμμεσα απαιτητικό, παρεμποδίζει την άμεση πρόσβαση στην ευχαρίστηση… Με άλλα λόγια, είναι μέχρι το βάθος της καρδιάς και του εσώρουχου των παιδιών μας που ως έσχατο οπλισμένο χέρι του συστήματος, το ψηφιακό σκορπίζει αργά, αλλά σταθερά το δηλητήριο του.Αυτή η λοβοτομή είναι πολύ πιο αποτελεσματική από κάθε καταστολή στο ρητά δηλωμένο ή άρρητα συνδηλωμένο σχέδιο ολοκληρωτικού ελέγχου.

Η ιστορία μάς δείχνει ότι καταλήγουμε σχεδόν πάντα στη βούληση να αποκοπεί ο διανοητικά, ιδεολογικά λοβοτομημένος πολίτης από το οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον του: Ένα παιδί που ζει μακριά από οθόνες δέχεται κατά μέσον όρο χίλιες λέξεις την ώρα από το ανθρώπινο περιβάλλον, λέξεις που θα παίξουν έναν αποφασιστικό ρόλο στην μετέπειτα ανάπτυξή του. Με τις οθόνες, περνάμε στις 150 μόλις λέξεις την ώρα! Οι συνέπειες; Μια υπεραπλοποίηση της περιγραφικής γλωσσικής έκφρασης, μια ανάσχεση των πρώιμων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που συγκροτούν το υπόβαθρο της γλωσσικής και γνωστικής ανάπτυξης, μια προσβολή στην εγκεφαλική πλαστικότητα.

Πριν τα έξι: όχι οθόνες!

Το βιβλίο του Michel Desmurget είναι γεμάτο από συγκεκριμένες οδηγίες προς τους γονείς και κηδεμόνες. Πριν την ηλικία των 6 ετών: όχι οθόνες! Το παιδί έχει ανάγκη να του μιλάνε, να του διαβάζουν ιστορίες (θα προσθέταμε να παίζει, να κάνει χειροτεχνίες, κατασκευές, να αλληλεπιδρά με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον κλπ.). Ακόμα και η ανία είναι κάποτε προτιμότερη, αν όχι καλοδεχούμενη: η δημιουργικότητα του παιδιού που αισθάνεται κάποια στιγμή να πλήττει θα αναπτυχθεί μέσα από τη ζωγραφική, την μουσικοκινητική αγωγή ή τα lego. Αλλά κυρίως το μικρό παιδί έχει απόλυτη ανάγκη να τρέξει, να χοροπηδήσει, να τραγουδήσει.

Μετά τα έξι: Όχι περισσότερο από μισή μέχρι το πολύ μια ώρα την ημέρα. Υπάρχουν στην αγορά πολλά συστήματα ελέγχου που επιτρέπουν να μπλοκάρονται οι συσκευές μετά την παρέλευση αυτού του χρονικού διαστήματος. Τίποτα μέσα στο παιδικό δωμάτιο που θα μπορούσε να δημιουργήσει δυσκολίες στον ύπνο. Βίαιες εικόνες ή παραστάσεις με σεξουαλικό περιεχόμενο πρέπει να αποφεύγονται συστηματικά. Ποτέ το πρωί πριν το σχολείο: Οι επιδόσεις του μαθητή θα βελτιωθούν άμεσα και σημαντικά. Ποτέ το βράδυ, πριν τον ύπνο: Μιάμιση ώρα πριν την ώρα του ύπνου κάθε είδους οθόνη θα πρέπει να έχει κλείσει. Και κυρίως ένα πράγμα κάθε φορά: Οι πολλαπλές οθόνες είναι απολύτως μη διαχειρίσιμες από τον εγκέφαλο ή, – όπως το υπογραμμίζει ο Desmurget – όσο πιο πολύ ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος υφίσταται το multitasking, τόσο περισσότερο είναι πιθανό να διαβρωθεί από την πολυδιάσπαση και την αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής που θα καταντήσει να είναι όλο και πιο μόνιμη.

