To 2007 μια ομάδα μηχανικών κατέπληξε τον κόσμο, αναπτύσσοντας τις βάσεις της τεχνολογίας που απαιτείται για να κατασκευαστεί ένας μανδύας που θα κάνει αόρατο ό,τι καλύπτεται απ' αυτόν. Τώρα, ερευνητές δημιουργούν στο εργαστήριο απίστευτα υλικά που μπορούν να κρύψουν αντικείμενα από σχεδόν οτιδήποτε ταξιδεύει ως κύμα, όπως το φως, ο ήχος, ακόμα και η ύλη στο υποατομικό επίπεδο.
Οπως τονίζει ο μηχανικός Ξιάνγκ Ζανγκ, του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, «μπορούμε να σχεδιάσουμε υλικά με ιδιότητες που δεν υπάρχουν στη φύση». Αυτά τα υλικά, γνωστά και ως μεταϋλικά, αποκτούν τις ασυνήθιστες ιδιότητές τους από το μέγεθος και το σχήμα τους, όχι από τη χημική τους σύνθεση. Εξαιτίας του τρόπου που συντίθενται μπορούν να ανακατευθύνουν τα κύματα, είτε πρόκειται για κύματα φωτός, είτε ήχου, είτε ακόμα και νερού, μακριά από ένα αντικείμενο που περιβάλλουν. Για να γίνει κάτι αόρατο στα κύματα, τοποθετούνται ομόκεντροι δακτύλιοι του μεταϋλικού, γύρω από το αντικείμενο που πρέπει να αποκρυφτεί. Μικρές δομές σαν βρόχοι ή κύλινδροι μέσα στους δακτύλιους εκτρέπουν τα εισερχόμενα κύματα γύρω από το αντικείμενο, εμποδίζοντας τόσο την αντανάκλαση, όσο και την απορρόφηση των κυμάτων. Τα κύματα ξανασυναντιούνται στην άλλη άκρη του αντικειμένου, εμφανιζόμενα όπως αν δεν υπήρχε το αντικείμενο. Αυτό σημαίνει ότι αν π.χ. πρόκειται για κύματα φωτός, ο παρατηρητής θα βλέπει στη θέση του αντικειμένου ό,τι υπάρχει πίσω του, δηλαδή το αντικείμενο θα είναι αόρατο γι' αυτόν.
Ο πρώτος αόρατος μανδύας που σχεδιάστηκε από τους μηχανικούς του πανεπιστημίου Ντιουκ και το Ιμπίριαλ Κόλετζ του Λονδίνου, λειτουργούσε μόνο για μια στενή λωρίδα μικροκυμάτων μέσα στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Ο Ζιανγκ και οι συνάδελφοί του ανέπτυξαν μεταϋλικά που μπορούν να εκτρέπουν το ορατό φως, επίτευγμα πολύ πιο δύσκολο, επειδή τα κύματα ορατού φωτός έχουν πολύ μικρότερο μήκος, κάτω από 700 νανόμετρα (δισεκατομμυριοστά του μέτρου). Αυτό σημαίνει ότι οι μηχανικοί χρειάστηκε να εφεύρουν συστατικά στοιχεία απόκρυψης μεγέθους μόλις μερικών δεκάδων νανόμετρων.
Τον περασμένο Μάρτη, φυσικοί του πολυτεχνικού πανεπιστημίου της Βαλένθια στην Ισπανία, παρουσίασαν ένα σχέδιο που θα μπορούσε να αποκρύψει τα υποβρύχια από τα κύματα των σόναρ (ηχοβολιστικά). Το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου Γάλλοι και Βρετανοί φυσικοί παρουσίασαν ένα σχέδιο για την προστασία εξεδρών άντλησης πετρελαίου, ακόμα και μικρών νησιών, από τα μεγάλα και επικίνδυνα ωκεάνια κύματα. Το σύστημα αυτό θα προκαλούσε την εκτροπή των κυμάτων π.χ. γύρω από τους πλωτήρες μιας εξέδρας, με τα κύματα να συνεχίζουν τη διαδρομή τους πίσω απ' αυτούς σαν μην τους συνάντησαν ποτέ!
Μια από τις πιο παράξενες εφαρμογές της νέας τεχνολογίας είναι αυτή που περιέγραψε ο Σουάνγκ Ζανγκ, μέλος της ομάδας του Ξιάνγκ Ζανγκ, και αφορά τον μανδύα εκτροπής ύλης! Τα υποατομικά σωματίδια, όπως τα ηλεκτρόνια, επιδεικνύουν χαρακτηριστικά κύματος και ο Σουάνγκ έδειξε πως μεταϋλικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκτρέψουν τα ατομικά κύματα με τον ίδιο τρόπο όπως τα φωτεινά κύματα.
Σε μια πιο πρόσφατη εξέλιξη, ομάδα ερευνητών ανακοίνωσε ότι κατασκεύασε λογισμικό που επιτρέπει με πολύ πιο εύκολο τρόπο τη σχεδίαση μεταϋλικών κατάλληλων για την εκτροπή διαφόρων ειδών και συχνοτήτων κυμάτων. Με μια τέτοια δυνατότητα η εξέλιξη σε αυτή τη νέα τεχνολογία αναμένεται να γίνει ακόμα πιο γοργή.
Είναι περιττό να επισημανθεί ότι οι πρώτοι ενδιαφερόμενοι για τα μεταϋλικά και τους αόρατους μανδύες είναι οι στρατοί των ιμπεριαλιστικών χωρών και σε πολλές περιπτώσεις οι σχετικές έρευνες χρηματοδοτούνται από ειδικά προγράμματα των υπουργείων Αμυνας.
Κάθε
φορά που κάποιος πεθαίνει από την πείνα,
ο ανθρώπινος πολιτισμός καταρρέει. Και
αυτό συμβαίνει δεκάδες χιλιάδες φορές,
κάθε ημέρα… Ένας
στους εννέα ανθρώπους ζει την καθημερινότητά
του με τη βαριά σκιά της πείνας. Αυτή
είναι η θλιβερή στατιστική που προκύπτει
από τον παγκόσμιο χάρτη που δημοσιεύει
κάθε χρόνο ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών.
Το 2019 821 εκατ. άνθρωποι (από 804 το 2016)
έζησαν σε καθεστώς ασιτίας, ενώ από την
αρχή του χρόνου μέχρι και την ημέρα που
ολοκληρώθηκε αυτό το άρθρο (27 Σεπτέμβρη)
6.670.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει από ασιτία.
