Translate

100 ΧΡΟΝΙΑ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ: Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ, ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ



 

Του Γιώργου Φιλίππου *

Είναι γνωστό ότι το 2006 έχει ανακηρυχτεί σε έτος Μότσαρτ (1756-1791) για τα 250 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Αυστριακού μουσουργού. Στη σκιά όμως αυτής της επετείου βρίσκονται και άλλες σημαντικές, όπως τα 150 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Γερμανού ρομαντικού συνθέτη Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856), καθώς και τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Σοβιετικού μουσικοσυνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975) και -σύμφωνα με πολλούς- του μεγαλύτερου του 20ού αιώνα.
Είναι επίσης γνωστό πως μετά την επικράτηση της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η αστική τάξη αυτών των χωρών και ο διεθνής ιμπεριαλισμός προσπαθούν να ξαναγράψουν ή καλύτερα να ξεγράψουν την πρόσφατη σοσιαλιστική Ιστορία των χωρών αυτών. Να θυμίσουμε το περίφημο μνημόνιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, την αναβάπτιση της επετείου της αντιφασιστικής νίκης του Μάη του 1945 σε «ημέρα της Ευρώπης» κ.ο.κ. Είναι επίσης γνωστές οι διώξεις που υφίστανται οι κομμουνιστές και άλλοι προοδευτικοί άνθρωποι σε αυτά τα νέα καπιταλιστικά κράτη.
Αυτή η επίθεση ξαναγραψίματος της Ιστορίας είναι πολύπλευρη. Δε θα μπορούσε να αφήσει απ’ έξω την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Μια επίθεση για να ξεχνάνε οι παλιοί και -κυρίως- να μη μαθαίνουν οι νέοι. Γιατί και στον τομέα του Πολιτισμού οι χώρες αυτές -οι σοσιαλιστικές- γνώρισαν πρωτοφανή άνθιση που δεν μπορεί να συγκριθεί ούτε με το προσοσιαλιστικό τους παρελθόν ούτε με το μετασοσιαλιστικό τους παρόν. Και στο επίκεντρο αυτής της επίθεσης στη σοσιαλιστική Τέχνη βρίσκεται η μουσική και οι Σοβιετικοί συνθέτες, με προεξάρχοντα τον Σοστακόβιτς.