Η εγχάραξη ενός οράματος για τον κόσμο, ενός συστήματος αξιών, ή πολύ πιο απλά, κάποιων γνώσεων στους εγκεφάλους των παιδιών και των απογόνων μας κινδυνεύει να γίνει Γολγοθάς αν δεν προσπαθήσουμε επειγόντως να καθαρίσουμε τη διανοητική μόλυνση που υφίστανται σήμερα οι νέες γενιές. Αυτή η εξυγίανση απαιτεί την απομάκρυνση των μικρότερων παιδιών από τον ψηφιακό κόσμο και μια επιστροφή σε θερμές, συμβολικές μεσολαβήσεις όλων των ανθρώπων με το ανθρώπινο, κοινωνικό τους περιβάλλον.

«Τα παιδιά σας θα είναι ευγνώμονα εάν προσφέρεται στη ζωή και στην ύπαρξή τους την απελευθερωτική γονιμότητα της άθλησης, της σκέψης και της κουλτούρας, αντί της ύπουλης στειρότητας της οθόνης», όπως γράφει ο Desmurget. Οι θρησκόληπτοι της προόδου από την Silicon Valley μέχρι τους νεοφιλελευθερίζοντες νεοεπιχειρηματίες του συρμού που λατρεύουν χωρίς την παραμικρή κριτική τις τεχνολογικές καινοτομίες, οι πιστοί του ψηφιακού ανθρώπου, του homo numericus ή του μετανθρώπινου «ρόδινου μέλλοντος» προφανώς δεν θα εκτιμήσουν καθόλου μια τέτοια ανάσα οξυγόνου, μια τέτοια έκκληση ζωής στον καθαρό αέρα.

Η πραγματικά αξιοσημείωτη επιστημονική προσφορά του Desmurget δεν έχει αντιμετωπίσει ακόμα την παραμικρή επικριτική επιχειρηματολογία από την πλευρά των κύκλων που το έργο τους στιγματίζει. Ωστόσο, αυτή η σφαιρική προσέγγιση του θέματος, στηριγμένη από μια άνευ προηγουμένου τεκμηρίωσή της μέσα από λεπτομερείς αναφορές σε διεθνείς επιστημονικές έρευνες σχετικές με τις οθόνες και την επίδρασή τους, έχει αρχίσει να δημιουργεί μια σωτήρια συνειδητοποίηση η οποία ενδεχομένως θα μπορούσε κάποια στιγμή να μεταβάλλει τις σημερινές συμπεριφορές, τα κανονιστικά πλαίσια, τα εκπαιδευτικά συστήματα και τις διαγνωστικές τεχνικές.

Και όταν ο «εκπαιδευτής του pokemon» θα ξαναβρεί την υγιή του διάθεση να φτύσει στο πρόσωπο του τελευταίου ψηφιακού υπερήρωα της εκάστοτε μόδας, τότε ίσως θα δούμε στο βλέμμα του κάτι που θα υπερβαίνει την γκριζάδα του σημερινού τοπίου: μια αχτίδα ελπίδας και ένα σοβαρό λόγο να πιστέψουμε σε αυτήν…

(1) Ο Michel Desmurget είναι Διδάκτωρ των νευροεπιστημών, Διευθυντής Ερευνών του CNRS (Λυών) πάνω στις εγκεφαλικές λειτουργίες.

Πηγή  Δίκτυο Psy-Counsellors
Μετάφραση, Προσαρμογή στα Ελληνικά και Επιμέλεια
Γιάννης Παπαμιχαήλ, τ. Καθηγητής Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου

Βιβλιοπαρουσίαση από το Jean – Henri d’ Avirac του Βιβλίου του Dr. Michel Desmurget (2019) «Η κατασκευή του ψηφιακού ηλιθίου: οι κίνδυνοι της οθόνης για τα παιδιά μας», Έκδοση Le Seuil, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό éléments, Ιανουάριος 2020, No. 181, σ.σ. 42-43.

.