Στον
χάρτη του προγράμματος World Food των Ηνωμένων
Εθνών, κάθε χώρα είναι χρωματισμένη
ανάλογα με την κατά προσέγγιση ποσόστωση
του προβλήματος, το οποίο είναι χωρισμένο
σε έξι βαθμίδες (μικρότερο του 2,5%,
μικρότερο του 5%, από 5% ως 14,9%, από 15% ως
24,9%, από 25% ως 34,9% και 35%). Στη χαμηλότερη
των ποσοστώσεων περιλαμβάνονται οι
αναπτυγμένες χώρες, όμως ούτε γι αυτές
τα πράγματα είναι ρόδινα, καθώς λόγω
του μεγάλου πληθυσμού τους η στατιστική
αποκαλύπτει εκατομμύρια πεινασμένους.
Στην
Ευρώπη, όπου ο μέσος όρος βρίσκεται στο
0,9% (στοιχεία 2020) το μεγαλύτερο πρόβλημα
αντιμετωπίζουν η Αλβανία (5,5% του συνολικού
πληθυσμού) και η Σερβία (5,6% επί του
συνόλου των κατοίκων της), ενώ σε λίγο
καλύτερη μοίρα από αυτές βρίσκονται η
Βουλγαρία, η Ουκρανία, η Σλοβακία και η
Εσθονία. Σοβαρό πρόβλημα αντιμετωπίζουν
και οι γεωγραφικά διασκορπισμένοι Ρομά,
καθώς τέσσερα στα δέκα παιδιά τους
υποσιτίζονται.
Στην
άλλη πλευρά του Ατλαντικού και πιο
συγκεκριμένα στη Βόρεια Αμερική, το
ποσοστό όσων βιώνουν υποσιτισμό ή πείνα
είναι και πάλι 0,9%, με ανοδικές όμως
τάσεις, καθώς αυξάνονται όσοι στερούνται
οικονομικών πόρων για να έχουν μόνιμη
κατοικία (μόνο στη Νέα Υόρκη, για
παράδειγμα, είναι 58.000 άτομα). Αυτοί οι
άνθρωποι στο άμεσο μέλλον θα κινδυνεύσουν.
Επιπλέον, στις αρχές Αυγούστου, σύμφωνα
με έρευνα που έκανε το Census Bureau, 30 εκατ.
Αμερικανοί δεν είχαν αρκετό φαγητό την
τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου (αλλά
είχαν πατάτες). Από τον παγκόσμιο χάρτη
της πείνας απουσιάζουν οι ποσοστώσεις
για 12 χώρες, κύρια λόγω της έκρυθμης
πολιτικής τους κατάστασης, μεταξύ των
οποίων βρίσκονται και ορισμένες με
χρόνια προβλήματα επισιτισμού (Νότιο
Σουδάν, Κονγκό, Σομαλία, Eρυθραία). Ας
προχωρήσουμε τώρα, στα χειρότερα…
Η
αριθμητική της ντροπής…
Στην
εποχή μας, 735 εκατ. άνθρωποι ζουν με 1,9
δολάρια την ημέρα ή και ακόμη λιγότερα.
To 85% από αυτούς (630 εκατ.) κατοικούν στην
υποσαχάρια Αφρική και στη Νότια Ασία,
ενώ το 50% του συνολικού αριθμού των
ατόμων που προσπαθούν να συντηρηθούν
με τόσα λίγα λεφτά ζουν σε πέντε μόνο
χώρες: Mπαγκλαντές, Κονγκό, Αιθιοπία,
Νιγηρία, Ινδία.
Η
μεγαλύτερη των πέντε ηπείρων, η Ασία,
φιλοξενεί και τον μεγαλύτερο αριθμό
υποσιτισμένων ανθρώπων (381 εκατ., πολλοί
από τους οποίους ζουν στην Ινδονησία
και στις Φιλιππίνες). Στην υποσαχάρια
Αφρική 250 εκατ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν
την πείνα, σε χώρες όπως η Νιγηρία, η
Αιθιοπία, το Μάλι και το Τσαντ. Συνολικά,
στο φάσμα της ασιτίας βρίσκεται το 19,6%
των κατοίκων της αφρικανικής ηπείρου.
Οξύτατη διατροφική κρίση βρισκόταν σε
εξέλιξη και στην Υεμένη, όπου εξαιτίας
του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των δύο
μεγαλύτερων θρησκευτικών παρατάξεων
της χώρας, υποσιτιζόταν το 35% των κατοίκων
της. Στην Ασία υποσιτίζεται συνολικά
το 8,2% του πληθυσμού, στην Ωκεανία 2,4
εκατ. κάτοικοι της Νέας Γουινέας-Παπούα,
στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική
το 6,9% (συνολικά, 48 εκατ. άτομα. Εκεί,
μεγάλα προβλήματα εντοπίζονται επίσης
στην Γουατεμάλα και στην Αϊτή).
Με
όλα αυτά τα δυσάρεστα να συμβαίνουν, 150
εκατ. παιδιά κάτω των πέντε χρόνων έχουν
ήδη αποκτήσει μόνιμες σωματικές και
διανοητικές βλάβες,
λόγω του υποσιτισμού τους. Η πλειονότητα
των πληγέντων συνανθρώπων μας ζει σε
αγροτικές περιοχές, όπου η εξάρτηση από
τη γεωργία για την επιβίωσή τους είναι
σχεδόν καθολική.
Ποιοί
όμως είναι οι συντελεστές, που ευθύνονται
γι αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα;
Κλιματική
αλλαγή και πανδημία
Καθοριστική
για τις εξελίξεις αυτές είναι η συμβολή
της κλιματικής αλλαγής. Πλημμύρες,
απρόβλεπτες και έντονες καταιγίδες,
ακραίες εναλλαγές της θερμοκρασίας που
αυξάνονται αριθμητικά και παρατεταμένες
ξηρασίες καταστρέφουν τις σοδειές,
επηρεάζοντας την ποιότητα και κυρίως
τη διαθεσιμότητα των τροφίμων. Όταν
αυτά συνδυάζονται και με μακροχρόνιες
τοπικές συρράξεις (βλέπε Αφγανιστάν,
Σομαλία, Νότιο Σουδάν, Υεμένη) τα
αποτελέσματα είναι αποκαρδιωτικά. Το
35% των κρατών όπου έλαβαν χώρα ακραίες
ξηρασίες την τελευταία 15ετία, παρουσίασαν
θεαματική αύξηση των ποσοστών της
πείνας. Συμπτώματα ξηρασίας εμφανίζονται
πλέον και στην Κεντρική Αμερική
(Γουατεμάλα -Σαλβαδόρ- Νικαράγουα), με
την πιθανή επανάληψη του κλιματικού
φαινομένου «Ελ Νίνιο» να είναι ορατή
και να κάνει ακόμη χειρότερα τα πράγματα.