100 ΧΡΟΝΙΑ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ: ΔΥΟ ΒΙΒΛΙΑ

Ετσι με ευκαιρία -και κατά τη γνώμη μας με άλλοθι- την επέτειο των 100 χρόνων του Σοστακόβιτς, φέτος από ό,τι γνωρίζουμε, εκδόθηκαν στη χώρα μας δύο βιβλία. Το ένα τιτλοφορείται «Ο πατέρας μας ο DSch» (τα αρχικά του Σοστακόβιτς στα γερμανικά), των παιδιών του Σοστακόβιτς, Μαξίμ και Γκαλίνα (εκδόσεις Μουσαίο) και το άλλο «Σοστακόβιτς και Στάλιν», του Σολομόν Βολκόφ -Σ.Β.- (εκδόσεις Κέδρος).
Επειδή και τα δυο βιβλία είναι στην ουσία, έστω και χαμηλού επιπέδου, ιδεολογικο-πολιτικά κείμενα, το δεύτερο με αισθητικο-μουσικολογική επίφαση, παίρνουμε το «δικαίωμα» να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, παρ’ όλο που δεν είμαστε ειδικοί στη μουσική. Στην απάντηση αυτή κυρίως θα στηριχτούμε στον ίδιο το Σοστακόβιτς που τόσο βάρβαρα διαστρεβλώνεται και κακοποιείται η προσωπικότητά του. Αναφερόμαστε στο βιβλίο: «Ντμίτρι Σοστακόβιτς: Για τον ίδιο και την εποχή του» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), το οποίο αποτελεί ανθολόγηση γραπτών του Σοστακόβιτς σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής του, γραπτά που ποτέ δεν αποκήρυξε[1].
Θα θέλαμε κυρίως να τραβήξουμε την προσοχή και άλλων ανθρώπων -ειδικών- που όμως δεν πρέπει να αφήνουν αναπάντητα τέτοια, όπως θα δούμε αντιεπιστημονικά, υβριστικά και χυδαία λιβελογραφήματα. Ακόμα-ακόμα, επειδή οι πηγές που επικαλείται κυρίως ο Σ.Β. είναι πολλές και κυρίως ρωσικές, καθώς και αρχεία που σήμερα βρίσκονται στα χέρια των «νικητών» (ιστορικά προσωρινών οπωσδήποτε), βάρος πέφτει στα αδερφά κόμματα των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ, να απαντάνε στα αντικομμουνιστικά αυτά κατασκευάσματα.
Ο χώρος του άρθρου είναι μικρός για να υπάρχουν εκτενή αποσπάσματα. Θα αρκεστούμε σε πολύ λίγα που μπορούν όμως να δώσουν το «στίγμα» των βιβλίων αυτών.
Ανάμεσα στα δυο βιβλία σαν να υπάρχει καταμερισμός. Αυτό των παιδιών του Σοστακόβιτς -ο γιος μάλιστα είναι και αυτός μουσικός, συγκεκριμένα διευθυντής ορχήστρας, «αποδράσας» στις ΗΠΑ το 1982 και έχει επισκεφτεί και τη χώρα μας- απευθύνεται σε πιο «ελαφρύ» κοινό που αρέσκεται σε ιστοριούλες, αφηγήσεις κλπ.
Το άλλο απευθύνεται σε στενότερο κύκλο -πιο απαιτητικό- και θέλει να επηρεάσει, να διευκολύνει θα ήταν σωστότερο, την επίθεση στο σοσιαλισμό που γνωρίσαμε, μέσα από κύκλους διανοουμένων, καλλιτεχνών και ειδικά αυτών που ασχολούνται με τη μουσική. Να γίνουν αυτοί φορείς αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Το πετυχαίνει;
Μα πρώτα-πρώτα είναι η ίδια η άρχουσα τάξη των καπιταλιστικών χωρών που αγκαλιάζει τέτοια κατασκευάσματα. Μετά υπάρχουν «πρόθυμοι» να το αναπαράγουν. Γιατί ο αντικομμουνισμός είναι ένα προσοδοφόρο επάγγελμα που εξασφαλίζει μια λαμπρή καριέρα, ανοίγοντας τις πόρτες στα σαλόνια της ολιγαρχίας, του Λαμπράκη και του Κυριακόπουλου, δίπλα σε πρέσβεις και άλλους διπλωμάτες κλπ. Ακούγοντας το Τρίτο Πρόγραμμα της Ραδιοφωνίας της ΕΡΤ (και επί ΝΔ, και επί ΠΑΣΟΚ), αυτού του Οργανισμού που πληρώνει όλος ο ελληνικός λαός και που δυστυχώς ακόμα βρίσκεται, όπως και όλες οι ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες, στα χέρια της ολιγαρχίας, πολλές φορές θυμούνται -οι παλιότεροι- τις αλήστου μνήμης εκπομπές επί χούντας: «Στον ιστό της Αράχνης», της άλλης αμαρτωλής, της ΥΕΝΕΔ. Ετσι διάφοροι παραγωγοί του Τρίτου Προγράμματος γίνονται φορείς αυτής της άθλιας προπαγάνδας. Αλλοι πάλι, χωρίς να κάνουν αντικομμουνισμό, απλά προσπαθούν να τον «ουδετεροποιήσουν», να μην αναφερθούν σε αυτά που «καίνε», δηλαδή τη συνειδητή στράτευση του Σοστακόβιτς.
Τέλος υπάρχουν και αυτοί που δεν κρύβουν την προοδευτική τους τοποθέτηση. Και αυτούς τους τελευταίους τους ανέχονται φυσικά για να υπάρχει η επίφαση της πολυφωνίας. Αλλωστε λίγες δόσεις δηλητηρίου (αντικομμουνιστικού) αρκούν. Ο Σ.Β. έχει ανακηρυχτεί -από ποιον άραγε;- σε επίσημο καθοδηγητή της ΕΡΤ επί ζητημάτων Σοστακόβιτς.
Και αυτό, ενώ στη χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια κυκλοφορεί το βιβλίο που αναφέραμε, με μαρτυρίες του ίδιου του Σοστακόβιτς.
Βέβαια ο αντικομμουνισμός με αφορμή το Σοστακόβιτς και άλλους Σοβιετικούς συνθέτες δεν είναι φετινός, κρατάει χρόνια. Αλλωστε από ό,τι ξέρουμε ο Σ.Β. πρέπει να έχει γράψει και άλλα βιβλία, περίπου του ίδιου περιεχομένου και επιπέδου.
Το φαινόμενο φυσικά δεν είναι μόνο ελληνικό. Υπάρχουν και διάφοροι μουσικολόγοι που περιδιαβαίνουν τα Ωδεία ανά τας Ευρώπας και κάνουν βαθυστόχαστες αναλύσεις στους μαθητές των Ωδείων, πως ο Σοστακόβιτς είχε και ένα δεύτερο εαυτό που δε φαινόταν όσο ζούσε, δηλαδή χρησιμοποιώντας και την εκπαιδευτική βαθμίδα θέλουν να διαμορφώσουν μια νέα νομιμοφροσύνη.

ΓΙΑΤΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ;

Γιατί επιλέγεται η μουσική για την επίθεση ενάντια στη σοσιαλιστική Τέχνη;
Η μουσική, από όλες τις αποκαλούμενες καλές τέχνες, είναι η πιο αφηρημένη, απόλυτη Τέχνη θα λέγαμε.
Στη φωνητική μουσική (όπερα, ορατόριο, τραγούδι κλπ.) ο συνθέτης «ντύνει» με τη μουσική του το κείμενο του ποιητή, λιμπρετίστα, στιχουργού κλπ. Επίσης στη μουσική κινηματογράφου και θεάτρου ο συνθέτης επενδύει με τη μουσική τις σκηνές, τα πλάνα, την υπόθεση του έργου. Αρα σε αυτά τα είδη η μουσική ταυτίζεται κατά κάποιο τρόπο με το κείμενο, με το περιεχόμενό του. Εκεί τα πράγματα ως προς το περιεχόμενο της μουσικής είναι απλούστερα. Αλλά στην οργανική μουσική το περιεχόμενο είναι δύσκολο να ανιχνευτεί, εκτός αν περιέχεται στον τίτλο του έργου και των μερών του, ειδικότερα στη λεγόμενη προγραμματική μουσική. Π.χ. ακούγοντας ο καθένας, χωρίς να είναι ειδικός, το «Μολδάβα» του Βοημού (Τσέχου) συνθέτη Σμέτανα (1824-1884) και ξέροντας τον τίτλο, εύκολα μπορεί να φανταστεί τις πηγές του ποταμού, το ορμητικό ρεύμα στην αρχή, το ηρεμότερο στη συνέχεια, το πέρασμά του από πόλεις και χωριά κλπ., μέχρι το τέλος της ροής του. Γράφει π.χ. ο Σοστακόβιτς για την «απεικόνιση» στη μουσική: «Ο χαρακτήρας της μουσικής είναι τέτοιος που η σχέση της με το «μοντέλο» που ζωγραφίζει -με ολόκληρο τον κόσμο των σύγχρονων ιδεών και εικόνων- δεν είναι παρά έμμεση. Δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει άμεση ή ακριβής αντιστοιχία»[2].
Ομως η μουσική είναι τόσο αφηρημένη τέχνη, όπως είπαμε, που σχετικά εύκολα κάποιος μπορεί να πλαστογραφήσει τα κίνητρα του συνθέτη και αυτό που θέλει να εκφράσει, όπως θα δούμε και στην περίπτωση του Σ.Β. Π.χ. έναν ποιητή, ένα συγγραφέα, ένα σκηνοθέτη, ένα ζωγράφο είναι δύσκολο να τον πλαστογραφήσεις.
Πώς να εμφανίσεις λ.χ. το Γιάννη Ρίτσο ότι δεν είναι κομμουνιστής, όταν στο έργο του το ίδιο φαίνεται καλά τι ήταν στον καθένα, ειδικό και μη;
Πώς για τον ίδιο λόγο μπορείς να παραχαράξεις τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, ότι δεν ήταν κομμουνιστής; (Μπορείς βέβαια ευκολότερα να τους συκοφαντήσεις, κάτι που δε διστάζει φυσικά η αστική τάξη, όπως δε διστάζει και μπροστά σε τίποτα. Οπως και ο Σ.Β., που προκειμένου να σπιλώσει τον Πικάσο, δε δυσκολεύεται να επικαλεστεί μαρτυρίες ενός κοινού χαφιέ, πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών!)[3].
Η εγγενής λοιπόν ασάφεια του περιεχομένου είναι ένας από τους λόγους που προκρίνεται αυτή στην επίθεση ενάντια στη σοσιαλιστική τέχνη, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η αστική τάξη θα παραιτηθεί από οποιαδήποτε προσπάθεια στρέβλωσης και σε άλλες μορφές τέχνης, παρερμηνείας και άλλων κομμουνιστών και γενικότερα προοδευτικών προσωπικοτήτων.