Οι Ουϊγούροι, η Κίνα, ο παντουρκισμός και ο εξτρεμιστικός ισλαμισμός

 Ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο αλιεύσαμε  στο διαδίκτυο για τους πραγματικούς Τούρκους της κινεζικής Κεντρικής Ασίας:

Μια απειλή από μακριά: Οι Ουιγούροι, η ισλαμική τρομοκρατία και οι κινέζικοι στόχοι στην Ελλάδα – Η σημερινή εικόνα

Του Ανδρέα Λιούμπα*

To 2002 δυο Κινέζοι πολίτες συνελήφθησαν και εκδόθηκαν από το Κιργιστάν στην Κίνα με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν επίθεση εναντίον της Πρεσβείας των ΗΠΑ. Οι συλληφθέντες Κινέζοι ανήκαν στην εθνική ομάδα των Ουιγούρων, μια τουρκόφωνη μουσουλμανική μειονότητα. Σύμφωνα με τις κινέζικες αρχές οι δυο κατηγορούμενοι ήταν μέλη του Ισλαμικού Κινήματος του Ανατολικού Τουρκεστάν (East Turkistan Islamic Movement – ETIM). Αυτή ήταν η πρώτη φορά που το όνομα της διαβόητης οργάνωσης που δρα επί δεκαετίες στην Κίνα είδε το φως της διεθνούς δημοσιότητας.

Το ΕΤΙΜ είναι μια οργάνωση – φάντασμα για την οποία ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά με βεβαιότητα. Πρόκειται για ισλαμική αποσχιστική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε στην Αυτόνομη Επαρχία των Ουιγούρων Xinjiang, την δυτικότερη, μεγαλύτερη και πιο αραιοκατοικημένη επαρχία της χώρας. Ιδρυτές του ήταν Ουιγούροι ριζοσπάστες σαλαφιστές αντάρτες. Οι ειδικοί σε θέματα ασφαλείας διαφωνούν σχετικά με το αν πρόκειται για μια ενιαία ομάδα ή οργάνωση – ομπρέλα κάτω από το όνομα της οποίας δρουν πολλές μικρότερες σαλαφιστικές αποσχιστικές οργανώσεις.

Σε κάθε περίπτωση το βέβαιο είναι πως το ΕΤΙΜ μετά το 2001 δρα πλέον και εκτός Κίνας και έχει αποκτήσει εμπειρία από την συμμετοχή του σε διεθνείς τρομοκρατικές επιχειρήσεις καθώς και πρόσφατα μετέχοντας στις μάχες στη Συρία υπό την σημαία του ISIS. Όπως έδειξε το κύμα των τρομοκρατικών επιθέσεων που σάρωσε τις δυτικές περιοχές της Κίνας το 2014 καμία εγκατάσταση δεν μπορεί να θεωρείται απρόσβλητη από την απειλή των τρομοκρατών του ΕΤΙΜ. Το παρόν – εκτενές – άρθρο αποπειράται να κάνει γνωστά όσα στοιχεία έχουν δει το φως της δημοσιότητας και επιπλέον – στο δεύτερο μέρος – να προσφέρει ορισμένους προβληματισμούς που αφορούν στη δημόσια ασφάλεια.

Οι ρίζες του ΕΤΙΜ και οι διασυνδέσεις της ισλαμικής τρομοκρατίας στην Κεντρική Ασία

Οι Ουιγούροι είναι μια τουρκογενής εθνική μειονότητα της Κίνας η οποία αριθμεί περίπου 11 εκατομμύρια πληθυσμό και κατοικεί κυρίως στην Αυτόνομη Επαρχία των Ουιγούρων, Xinjiang.

Η επαρχία ανήκει στην Κίνα από το 750 μ. Χ αλλά παρά τους αιώνες που έχουν περάσει από την κατάκτηση της από την κινέζικη αυτοκρατορία ο πληθυσμός των Ουιγούρων δεν ενσωματώθηκε και δεν απώλεσε ποτέ την διακριτή πολιτιστική του ταυτότητα. Τουρκόφωνοι, μουσουλμάνοι και με αναφορές σε ένα παρελθόν που ανάγεται στα τουρκικά χανάτα της νομαδικής περιόδου οι Ουιγούροι συνιστούν την μεγαλύτερη και πιο συμπαγή μουσουλμανική μειονότητα της Κίνας. Σε αυτό το πλαίσιο ήταν μάλλον αναμενόμενη η εμφάνιση αποσχιστικών – αυτονομιστικών τάσεων οι οποίες σε δυο περιπτώσεις στο παρελθόν, το 1933 και το 1944, έφτασαν μέχρι τη δημιουργία ενός – εξαιρετικά βραχύβιου – κρατικού μορφώματος με την ονομασία “Ανατολικό Τουρκεστάν”, όνομα που σκόπευε να τονίσει την διακριτή εθνική και πολιτιστική ταυτότητα.