Άλλωστε,
οι εκθέσεις του ΟΗΕ για την αύξηση της
πείνας και του υποσιτισμού είναι σαφείς:
«η
κλιματική αλλαγή έχει ήδη αντίκτυπο
στη γεωργία και τη διατροφική ασφάλεια».
Mέσα σε αυτά, το 2020 προέκυψε και η πανδημία
του Covid-19. Σύμφωνα με τις αναφορές της
UNICEF, ο κορονοϊός θα αναγκάσει ακόμη 7
εκατ. παιδιά να υποστούν τις επιπτώσεις
του υποσιτισμού.
Η
πανδημία, που έχει περιορίσει τη διανομή
τροφίμων στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία
και την προμήθεια του Νότιου Σουδάν με
γεωργικά εργαλεία και σπόρους, μπορεί
να αναγκάσει ακόμη 130 εκατ. ανθρώπους
να ζήσουν με την απειλή της πείνας μέχρι
το τέλος της φετινής χρονιάς.
Ανθρώπινος
παράγοντας: ο μεγαλύτερος ένοχος
Οι
συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα
μπορούσαν να έχουν εξομαλυνθεί, αν
συνεργαζόταν ο παράγοντας άνθρωπος.
Όμως, οι υπάρχουσες μαρτυρίες είναι
απογοητευτικές. Ξεκινώντας, δεν έχουμε
σαφή εικόνα γύρω από το τί συμβαίνει
στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στη Συρία,
ξέρουμε όμως πως η ανθρωπιστική κρίση
που επιφέρει τον υποσιτισμό σε αυτές
τις χώρες είναι μεγάλη και πως τα
αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των
ισχυρών στρατιωτικά αναπτυγμένων χωρών
που δραστηριοποιούνται εκεί, δεν αφήνουν
την κατάσταση να ξεκαθαρίσει. Στην
αντίπερα όχθη, οι τοπικές συγκρούσεις
στην υποσαχάρια Αφρική (πλέον
και στη Λιβύη) δεν λένε να κοπάσουν, αυτή
τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη 18 από
αυτές, ενώ στη «μαύρη ήπειρο» υπάρχουν οκτώ
μεγάλης έκτασης υποσιτιζόμενες περιοχές.
Εκεί συμβαίνουν τα πάντα: ένοπλες ομάδες
απροσδιόριστης ιδεολογικής ταυτότητας
και συμφερόντων σκοτώνουν, εκβιάζουν
και κλέβουν την ανθρωπιστική βοήθεια,
προκειμένου να την πουλήσουν στη μαύρη
αγορά για να πλουτίσουν ή για να αγοράσουν
νέα όπλα (στην καλύτερη περίπτωση, για
να επιτύχουν πολιτικά ανταλλάγματα).
Πριν χρόνια, κάπου μεταξύ Σουδάν και
Ερυθραίας, αεροσκάφη πραγματοποίησαν
ρίψη τροφίμων στους χιλιάδες συγκεντρωμένους
που περίμεναν από κάτω. Ανάμεσά τους
και γαλακτοκομικά προϊόντα. Αίφνης,
όλοι έτρεξαν πανικόβλητοι φεύγοντας
μακριά, πιστεύοντας πως έπεφταν βόμβες
που θα τους σκότωναν: δεν ήξεραν πως
ήταν κουτιά με γάλα, αφού ποτέ τους δεν
τα είχαν δει από κοντά. Πρόσφατα, η
φιλανθρωπική οργάνωση Save the Children εξέπεμψε
σήμα κινδύνου, αναφέροντας πως 600.000
παιδιά που ζουν σε εμπόλεμες ζώνες ίσως
πεθάνουν από την πείνα μέχρι το τέλος
της χρονιάς, αφού υπάρχουν προβλήματα
στη χρηματοδότηση και οι αντικρουόμενεςπλευρές
δεν επιτρέπουν στις προμήθειες να
φτάσουν σε αυτούς που τις έχουν ανάγκη.
Αν πιστεύετε πως τελειώσαμε εδώ, όχι,
υπάρχουν κι άλλα…
Ο
θάνατός σου, η ζωή μου
Πολυεθνικοί
όμιλοι και επενδυτικά funds, που έχασαν
χρήματα στη διάρκεια της κρίσης των
στεγαστικών δανείων, στράφηκαν στο
χρηματιστήριο τροφίμων, προκειμένου
να αντισταθμίσουν τις απώλειες και να
βρεθούν ξανά με κέρδη. Η κίνηση αυτή
οδήγησε σε ραγδαία αύξηση τις τιμές των
βασικών τροφίμων και μέσα σε ένα χρόνο,
την άνοιξη του 2008, το σιτάρι ανέβηκε
κατά 120%, ο αραβόσιτος κατά 30% και το ρύζι
κατά 75%. Αυτό συνιστά κατάφωρη
παραβίαση της Διακήρυξης της Ρώμης,
που υπογράφτηκε από 186 χώρες το 1996 και
απαγορεύει τη μετατροπή της τροφής σε
χρηματιστηριακή αξία. Η εξέλιξη αυτή
επηρέασε τους κατοίκους των χωρών με
σημαντικά προβλήματα διαβίωσης, που
στην πλειοψηφία τους δίνουν το 80% των
εισοδημάτων τους για να προμηθευτούν
το καθημερινό τους φαγητό. Μη έχοντας
τί άλλο να περικόψουν, μείωσαν τη διατροφή
τους. Αυτό σύντομα μεταφράστηκε σε ακόμη
75 εκατ. ανθρώπους, που βρέθηκαν αντιμέτωποι
με το φάσμα της πείνας.