ΓΙΑΤΙ Ο ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ;

Γιατί επιλέγεται ο Σοστακόβιτς σε αυτή την επιχείρηση «αποϊδεολογικοποίησης»; Κατά τη γνώμη μας, για τέσσερις κυρίως λόγους.
Κατ' αρχάς για πολιτικο-ιδεολογικούς λόγους: Ο Σοστακόβιτς είναι κορυφαίος. Ετσι -ειδικά επ’ ευκαιρία της επετείου- θα ακουστεί το όνομα αυτό σε περισσότερους ανθρώπους. Ολο και κάποιοι νέοι, ιδιαίτερα αυτοί που ασχολούνται με τη μουσική, θα μάθουν πως ο Σοστακόβιτς ήταν κομμουνιστής, μέλος του ΚΚΣΕ, βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ, Πρόεδρος του Συνδικάτου Συνθετών της ΕΣΣΔ.
Ολο και περισσότεροι -που είναι φυσικό να μην ξέρουν με την πλύση εγκεφάλου που υφίστανται στον καπιταλισμό- θα αναρωτηθούν πώς αυτοί οι άνθρωποι, οι κομμουνιστές, μπορούν να έχουν τέτοιες ευαισθησίες, τέτοια ταλέντα, τέτοια καλλιέργεια;
Πώς στον αιώνα που πέρασε και που σημαδεύτηκε από τα λαϊκά κινήματα και την πρώτη απόπειρα οικοδόμησης της αταξικής κοινωνίας, έβαλαν τη σφραγίδα τους τέτοιοι και τόσοι σημαντικοί άνθρωποι; Οτι π.χ. ο πρώτος πανθομολογούμενα ζωγράφος του 20ού αιώνα, ο Πικάσο, ήταν κομμουνιστής, μέλος του Γαλλικού ΚΚ.
Ο κατά πολλούς μεγαλύτερος σκηνοθέτης κινηματογράφου του αιώνα που πέρασε, ο Αϊζενστάιν, ήταν κομμουνιστής, γέννημα θρέμμα της Σοβιετικής Ενωσης (ΣΕ).
Ο επίσης για πολλούς πρώτος θεατρικός συγγραφέας του 20ού αιώνα, ο Μπρεχτ ήταν κομμουνιστής.
Από τους μεγαλύτερους ποιητές του αιώνα, ο Μαγιακόφσκι, ο Χικμέτ, ο Ρίτσος, ο Ελιάρ, ο Νερούδα κλπ. ήταν κομμουνιστές.
Ακόμα δεκάδες, εκατοντάδες διανοούμενοι, στην αφρόκρεμα της διανόησης, ήταν κομμουνιστές, ριζοσπάστες, αντιιμπεριαλιστές.
Και ο πρώτος συνθέτης του αιώνα κομμουνιστής; Ε, αυτό δεν το αντέχει η αστική τάξη!
Γι’ αυτό και θέλουν να αρχίσουν να «ξηλώνουν», να αποϊδεολογικοποιούν, να ξαναγράφουν. Και ρίχνουν ιδιαίτερο βάρος στη μουσική και μέσα από αυτήν στο Σοστακόβιτς.
Δεύτερος λόγος που επιλέγεται ο τελευταίος είναι ο οικονομικός. Πρέπει να αστικοποιηθεί ο Σοστακόβιτς, να γίνει «καθώς πρέπει», να γίνει «δικός τους», ώστε να πουλιέται και να παίζεται χωρίς εμπόδια, χωρίς αντιρρήσεις. Αγορά είναι αυτή, ο ναός του καπιταλισμού, δεν παίζουμε με αυτή!
Ο τρίτος λόγος είναι ότι διευκολύνεται αυτή η επίθεση αστικοποίησης του Σοστακόβιτς επειδή ο γιος του, ο Μαξίμ, που είναι μουσικός, υπήρξε φυγάς στη Δύση.
Και τέταρτος, επειδή υπάρχει το «αβαντάζ»: ο ίδιος ο Σ.Β. ήταν βιογράφος επί ΣΕ του Σοστακόβιτς, ενόσω ζούσε. Και επειδή μιλάμε για την ΕΣΣΔ, χώρα με σχεδιασμένη οικονομία, προφανώς δεν αυτοδιορίστηκε τέτοιος, αλλά ορίστηκε από το σοβιετικό κράτος. Πώς να μην αξιοποιηθεί από το καπιταλιστικό σύστημα ένας τόσο πρόθυμος άνθρωπος;

ΚΑΡΙΚΑΤΟΥΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Και τα δυο βιβλία έχουν έναν κοινό στόχο, τον αντικομμουνισμό και την ίδια μέσες-άκρες κύρια «μέθοδο»: Να εμφανίσουν την Ιστορία -γιατί περί της Ιστορίας πρόκειται- σαν ατομική υπόθεση κάποιων προσωπικοτήτων και μέσα σε αυτά τα πλαίσια να ζωγραφίσουν καρικατούρες ανθρώπων: Του μεν Σοστακόβιτς για να τον αποκαθάρουν από την κομμουνιστική ρετσινιά, του δε Στάλιν (κυρίως ο Σ.Β.) για να κατατροπώσουν -έτσι νομίζουν- το σοσιαλισμό.
Ο Στάλιν είναι τύραννος, Τσάρος (!), κομπλεξικός, κατά τον Σ.Β.
Για τη σοβαρότητα τούτου του πονήματος θα έφτανε να δίναμε 2-3 αποσπάσματα. Π.χ.: «Σίγουρα κι άσχημος και κοντός άντρας (σ.σ. ο Στάλιν) που ήταν (πολλοί σύγχρονοί του είχαν προσέξει το βλογιοκομμένο πρόσωπο, το κιτρινωπό δέρμα και το χαμηλό του μέτωπο), ο κομμουνιστής δικτάτορας θα πρέπει να φθονούσε τον ψηλό, καλοφτιαγμένο και όμορφο αυτοκράτορα»[4] (σ.σ. τον Τσάρο Νικόλαο τον Α΄ που είχε σαν πρότυπο ο Στάλιν κατά τον Σ.Β.!).
«Και εκείνος (σ.σ. ο Στάλιν), παρ’ όλο που ήταν επίσης κοντός και χωρίς το χάρισμα του ρήτορα, θα μπορούσε να γίνει ένας μεγάλος επαναστατικός ηγέτης»[5].
Ο δε Σοστακόβιτς και για τον Σ.Β., αλλά και για τα παιδιά του, είναι ένα ανθρωπάκι δειλό, απολίτικο, διπρόσωπο, υποκριτής, χαμαιλέοντας που προσαρμόζεται, που δε φεύγει από τη ΣΕ επειδή σκέφτεται την οικογένειά του, όταν απλοί εργάτες στην Ελλάδα και παντού στον κόσμο άφηναν την οικογένεια και την «ησυχία τους» και δίναν και τη ζωή τους για τα ιδανικά τους.
Τέτοιος λοιπόν ήταν ο Σοστακόβιτς; Οχι φυσικά, όπως θα φανεί από τα ίδια του τα γραπτά.

ΓΙΑ ΜΙΑ ΧΟΥΦΤΑ ΔΟΛΑΡΙΑ;