Η ιστορία του ουιγουρικού αποσχιστικού κινήματος εν πολλοίς ταυτίζεται με την την ιστορία του πιο διαβόητου προμάχου του, του Ισλαμικού Κινήματος του Ανατολικού Τουρκεστάν (East Turkistan Islamic Movement – ETIM). Το ΕΤΙΜ βρίσκεται στην κορυφή της κινέζικης λίστας τρομοκρατικών οργανώσεων πάνω από 3 δεκαετίες.

Ιστορικά το ΕΤΙΜ είναι η μετενσάρκωση του πρώτου Ισλαμικού Κόμματος /Κινήματος του Τουρκεστάν (Hizbul Islam Li-Turkistan – Islamic Party of Turkistan / Turkistan Islamic Movement – IPT / ΤΙΜ), το οποίο ιδρύθηκε την δεκαετία του 1940 από 3 ριζοσπάστες μουσουλμάνους Ουιγούρους: τον Abdul Azeez Makhdoom, τον Abdul Hakeem και τον Abdul Hameed. Πιστό στο πνεύμα των αγωνιστών ιδρυτών του, εκ των οποίων οι Hameed και Makhdoom σκοτώθηκαν την δεκαετία του ‘50 ενώ ο Hakeem φυλακίστηκε μέχρι το 1979, το ΕΤΙΜ διατήρησε όλα τα χρόνια της ύπαρξης του τόσο τον εθνικιστικό όσο και τον ριζοσπαστικά θρησκευτικό χαρακτήρα του χτίζοντας πάνω στο υπόβαθρο της διακριτής τουρκικής πολιτιστικής ταυτότητας. Η διπλή αυτή ταυτότητα κατέστη δυνατή μέσω της συνύπαρξης διάφορων φατριών εντός του ΕΤΙΜ εκ των οποίων οι θρησκευτικού χαρακτήρα προέρχονταν κυρίως από το νότιο, συντηρητικό, τμήμα της επαρχίας ενώ εκείνες που προέκριναν την πολιτική δράση προέρχονταν από το κεντρικό και βόρειο τμήμα της Xinjiang.

Κατά τις δεκαετίες μεταξύ του 1960 και του 1990 η επιρροή του ΕΤΙΜ ήταν περιορισμένη και η στρατολόγηση νέων μελών

είχε καταστεί σχεδόν αδύνατη καθώς η κεντρική κυβέρνηση, στον απόηχο και των φοιτητικών εξεγέρσεων του ‘80, είχε εξαπολύσει εκτενείς επιχειρήσεις εντοπισμού και εξουδετέρωσης κρησφύγετων και στρατοπέδων εκπαίδευσης στις δύσβατες περιοχές της επαρχίας. Εκείνη την περίοδο πολλοί ηγέτες ομάδων του ΕΤΙΜ διέφυγαν στο εξωτερικό, κυρίως στη Τουρκία, στη Γερμανία και στην κεντρική Ασία. Η πρωτοβουλία των κινήσεων του αποσχιστικού κινήματος είχε περάσει στα χέρια των Ουιγούρων της διασποράς οι οποίοι όμως δεν ήταν σε θέση να συντονίσουν τις δράσεις τους.