Επίσης,
ρόλο στη μείωση της καλλιέργειας βασικών
διατροφικών αγαθών παίζει και η ανάπτυξη
φυτών για παραγωγή βιοκαυσίμων, που
φέρνουν μεγαλύτερο κέρδος, αλλά φυσικά
μειώνουν ως ένα βαθμό και τη διαθεσιμότητα
της τροφής. Τα τελευταία χρόνια, κράτη
με ισχυρή οικονομία και συναλλαγματικά
αποθέματα που δεν έχουν αρκετό
καλλιεργήσιμο έδαφος, αγοράζουν ή
νοικιάζουν γη από άλλες χώρες. Έτσι
λοιπόν στο Σουδάν, στην Καμπότζη, στο
Πακιστάν, στην Ινδονησία, στο Λάος (αλλά
και αλλού) παράγονται τρόφιμα για τον
αναπτυγμένο κόσμο, στερώντας πολύτιμα
εδάφη για καλλιέργεια από τις φτωχές
τοπικές κοινότητες. Στον αντίποδα, σε
ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν 670 εκατ.
παχύσαρκα άτομα, από τα οποία τα 38 εκατ.
είναι παιδιά. Η κοινωνική ανισότητα σε
όλο της το μεγαλείο…
Ανώνυμες
ηρωίδες
Στις
επαρχίες του Μπαγκλαντές, της Ινδίας
και του Λάος, χιλιάδες γυναίκες ξεκινούν
την ημέρα τους από πολύ νωρίς, περπατώντας
ατέλειωτα χιλιόμετρα μέσα στην υγρασία
και στις λάσπες. Στόχος τους, να φτάσουν
σε μέρη όπου φυτρώνουν φυτά, που έχουν
μια αξία ως συνοδευτικά τροφών ή
ακατέργαστα τοπικά φάρμακα (βότανα).
Μόλις
τα μαζέψουν (αν προλάβουν να τα βρουν
πρώτες) περπατούν ξανά ατέλειωτα
χιλιόμετρα προς τα πίσω, κατευθυνόμενες
σε κάποια από τις υπαίθριες τοπικές
αγορές, για να τα πουλήσουν. Αν τα
καταφέρουν, θα αγοράσουν λίγη βασική
τροφή (συνήθως ρύζι), την οποία θα
μαγειρέψουν στο υποτυπώδες σπίτι τους
και θα ταΐσουν τα παιδιά τους.
Αυτό
συμβαίνει κάθε μέρα, για πολλά χρόνια,
σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής
τους. Αυτό
είναι το τίμημα του να ζεις με λιγότερα
από δύο δολάρια την ημέρα.
Δεν υπάρχει τίποτα να πεις γι αυτές τις
γυναίκες, παρά μόνο απέραντος σεβασμός
και εκκωφαντική σιωπή (να βλέπετε τα
ντοκιμαντέρ των κρατικών καναλιών μας,
μερικές φορές είναι τόσο συγκλονιστικά,
ώστε δεν ξέρεις πού να κρυφτείς).
Η
κατάσταση στην Ελλάδα…
Για
την Ελλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία, σύμφωνα
με όσα προκύπτουν από την ετήσια έκθεση
για τις συνθήκες διαβίωσης στη χώρα
μας, που δημοσιεύει η Ελληνική Στατιστική
Υπηρεσία. Ωστόσο, οι παράγοντες που
αποκαλύπτουν ενδεχόμενα υποσιτισμού
και ασιτίας, αφήνουν αποχρώσες ενδείξεις
στα στοιχεία του 2019: 3,2 εκατ. Έλληνες
ζουν με την απειλή της φτωχοποίησης,
819.000 είναι επίσημα άνεργοι (άγνωστο
πόσοι δεν είναι καταγραμμένοι), 154.000
παιδιά μέχρι 17 ετών ζουν σε σπίτι δίχως
κανέναν εργαζόμενο,
το 18,9% των ατόμων ηλικίας από 18 έως 64
ετών ζει με λιγότερα από 5.000 ευρώ το
χρόνο, το 30% του γενικού πληθυσμού
αντιμετωπίζει υλικές στερήσεις και το
12,5% ζει σε σπίτια με υγρασία, σάπια
πατώματα και πολλές φορές σαθρά θεμέλια.
Όπως αντιλαμβάνεστε, οι πιθανότητες
κάποιοι να υποσιτίζονται και να πεινούν
είναι μεγάλες. Το πρόβλημά τους καλύπτεται
σε σημαντικό βαθμό (δεν ξέρουμε σε πόσο)
από γείτονες, συγγενείς, φιλανθρωπικές
οργανώσεις, εθελοντικούς συλλόγους,
γεύματα των Δήμων και από την Εκκλησία.
Ωστόσο, το ότι υπάρχουν στη χώρα μας
άτομα που μπορεί ήδη να πεινάνε, είναι
μια δυσάρεστη εξέλιξη. Ας σημειωθεί εδώ
ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει στην
Ευρωπαϊκή Ένωση την τέταρτη θέση στην
σπατάλη τροφίμων, καθώς σύμφωνα με
έκθεση του Ιδρύματος Οικονομικών &
Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) πετάμε 196
κιλά τρόφιμα κάθε χρόνο…ο καθένας!
Πού
καταλήγουμε
Ο
στόχος που έχει θέσει ο ΟΗΕ, για εξάλειψη
της πείνας και του υποσιτισμού μέχρι
το 2030, είναι ανέφικτος.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά σύμφωνα με τις
προβλέψεις, τη χρονιά εκείνη οι άνθρωποι
που υποφέρουν θα έχουν αυξηθεί παγκοσμίως
κατά πολλά εκατομμύρια. Η αλήθεια πως
οι συντονισμένες προσπάθειες είχαν
αποδώσει καρπούς, παρά τις τεράστιες
δυσκολίες. Το 1990 οι πεινώντες και
υποσιτιζόμενοι σε όλο τον κόσμο ήταν
1,01 δις άτομα, αριθμός που μειωνόταν
σταδιακά για αρκετά χρόνια, παρά το
γεγονός ότι από τότε μέχρι σήμερα ο
παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 1,9
δις. Όμως, από το 2015 και μετά, άρχισε και
πάλι η άνοδος.
Η
έκθεση του ΟΗΕ που δόθηκε στη δημοσιότητα
στις 13 Ιουλίου 2020 αναφέρει πως το 2030 η
Αφρική θα ξεπεράσει την Ασία σε
υποσιτισμένους πληθυσμούς, οι οποίοι
θα ανέλθουν στη «μαύρη ήπειρο» στα 433
εκατ., καταλαμβάνοντας το 51,5% των συνολικά
υποσιτισμένων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στην
Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική με
το φάσμα της πείνας θα ζουν 67 εκατ. άτομα,
ανεβάζοντας το θλιβερό μερίδιο ολόκληρης
της περιοχής στο 7,9%. Τέλος, ακόμη 40 εκατ.
παιδιά θα αποκτήσουν μόνιμες σωματικές
και διανοητικές αναπηρίες λόγω του
υποσιτισμού τους, ανεβάζοντας τον
συνολικό αριθμό τους από τα 150 στα 190
εκατ. Με δεδομένο ότι ο Γενικός Γραμματέας
του ΟΗΕ ανέφερε πως στη χρονιά που
διανύουμε τρία δις άτομα δυσκολεύονται
να αντέξουν οικονομικά μια υγιεινή
διατροφή, αντιλαμβάνεστε πως το 2030 θα
βρεθούμε σε αυτό που αποκαλείται «μια
στιγμή μετά την τελευταία».
Από
την ώρα που θα ξεκινήσετε να διαβάζετε
αυτό το άρθρο και μέχρι να το τελειώσετε,
θα έχουν πεθάνει από την πείνα 156 άνθρωποι
(χρόνος ανάγνωσης εννέα λεπτά)…
Πηγές:
United Nations World Food Programme (Hunger Map 2019), European Union
Agency For Fundamental Rights (FRA), Eurostat, Census Bureau, Food
and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), World Bank,
Mercy Corps, International Fund for Agricultural Development (IFAD),
UNICEF, Save the Children, Παγκόσμιος Οργανισμός
Υγείας, Διεύθυνση Στατιστικών Πληθυσμού
Απασχόλησης και Κόστους Ζωής ΕΛΣΤΑΤ,
www.worldhunger.org
«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο. Καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή. Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή· Ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός· Κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος. Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή· κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία. Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν: α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία. β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο. Και τα δυο ρέματα πηγάζουν από τα έγκατα της αρχέγονης ουσίας. Στην αρχή η ζωή ξαφνιάζει· σαν παράνομη φαίνεται, σαν παρά φύση, σαν εφήμερη αντίδραση στις σκοτεινές αιώνιες πηγές· μα βαθύτερα νιώθουμε: η Ζωή είναι κι αυτή άναρχη, ακατάλυτη φόρα του Σύμπαντου. Αλλιώς, πούθε η περανθρώπινη δύναμη που μας σφεντονίζει από το αγέννητο στο γεννητό και μας γκαρδιώνει φυτά, ζώα, ανθρώπους στον αγώνα; Και τα δυο αντίδρομα ρέματα είναι άγια. Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ’ όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες Ορμές. Και με τ’ όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη. Που πάμε; Μη ρωτάς. Ανέβαινε, κατέβαινε. Δεν υπάρχει αρχή, δεν υπάρχει τέλος. Υπάρχει η τωρινή τούτη στιγμή, γεμάτη πίκρα, γεμάτη γλύκα και τη χαίρομαι όλη...Δίνομαι σε όλα. Αγαπώ, πονώ, αγωνίζομαι… Ο νους βολεύεται, έχει υπομονή, του αρέσει να παίζει, μα η καρδιά δεν καταδέχεται να παίζει, πλαντάζει και χυμάει να ξεσκίσει το δίχτυ της ανάγκης».
«’Είμαι αυτοεξαρτώμενος’ σημαίνει: είμαι πραγματικά αυτός που είμαι, φέρομαι αληθινά όπως φέρομαι, αισθάνομαι γνήσια όπως αισθάνομαι, παίρνω τα ρίσκα που πραγματικά θέλω να πάρω αναλαμβάνοντας την ευθύνη για όλα αυτά, και φυσικά, βγαίνω να αναζητήσω αυτό που πραγματικά πιστεύω ότι χρειάζομαι χωρίς να περιμένω να ασχοληθούν οι άλλοι μ’ αυτό. Ποτέ δεν αφήνω να διακινδυνεύσουν άλλοι για να κάνω εγώ αυτό που θέλω. Ποτέ δεν παίρνω ένα ρίσκο που θέλουν οι άλλοι να πάρω. Ποτέ δεν μεταβιβάζω ευθύνες. Αυτό καθορίζει αν εγώ είμαι ή δεν είμαι πρόσωπο, και συνεπάγεται την πιθανότητα να συνεχίσω να παριστάνω ότι είμαι πρόσωπο, να παραμείνω, δηλαδή, ‘μέσα στον ήρωα’» (σελ. 62). «Πώς γίνεται και όταν αγαπώ, νομίζω ότι ο άλλος πρέπει να είναι όπως τον φαντάζομαι, πρέπει να αισθάνεται για μένα αυτό που αισθάνομαι εγώ για αυτόν, πρέπει να με σκέφτεται όσο θέλω εγώ, δεν πρέπει να εκτίθεται σε κινδύνους που απειλούν τη σχέση, και πρέπει να μου ζητάει αυτό που θέλει για να είμαι εγώ αυτός που θα του το προσφέρει; Αυτή είναι η φαντασίωση της αγάπης. Ωστόσο, η αγάπη αυτή, που στερεί την ελευθερία του άλλου, που είναι μίζερη και σκληρή, δεν είναι αγάπη μεταξύ ενηλίκων. Η αγάπη μεταξύ ενηλίκων μεταβιβάζει και προωθεί αυτόν τον χώρο της αυτοεξάρτησης στον άλλο, ακριβώς με την έννοια που αναλύω εδώ. Η αγάπη παραχωρεί, ωθεί, ενθαρρύνει ώστε εκείνοι που αγαπώ να ζουν επίσης όλο και λιγότερο εξαρτημένοι. Αυτή είναι η αληθινή αγάπη, η αγάπη για τον άλλο. Η αγάπη που δεν είναι για μένα αλλά για σένα, η αγάπη που έχει να κάνει με τη χαρά μου που υπάρχεις» (σελ. 63).