Η σύγχρονη μορφή του ΕΤΙΜ διαμορφώθηκε μετά το 1979 και κυρίως μετά το 1990. Το 1979 αποφυλακίστηκε ο Abdul Hakeem. Ο Hakeem μετά την αποφυλάκιση του ίδρυσε πολλά θρησκευτικά σχολεία – εκπαιδευτήρια στα οποία, τα επόμενα 10 – 15 χρόνια, έλαβε χώρα η στρατολόγηση ορισμένων από τα επιφανή ηγετικά μέλη της επόμενης γενιάς όπως ο Hasan Mahsum που σκοτώθηκε σε κρυσφήγετο της Αλ Κάιντα το 2003 μετά από επιδρομή πακιστανικών δυνάμεων ασφαλείας και ο Abdul Haq. Το 1989 επήλθε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η αυτονόμηση των κρατών της κεντρικής Ασίας στα οποία η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν τουρκικής εθνικής καταγωγής (Τουρκμενιστάν, Κυργιστάν, Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν). Επιπλέον είχαν ενισχυθεί οι ριζοσπαστικές μουσουλμανικές παραστρατιωτικές ομάδες, όπως οι Ταλιμπάν στο γειτονικό Αφγανιστάν.

Το 1989, επηρεασμένα από τους Ταλιμπάν, ορισμένα μέλη του ΕΤΙΜ αποσκίρτησαν προκειμένου να σχηματίσουν το Ισλαμικό Μεταρρυθμιστικό Κόμμα (Hizbul Islah Al-Islami). Το νέο σχήμα υπό την ηγεσία των Abdul Kareem και Shaheed Idris bin Omar οργάνωσε και εκτέλεσε σειρά βομβιστικών επιθέσεων σε λεωφορεία και αυτοκίνητα μεταξύ του 1989 και του 1990. Η επιτυχία αυτής της οργάνωσης αποτέλεσε θρυαλλίδα εξελίξεων καθώς δεκάδες μικρότερες οργανώσεις δημιουργήθηκαν με μέλη που προέρχονταν από το ΕΤΙΜ. Το 1992 οι Ουιγούροι της διασποράς οργάνωσαν το 1ο Ουιγουρικό Εθνικό Κογκρέσο στην Κωνσταντινούπολη, μια πολιτική κίνηση υψηλού συμβολισμού αλλά περιορισμένης πρακτικής αξίας. Πιο σημαντικό, σε ό,τι αφορά στην επιχειρησιακή δράση, ήταν το γεγονός της δημιουργίας μιας ακόμη οργάνωσης η οποία ανέλαβε άμεσα ένοπλη δράση. Το όνομα της ήταν Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Ανατολικού Τουρκεστάν (Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü – East Turkestan Liberation Organization – ETLO) και τα επόμενα χρόνια, υπό την ηγεσία του Mehmet Emin Hazret θα γίνονταν ευρέως γνωστή εξαιτίας των δράσεων της στην Κίνα (εμπρησμοί και τρομοκρατικά χτυπήματα) και στο εξωτερικό (το 1998 δέκα μέλη της ETLO συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν τρομοκρατικό χτύπημα εναντίον κινέζων πολιτών στην Τουρκία).

 

Οι ενέργειες του ΕΤΙΜ και της ETLO σε συνδυασμό με την αυξανόμενη επιρροή των ισλαμιστικών κινημάτων τόσο στην Κίνα όσο και στα κράτη της Κεντρικής και Ν.Α Ασίας έδωσαν το έναυσμα στο Πεκίνο να επιδιώξει μια ευρύτερη συναίνεση σε ό,τι αφορούσε στο ζήτημα της ισλαμικής τρομοκρατίας. Το 1996 τέθηκαν τα θεμέλια του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης με βασικό στόχο την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή. Ως απάντηση το 1998 το ΕΤΙΜ διακύρηξε ότι μεταβάλει το σκοπό της οργάνωσης και δήλωσε πως πλέον θα επιδίωκε ευρύτερες συνεργασίες με όλους τους τουρκικής καταγωγής λαούς της κεντρικής Ασίας, κάτι που μεταφράστηκε ως ενίσυχση των δεσμών με συγγενικές ιδεολογικά τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν (Islamic Movement of Uzbekistan -IMU). Επιπρόσθετα μετέφερε το αρχηγείο του από την Xinjiang στο Αφγανιστάν σε περιοχή που έλεγχαν οι Ταλιμπάν. Τα προηγούμενα γεγονότα είναι ενδεικτικά της κλιμάκωσης που άρχισε να λαμβάνει χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και λίγο πριν την επίθεση της Αλ Κάιντα στις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου 2001.