Πάουλο Φρέιρε: Η εκπαίδευση υποφέρει από την αρρώστια της αφήγησης
Μια προσεχτική ανάλυση της σχέσης δασκάλου μαθητή από την κατώτερη βαθμίδα ως την ανώτερη, μέσα κι έξω από το σχολείο,αποκαλύπτει τον βαθειά αφηγηματικό τηςχαρακτήρα. Από τη μια μεριά είναι εκείνος που αφηγείται, το Υποκείμενο (ο δάσκαλος), και από την άλλη εκείνοι που υπομονετικά ακούνε τονομιλητή, τα αντικείμενα (οι μαθητές). Το περιεχόμενο – άσχετα αν πρόκειται για αξίες ή για εμπειρικές διαστάσεις της πραγματικότητας - κατά την αφήγηση τείνει να γίνει άψυχο και απολιθωμένο. Η εκπαίδευση υποφέρει από την αρρώστια της αφήγησης. [...] Η αφήγηση (με αφηγητή το δάσκαλο) έχει σαν αποτέλεσμα να βάζει το μαθητή να αποστηθίζει το αφηγηθέν περιεχόμενο. Ακόμα χειρότερα : μετατρέπει τους μαθητές σε δοχεία που τα γεμίζει ο δάσκαλος. Όσο πιο καλά τα γεμίζει, τόσο καλύτερος δάσκαλος είναι. Όσο πιο πειθήνια τα δοχεία αφήνονται να γεμιστούν από το δάσκαλο, τόσο καλύτεροι μαθητές είναι. Η εκπαίδευση γίνεται έτσι μια πράξη αποταμίευσης, όπου οι μαθητές είναι τα ταμιευτήρια κι ο δάσκαλος ο καταθέτης. Στη θέση της επικοινωνίας ο δάσκαλος εκδίδει ανακοινώσεις και «κάνει καταθέσεις», που οι μαθητές τις δέχονται, τις αποτυπώνουν στη μνήμη τους και τις επαναλαμβάνουν υπομονετικά. Αυτή είναι η «τραπεζική» αντίληψη της εκπαίδευσης, όπου η σφαίρα δράσης που επιτρέπεται στους μαθητές περιορίζονται στο να δέχονται, να καταχωρούν και να αποταμιεύουν τις καταθέσεις του δασκάλου. Είναι αλήθεια ότι τους δίνεται η ευκαιρία να γίνουν καλοί συλλέκτες καλοί καταγραφείς των ειδών που αποταμιεύουν. Σε τελευταία ανάλυση, όμως, οι άνθρωποι είναι εκείνοι που σιγά- σιγά χάνονται, εξαιτίας της έλλειψης δημιουργικότητας, αλλαγής και γνώσης που χαρακτηρίζει τούτο το πλανερό (στην καλύτερη περίπτωση) σύστημα. Γιατί, έξω από την έρευνα, έξω από την πράξη, οι άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν σωστοί άνθρωποι. Η γνώση γεννιέται μ,ονο με την ανακάλυψη και την ξανανακάλυψη` κι αυτή πετυχαίνεται μέσω της ασίγαστης, ανυπόμονης, συνεχούς, γεμάτης ελπίδες αναζήτησης που οι άνθρωποι κάνουν στον κόσμο, μαζί με τον κόσμο και ο ένας με τον άλλον. [...] Στην «τραπεζική» αντίληψη της εκπαίδευσης, η γνώση είναι ένα δώρο που το χαρίζουν όσοι θεωρούν τ ον εαυτό τους κάτοχο γνώσεων, σε όσους αυτοί θεωρούν αδαείς. Αυτό το σύστημα προβολής της αμάθειας και της άγνοιας στους άλλους – χαρακτηριστικό της ιδεολογίας της καταπίεσης- αρνιέται την παιδεία και τη γνώση ως διαδικασία έρευνας. Ο δάσκαλος παρουσιάζει τον εαυτό του στους μαθητές του σαν το αναγκαίο αντίθετό τους. Με το να θεωρεί την αμάθειά τους απόλυτη, δικαιολογεί την ίδια την ύπαρξή του. [...] Ο «τραπεζικός» παιδαγωγός δεν αντιλαμβάνεται ότι στον υπερτροφικό ρόλο του δεν υπάρχει αληθινή ασφάλεια, ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει να ζει μαζί με τους άλλους. Δεν μπορείς να επιβάλλεις τον εαυτό σου, ούτε απλώς να συνυπάρχεις με τους μαθητές σου. Η αλληλεγγύη απαιτεί αληθινή επικοινωνία και η αντίληψη από την οποία καθοδηγείται ένας τέτοιος παιδαγωγός φοβάται κι αποκλείει την επικοινωνία. Ωστόσο, μόνο με την επικοινωνία η ανθρώπινη ζωή αποκτά νόημα. Η σκέψη του δασκάλου αποκτά κύρος μόνο διαμέσου της αυθεντικότητας της σκέψης των μαθητών. Ο δάσκαλος δε μπορεί να σκέφτεται για λογαριασμό των μαθητών του, ούτε να τους επιβάλλει τη σκέψη του. Η αυθεντική σκέψη, η σκέψη που νοιάζεται για τη πραγματικότητα, δεν λειτουργεί στην απομόνωση ενός φιλντισένιου πύργου, αλλά μόνο στην επικοινωνία. Αν είναι αλήθεια ότι η σκέψη έχει νόημα μόνο όταν γεννιέται από τη δράση πάνω στον κόσμο, τότε η υποταγή των μαθητών στους δασκάλους γίνεται ακατανόητη. Paulo Freire, Η αγωγή του καταπιεζόμενου, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1974, σελ. 77-85
«θα δεις ότι ακόμη και στη δυστυχία οι δύο μαζί ζουν καλύτερα από τον ένα» Φρίντριχ Ένγκελς
Οι δύο ζουν καλύτερα απ’αυτόν που είναι μόνος, ποιος θα μπορούσε να αντικρούσει αυτό το απόφθεγμα του Ένγκελς; Και όμως με τη μονογαμική συμβίωση κάποτε άρχισε η καταπίεση της γυναίκας από τον άνδρα! Ευρύτερα γνωστά καί πολύ αγαπητά, λόγω της παρήγορης συμπλήρωσής τους, είναι τα λόγια του Μαρξ ότι «η κοινωνική πρόοδος μετριέται ακριβώς από την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου (συμπεριλαμβανομένων και των άσχημων)»*. Πώς αυτά τα δύο φαινόμενα αλληλοεξαρτούνται, γιατί όλες οι ερωτικές σχέσεις εξαρτούνται πάντοτε από τις κοινωνικές συνθήκες, γίνεται ξεκάθαρο για τον αναγνώστη από τα κείμενα των Μαρξ και Ένγκελς που αναφέρθηκαν στην αρχή. Με λίγες γραμμές, ιδιαίτερα ο Ένγκελς, σκιαγραφεί πώς διαμορφώθηκε ο μοναχικός γάμος, με τον οποίο αναπτύχθηκε η σύγχρονη ατομική ερωτική σχέση. Περιγράφει τα δεσμό, που οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις ιδιοκτησίας κω η ιδεολογία της ατομικής ερωτικής σχέσης, που πηγάζει απ'αυτές, έχουν επιβάλει — κω συνεχίζουν μέχρι σήμερα να επιβάλλουν — οδηγώντας τις σκέψεις του στο ερώτημα: Πώς όμως θα γίνει η ρύθμιση «των σεξουαλικών σχέσεων ύστερα από το επικείμενο σάρωμα της κεφαλωοκρατικής παραγωγής»;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που ενδιαφέρει εξαιρετικά, θεωρητικά και πρακτικά, εμάς τους σημερινούς, θα διαπιστώσουμε ύστερα από βαθύτερη σκέψη πάνω στις απαντήσεις που έδοσαν ο Μαρξ κω ο Ένγκελς ότι οι προβλέψεις τουςακόμη κω σ'αυτή την κατεύθυνση, γίνοντω πραγματικότητα στη σοσιαλιστική καθημερινότητα· φυσικά όχι σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση αλλά ξεκάθαρα σαν τάση. Αυτές οι διατυπώσεις, που είναι ταυτόχρονα ιστορικές κω προγνωστικές, προέρχοντω κυρίως από το βιβλίο που εκδόθηκε το 1884 από τον Ένγκελς Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας κω του κράτους ενός έργου για το οποίο ο Ένγκελς μπόρεσε να στηριχτεί σε πολύτιμες παλιότερες υποδείξεις του φίλου του Μαρξ, που είχε πεθάνει λίγο νωρίτερα. Στον αιώνα που πέρασε από τότε. η ιστορία των σχέσεων μεταξύ των φύλων συνεχίστηκε: από τη μια πλευρά από την αστική τάξη, που στο στάδιο του προχωρημένου καπιταλισμού έχει επιβάλει τον απανθρωπισμό στον έρωτα κω έχει εμπορευματοποιήσει τη γυνωκα σαν αντικείμενο διασκέδασης, μετατρέποντας την ερωτική σχέση σε μια επιχείρηση με σεξοβόμβες, σε άγνωστες μέχρι σήμερα διαστάσεις, κω από την άλλη πλευρά από την εργατική τάξη, που στον υπαρκτό σοσιαλισμό με την ισοτιμία της γυναίκας σε όλες τις σφαίρες της ζωής, δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις για μια αρμονική συμβίωση άνδρα κω γυναίκας, που θα βασίζετω στον αλληλοσεβασμό κω την αμοιβαία ευθύνη. Τα κείμενα που ακολουθούν αφηγούντω για την αγάπη του Καρλ με■ την Τζένη Μαρξ καθώς κω του Φρίντριχ Ένγκελς με τη Μαίρη Μπαρνς, αργότερα του Φρίντριχ Ένγκελς με τη Λύντια Μπαρνς. Ήταν, παρά την εξωτερική μιζέρια, ευτυχισμένα ζευγάρια. Η αγάπη τους άντεξε σε δοκιμασίες και κρίσεις, πάνω στις οποίες αμέτρητοι άλλοι γόμοι συντρίφτηκαν. Αυτό ήταν δυνατό μόνο γιατί τον Καρλ κω την Τζένη, τον Φρίντριχ κω τη Μαίρη κω αργότερα τη Λύντια, πέρα από τον ερωτικό δεσμό, τους συνέδεαν τα ίδια ιδανικά κω στόχοι για τη ζωή, γιατί μπόρεσαν, μέσα από την κοινή τους προσπάθεια για την απελευθέρωση όλων των εκμεταλλευομένων κω καταπιεσμένων, να διαμορφώσουν μεταξύ τους σχέσεις με πραγματικά ίσα δικωώματα κω υποχρεώσεις. δυστυχώς οι γραπτές μαρτυρίες αυτής της αγάπης, σε σύγκριση με τα χιλιάδες γράμματα που διασώθηκαν, είνω πολύ σπάνιες. Παρ ’ όλα αυτά έχουν διασωθεί μερικά πολύτιμα ντοκουμέντα της αγάπης του Καρλ Μαρξ για την Τζένη, που τα περισσότερα απ’ αυτά ξαναβρίσκονται σ' αυτό το βιβλίο. Υπάρχει ένα ερωτικό ποίημα του Μαρξ για τη μνηστή του, το οποίο — παρά το γεγονός ότι οφείλει πολλά στο ρομαντικό πνεύμα της εποχής και έτσι σήμερα μας φαίνεται υπερβολικά συναισθηματικό— δίνει τη δυνατότητα να νιώσουμε το βάθος των συναισθημάτων του. Από αυτούς τους στίχους του δεκαοχτάχρονου ανοίγει το τόξο που συνεχίζεται με την εξομολόγηση του εικοσιπεντάχρονου γαμπρού, μέχρι τη φλογερή ερωτική επιστολή της 21ης Ιούνη 1856 του οικονειάρχη Μαρξ προς τη γυναίκα του από την οποία είχε χωρισθεί προσωρινά. Και δεν είναι λιγότερο συγκινητικά τα λόγια του γέρου, βαριά άρρωστου Μαρξ που μπροστά στη νεκρή Τζένη του, μιλάει γι' αυτό το «διάστημα των καλύτερων χρόνων»* της ζωής του. Ακόμη πιο σπάνια είναι τα ντοκουμέντα που πληροφορούν για την αγάπη του Ένγκελς με τη γεμάτη ταμπεραμέντο φλανδέζα εργάτρια Μαϊρη Μπαρνς. Μόνο λίγα λόγια, που μαρτυρούν όμως τη βαθιά συντριβή του μετά το θάνατο της Μαίρης, μας είναι γνωστά Εάν δεν υπήρχαν οι λιγοστές αναμνήσεις μερικών φίλων ή κατά καιρούς συναγωνιστών καθώς και ένα ποίημα του Γκέοργκ Βερτ,** σαν φόρος τιμής στην εικοσάχρονη Μαίρη, δεν θα ξέραμε σχεδόν τίποτε γι ’ αυτή τη βαθιά αγάπη, που άντεξε πεισματικά σε όλες τις παραδοσιακές αντιστάσεις, ανάμεσα στον κομμουνιστή γιο εργοστασιάρχη και την εργοστασιακή εργάτρια με την ταξική συνείδηση. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο γιατί είναι πολύ πιθανό ότι η ίδια, όπως και η αδελφή της Αύντια, δεν ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Το ίδιο συνέβηκε και με την αγάπη του Ένγκελς προς τη δεύτερη γυναίκα του τη Αύντια, την ονομαζόμενη Λίζυ, την οποία μια ημέρα πριν το θάνατό της, την 11η Σεπτέμβρη 1878, ύστερα από επιθυμία της, ο Ένγκελς παντρεύτηκε νόμιμα. Αργότερα, μια δεκαετία από το θάνατό της, βρέθηκε, σε ένα γράμμα προς τη Γιούλι Μπέμπελ, μια ερωτική εξομολόγηση για τη Αύντια που συγκλονίζει ακόμη και σήμερα τον αναγνώστη.