Τα γεγονότα του 2001 και ότι ακολούθησε μετέβαλαν ριζικά το πρόσωπο της ισλαμικής τρομοκρατίας στην Ασία και συνεπακόλουθα του ΕΤΙΜ το οποίο από την Xinjiang θα βρισκόνταν να μάχεται υπό τις σημαίες του ISIS στην Συρία και από εκεί θα υποχωρούσε για αναδιοργάνωση στην Τουρκία μέχρι ανάληψης νέας αποστολής. Πλέον οι στόχοι δεν ήταν στην (καλά φυλασσόμενη) κινεζική ενδοχώρα αλλά παντού όπου υπήρχαν συμφέροντα του Πεκίνου.

Στο επόμενο άρθρο θα παραθέσουμε τα γνωστά στοιχεία που αφορύν στην δράση του ΕΤΙΜ στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής, τους πιθανολογούμενους δεσμούς με την Τουρκία αλλά και ορισμένες σκέψεις σχετικά με την ασφάλεια στη χώρα μας.

B’ Mέρος

Το χτύπημα στην Κωνσταντινούπολη

Την Πρωτοχρονιά του 2017 στην Κωνσταντινούπολη σε μια πρωτοφανή τρομοκρατική επίθεση ένας άνδρας σκότωσε 39 άτομα σε ένα κέντρο διασκέδασης. Την ευθύνη για την επίθεση ανέλαβε αμέσως το ISIS. Είχαν προηγηθεί ήδη άλλες 4 επιθέσεις μέσα στο 2016 οι οποίες είχαν στοιχίσει τη ζωή σε 87 ανθρώπους. Το 2015 σε δυο μόνο επιθέσεις 135 άνθρωποι έπεσαν θύματα της τρομοκρατίας.

Οι τουρκικές Αρχές την 17 Ιανουαρίου ανακοίνωσαν την σύλληψη του Abdulkadir Masharipov, Ουζμπέκου υπηκόου και κάτοικου Τουρκίας από το 2016. Ο Masharipov συνελήφθη στο σπίτι ενός Κιργίζιου υπηκόου, στο Esenyurt, ένα δήμο της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με τις Αρχές οι καταθέσεις των μαρτύρων είχαν συμβάλει σημαντικά στην επιτυχία τους καθώς, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, αναζητούσαν έναν άνδρα 35 – 40 ετών με ασιατικά χαρακτηριστικά ο οποίος συστήνονταν ως Abu Muhammed Horasani. Τα παραπάνω, συνδυαστικά με μη ανακοινώσιμες πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών, περιόρισαν την έρευνα σε συγκεκριμένα μέλη της Ουζμπεκικής, Κιργιζικής και Ουιγουρικής κοινότητας που είναι εγκατεστημένα στην Τουρκία.

Πώς όμως έφτασαν μέσα σε 16 μέρες οι Αρχές στα ίχνη του δράστη με τα ελάχιστα – γνωστά σε εμάς – στοιχεία μια περιγραφή και ένα ψευδώνυμο; Και τι σχέση έχει αυτή η σύλληψη με το αντικείμενο του άρθρου;

Η άκρη του νήματος

Τις μέρες που ακολούθησαν την σύλληψη του Masharipov ορισμένες λεπτομέρειες ήρθαν σταδιακά στο φως. Καταρχήν έγινε σαφές ότι η Τουρκία γνώριζε επί μακρόν πως συγκεκριμένα μέλη της Ουζμπεκικής, Κιργιζικής και Ουιγουρικής διασποράς που βρίσκεται στη χώρα έχουν σχέση με ριζοσπαστικά ισλαμικά τρομοκρατικά δίκτυα. Και από ότι φάνηκε από την ταχύτητα των ερευνών πολλοί ύποπτοι πρέπει να βρίσκονταν υπό παρακολούθηση. Ήταν άλλωστε γνωστή στις Αρχές η σχέση Γκρίζων Λύκων και Ουιγούρων τρομοκρατών από τα χτυπήματα εναντίον κινεζικών στόχων στην Κωνσταντινούπολη το 2015.