Με τον όρο αγάπη σ ’ αυτό το βιβλίο κατανοούμε όχι μόνο την αγάπη ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. Η αγάπη του Καρλ Μαρζ προς τον πατέρα του, και τους άλλους συγγενείς, η αγάπη του Φρίντριχ Ένγκελς για τη μητέρα του καθώς και για μερικά από τα αδέλφια του, η τρυφερή αγάπη του Καρλ και της Τζένης για τα παιδιά τους, γι' αυτά που πέθαναν νωρίς καθώς κω για τις τρεις κόρες που τους συνοδέυσαν στην πορεία της ζωής τους, η βαθιά αγάπη του παππού Μαρζ για τα εγγόνια του, αλλά επίσης η πατρική αγάπη του Ένγκελς για τις κόρες του Μαρξ που διατηρήθηκε για δεκαετίες, όλα αυτά καθρεφτίζονται στα γράμματα που διασώθηκαν και που μερικά απ' αυτά δημοσιεύονται σ' αυτό το βιβλίο με τη σειρά που αναφέρθηκαν. Ιδιαίτερα ο βαθύς δεσμός του Ένγκελς με τη μητέρα του, μια αγάπη που άντεζε σε όλες τις πολιτικές κω κοσμοθεωρητικές αντιθέσεις κω τις συνεπαγόμενες οικογενειακές συγκρούσεις, είνω για μας, ακόμη και σήμερα, υπόδειγμα σοσιαλιστικής συμπεριφοράς, που διακρίνετω από την πίστη στις αρχές κω την κατανόηση. Όλοι όσοι έμπωναν κω έβγαιναν στο σπίτι του Μαρξ κω έγραψαν αργότερα γι ’ αυτό το θέμα, διηγούντω για τη βαθιά σχέση ανάμεσα στον Καρλ κω την Τζένη με τα πωδιά τους. Έτσι δεν είνω παράξενο ότι ο Μαρξ εμφανίζετω στα γράμματα που παραθέτοντω σαν πατέρας γεμάτος αγάπη, σαν ένας σύντροφος γεμάτος κατανόηση κω χιούμορ για τις κόρες του που μεγάλωναν, αργότερα σαν σύμβουλος γεμάτος ενδιαφέρον. Το ίδιο ισχύει διαφορετικά κω για τον Φρίντριχ Ένγκελς, που για μια ολόκληρη ζωή έβλεπε τα πωδιά του Μαρξ σαν δικά του. κω που στάθηκε στο πλευρό τους για 12 χρόνια μετά το θάνατο του Μαρξ σαν πατρικός φίλος κω πολιτικός σύμβουλος καθώς κω σαν γενναιόδωρος οικονομικός ενισχυτής. Το ίδιο έγινε με την αγάπη και τη φροντίδα του για μια ανήψιά της Μαίρης και της Λύντια. τη Μαίρη Έλεν Μπαρνς, την ονομαζόμενη Πουμπς. Παρά κάποιες απογοητεύσεις την έβλεπε για πολλά χρόνια, που ζούσε στο σπίτι του, σαν κόρη του κω αφιέρωνε πολλή προσοχή στα πωδιά της. Ενώ ο Μαρξ ήταν υπέρμετρα τρυφερός σαν πατέρας όταν έγινε αργότερα παππούς ξεχείλιζε από συγκινητική φροντίδα. Μόλις η δεύτερη κόρη του Λάουρα, που είχε παντρευτεί, μετά από αυστηρή εξέταση από τον πεθερό, με τον Πολ Λαφάργκ, του χάρισε τον πρώτο εγγονό, προειδοποίησε ο ανήσυχος παππούς: «Δεν υπάρχει 14 τίποτα το δυσκολότερο για να καταπιαστεί κανείς από έναμωρό»* και ζήτησε πολύ κατηγορηματικά να υπακούσουν στις πατρικές συμβουλές του. Αλλά τα γράμματα δείχνουν επίσης ότι μαζί με την ευτυχία και τη χαρά του Μαρξ για τα εγγόνια του, που του χάρισαν η Αάουρα και αργότερα η Τζένη, πολλές φορές έριξε τη σκιά του και βαθύς πόνος. Τέσσερα από τα εγγόνια τους — όλα τα παιδιά των Λαφάργκ και ο πρωτότοκος Τσαρλς της Τζένης Αονγκέ — τα έχασαν ο Καρλ και η Τζένη μέσα σε λίγα χρόνια «Έχω τόσο υποφέρει από τέτιες απώλειες. ώστε είναι αδύνατο να μην αισθάνομαι βαθιά τη θλίψη μαζί σας»**. έγραφε το 1870 στους καταβλημένους από τον πόνο Λαφάργκ. Αργότερα ο πιο αγαπημένος του Μαρξ έγινε ο Ζαν-Αωράν - Φρεντερίκ Αονγκέ, που στα γράμματα αναφέρεται μόνο σαν Τζόνι. 'Οταν αρρώστησε το 1878 έγραφε με ανησυχία: «Πρέπει να μου στέλνετε καθημερινά δελτία υγείας και πάντοτε με την πλήρη αλήθεια. Το μικρό αγοράκι το έχω σαν την κόρη του ματιού μου.»*** Πολύ συνέβαλε σ’ αυτή την ιδιαίτερα στενή σχέση το γεγονός ότι πολλά από τα παιδιά των Αονγκέ μεγάλωσαν για μεγάλο διάστημα στο σπίτι των Μαρξ.
.jpeg)