Επίσης έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό η διασύνδεση ISIS με τους κεντρασιάτες ριζοσπάστες μουσουλμάνους. Αφορμή στάθηκε η αξιοποίηση της πληροφορίας σχετικά με το ψευδώνυμο Abu Muhammed Horasani που χρησιμοποιούσε ο δράστης. «Horasani» σημαίνει «από το Χορασάν» Πρόκειται για την ιστορική ονομασία μιας ευρείας περιοχής στην Κεντρική Ασία η οποία εκτείνονταν από το σημερινό Τουρκεστάν μέχρι την δυτική Κίνα. Την ονομασία Χορασάν για την περιοχή αναβίωσε και χρησιμοποιούσε το ISIS σε χάρτες οι οποίοι προπαγάνδιζαν την αναβίωση του Χαλιφάτου από την κεντρική Ασία μέχρι την Ισπανία.

Η χρήση της ονομασίας δεν ήταν τυχαία. Τοαφήγημα του Χορασάν ως Επαρχία του Χαλιφάτου έβρισκε ευρεία απήχηση στους τουρκόφωνους ριζοσπάστες ισλαμιστές τρομοκράτες – αυτονομιστές Ουιγούρους, Ουζμπέκους και Κιργίζιους οι οποίοι θεωρήθηκαν ιδανική δεξαμενή στρατολόγησης μαχητών. Επιπλέον το ISIS αξιοποιούσε την ιδεολογία του παντουρκισμού για να διατηρεί επαφές με το χώρο των υπερ – εθνικιστών Τούρκων Γκρίζων Λύκων, οι οποίοι φαίνεται να διατηρούν πρόσβαση στο τουρκικό «βαθύ κράτος». Όπως φάνηκε από τις διαρροές των στοιχείων της έρευνας οι τρομοκράτες αξιοποιούσαν υφιστάμενα δίκτυα προκειμένου να μετακινούνται και να βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο όταν διώκονταν.Η διατήρηση αυτών των δικτύων εντός Τουρκίας αναγκαστικά εμπλέκει με κάποιο τρόπο τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες οι οποίες, για σειρά λόγων, διατηρούν ένα από τα εκτενέστερα δίκτυα πληροφοριοδοτών και συνεργασιών στην ευρύτερη περιοχή.

Ξανά οι Ουιγούροι

Ειδικά για τους Ουιγούρους μαχητές που, όπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο, είχαν μεταφέρει την έδρα τους στο Αφγανιστάν, η οργάνωση – κλειδί για την μεταφορά τους ήταν η Jabah al Fateh al Sham (JFS), το συριακό παρακλάδι της Al Qaeda γνωστό και με την ονομασία Al-Nusra Front ή Jabhat al-Nusra. Περίπου 5000 Ουιγούροι μαχητές, ένας καθόλου αμελητέος αριθμός, εκτιμάται πως βρέθηκαν στη Συρία να πολεμούν για την επικράτηση του Χαλιφάτου. Ακόμη όμως και στην Συρία η σκέψη των Ουιγούρων ήταν πάντοτε στραμμένη στην Κίνα. Και ήταν αυτός ο λόγος που το ISIS, προκειμένου να διατηρεί την πίστη των Ουιγούρων στο σκοπό του, έστρεψε το ενδιαφέρον του και προς την Κίνα. Το 2017 για πρώτη φορά στην ιστορία της η Κίνα δέχτηκε απειλή για τρομοκρατικές επιθέσεις από ξένη ισλαμική οργάνωση.

Μετά τις ήττες του ISIS και την οριστική απώλεια των εδαφών του οι περισσότεροι Ουιγούροι διέφυγαν της σύλληψης και προσπάθησαν να βρουν προσωρινό καταφύγιο και να επιστρέψουν είτε στο Αφγανιστάν είτε στην Κίνα. Ο πιο ασφαλής δρόμος ήταν, φυσικά, να περάσουν τα τουρκικά σύνορα μαζί με τους άλλους πρώην μαχητές του ISIS που διέφευγαν από τη Συρία. Η μαζική έξοδος όλων των πρώην μαχητών του ISIS σε ορισμένες περιπτώσεις έγινε με την ανοχή των δυνάμεων που επικράτησαν στο πεδίο της μάχης, ίσως και ως προιόν συνδιαλαγής προκειμένου να συντομευτεί η τελευταία φάση των συγκρούσεων στα αστικά κέντρα. Σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο: η μεγάλη πλειοψηφία των Ουιγούρων μαχητών βρέθηκε στην Τουρκία.

Υβριδικοί πόλεμοι και ασύμμετρες απειλές

Στην Τουρκία σήμερα έχει παραμείνει άγνωστος – σε εμάς – αριθμός Ουιγούρων μαχητών οι οποίοι εικάζεται πως έχουν βρει εκεί καταφύγιο με την ανοχή – αν όχι ενθάρρυνση – των κρατικών υπηρεσιών. Δεδομένης της εκπαίδευσης και της εμπειρίας που έχουν αποκτήσει είναι πλέον ευπρόσδεκτοι σε κάθε μεγάλη τρομοκρατική οργάνωση η οποία σχεδιάζει νέες επιχειρήσεις. Το σχεδόν βέβαιο είναι πως η πρώτη προτεραιότητα των Ουιγούρων εξακολουθεί να είναι η επιστροφή στην Κίνα και η συνέχιση του αγώνα στην Xinjiang.

Το εντελώς αβέβαιο και ασαφές είναι η φύση της (υπαρκτής όπως είδαμε) σχέσης των Ουιγούρων με τους Γκρίζους Λύκους καθώς και ο ρόλος του τουρκικού κράτους σε αυτή τη σχέση. Είναι γνωστό ότι, επισήμως, η τουρκική κυβέρνηση έχει χαρακτηρίσει το ETIM ως τρομοκρατική οργάνωση και για ευνόητους λόγους που σχετίζονται με το κουρδικό ζήτημα καταδικάζει κάθε ενέργεια που στρέφεται ενάντια στην ενότητα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Όμως είναι εξίσου γνωστό πως ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει κατά καιρούς υποδαυλίσει τόσο τα θρησκευτικά όσο και τα εθνικιστικά πάθη εκμεταλλευόμενος κάθε φορά τις περιστάσεις.

Η νέα στρατηγική της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσε να «αξιοποιήσει» ένα δυναμικό όπως αυτό των Ουιγούρων μαχητών στρέφοντας τους σε στόχους που θα παρείχαν κέρδη και στις δύο πλευρές. Από τις τελευταίες κινήσεις του Προέδρου Ερντογάν προκύπτει ότι δεν είναι ο τύπος ηγέτη που θα είχε ιδιαίτερες ηθικές αναστολές έναντι οποιασδήποτε δράσης θα μπορούσε δυνητικά να αποφέρει οφέλη για τον ίδιο και την χώρα του. Βέβαια οι Ουιγούροι απέχουν πολύ από το να θεωρηθούν πειθήνιο όργανο των σκοπών της Άγκυρας. Επιπλέον, μέχρι σήμερα, σπάνια έχουν επιχειρήσει να πλήξουν στόχο μη κινεζικών συμφερόντων και ποτέ δεν έχουν δράσει εκτός Ασίας. Υπό αυτή την έννοια θα συνιστούσε σοβαρή απόκλιση μια αλλαγή στο μοτίβο δράσης τους. Παρόλα αυτά η εμπειρική σοφία σε τέτοιες περιπτώσεις συνιστά να ελπίζουμε για το καλύτερο αλλά να σχεδιάζουμε για το χειρότερο και να ενεργούμε με οδηγό τα στοιχεία και όχι τις προτιμήσεις μας.

*Ο κ. Ανδρέας Λιούμπας είναι Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ειδικευόμενος στην κινέζικη στρατηγική. Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Αρωγό Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.

Πηγή: http://www.liberal.gr 

 

* .Ενα πολύ συγκροτημένο, περιεκτικό με πάρα πολλές πηγές άρθρο αξίζει να διαβάσετε εδώ: 

https://www.qiaocollective.com/en/education/xinjiang?fbclid=IwAR12s4np7i9bYLJchdzBzm57Ib6Fksd8vI6qRt9g9OKTDZq6yOvhL1T1lEg