Στο πρώτο βιβλίο, αυτό των Μ. και Γκ. Σοστακόβιτς, δε θα σταθούμε ιδιαίτερα. Η όλη τους προσπάθεια είναι να φέρουν τον Σοστακόβιτς στα μέτρα τους: Στο επίπεδο του ατομιστή, απολίτικου, φοβισμένου και αλαζόνα (η αλαζονεία, το αντίτιμο της υποταγής στο Κεφάλαιο) διανοούμενου.
Το ότι οι συγγραφείς του βιβλίου είναι παιδιά του Σοστακόβιτς, δε δίνει καμιά εγκυρότητα στις απόψεις τους. Ολα μπορεί να κληροδοτούνται στον καπιταλισμό: Περιουσίες, πλούτη, γη, κεφάλαια, ακόμα και πνευματικά δικαιώματα, όμως η μεγαλοσύνη και το ταλέντο, όχι.
Ο Μαξίμ Σοστακόβιτς έκανε την επιλογή του, πήγε στη χώρα που ξέρουμε, στις ΗΠΑ σαν φυγάς, αυτό τα λέει όλα. Ας αφήσουμε τον πατέρα του να απαντήσει πώς βλέπει αυτή τη χώρα σε μια αναφορά του στα νέγρικα τραγούδια: «Τα τραγούδια αυτά που γεννήθηκαν στα ανθρωποκυνηγητά της Αλαμπάμα, στις φυτείες καπνού και μπαμπακιού της Τζόρτζια και στα έργα οδοποιίας στη Νότια Καρολίνα, αποτελούν αμείλικτο κατηγορώ του συστήματος των ταξικών διακρίσεων στις ΗΠΑ»[6].
΄Η ακόμα για τους απολίτικους διανοούμενους - δια στόματος Λουνατσάρσκι, απόσπασμα του οποίου χρησιμοποιεί ο Σοστακόβιτς: «Είναι προφανές ότι ένας καλός ειδικός (σ.σ. π.χ. μουσικός) που δεν έχει πάρει κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση δεν είναι τίποτα παραπάνω από έναν πολίτη αμερικανικού τύπου που μπορεί μεν να κάνει καλά τη δουλειά του, αλλά μόνο και μόνο για χάρη της καριέρας του»[7].
Οσο για την τύχη των διανοουμένων και του έργου τους στον καπιταλισμό ας θυμίσουμε την ταινία «Δρ. Ζιβάγκο», βασισμένη σε έργο του Πάστερνακ που τόσο τον εκθειάζει ο Σ.Β., ακριβώς επειδή τον αγκάλιασαν στη Δύση. Αυτός ήταν ο Πάστερνακ; Εκεί τους ωθεί ο καπιταλισμός; Σε τέτοια «ψηλά» επίπεδα;
Τόσο σέβεται ο καπιταλισμός τον πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά: Ρημάζουν οι πολιτιστικοί θησαυροί (μουσεία, μνημεία, ναοί κλπ.), όπου πατούν το πόδι τους οι καπιταλιστές και ο ιμπεριαλισμός (πρώην ΣΕ, Αφγανιστάν, Ιράκ, Λίβανος κλπ.). Τόσο πολύ τα σέβονται! Οπως σέβονται την πολιτιστική κληρονομιά, την Ιστορία και την προσωπικότητα των Σοβιετικών συνθετών, του Σοστακόβιτς.
Να πούμε για την τύχη του Πολιτισμού στη σημερινή Ρωσία; ΄Η για τα ζοφερά έργα της Τέχνης και του Πολιτισμού -και της μουσικής- στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, αλλά και στις περισσότερες καπιταλιστικές χώρες; Μυστικισμός, αγνωστικισμός, θρησκοληψία, σκοταδισμός (στον 21ο αιώνα και κοντεύουμε να δούμε και έργα για «το φύλο των αγγέλων»), απαισιοδοξία -η μόνη «πίστη» που έχει μείνει στους αστούς διανοούμενους εκτός από το βόλεμα είναι στην «επέκεινα» ζωή. Αλλά και από τι να εμπνευστούν; Από τους πολέμους που εξαπολύει ο ιμπεριαλισμός; Από την ανεργία, τη φτώχεια, την πείνα, τις αρρώστιες, την υποκουλτούρα και τα ναρκωτικά που καταδικάζει τους λαούς; Από τη διαφθορά, την εγκληματικότητα και την πορνεία; Φυσικά αυτοί δεν αποτελούν το σύνολο των διανοουμένων στον καπιταλισμό. Υπάρχουν λαμπρές και όχι λίγες εξαιρέσεις που εμπνέονται από την Ιστορία των λαών και τα κινήματά τους που αυτά αναπτύσσονται και θα αναπτύσσονται συνέχεια, μέχρι την οριστική αυτή τη φορά ήττα του ιμπεριαλισμού και τη μεγάλη νίκη των λαών.
Να πώς περιγράφει ο Σοστακόβιτς την κυρίαρχη μουσική στον καπιταλισμό, κάτι που φυσικά ισχύει για το σύνολο των τεχνών: «Η γενική εικόνα της μουσικής του 20ού αιώνα δείχνει μια χωρίς προηγούμενο διαφοροποίηση: Στο ένα άκρο βρίσκεται η πολυεπεξεργασμένη και συνήθως τεχνητή κατασκευή του μοντερνισμού και στην άλλη άκρη η χυδαιότητα της «βιομηχανίας της κουλτούρας»[8]. Δηλαδή μια εστετίστικη μουσική για τους λίγους, τους «επαΐοντες» και για τις μάζες το χάος, το σκουπιδαριό, η σαβούρα.

Ο ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, γεννημένος το 1906 στη Ρωσία, μεγαλωμένος όχι σε προλεταριακή, αλλά μικροαστική οικογένεια μεν, όμως με συμπάθεια προς το προλεταριάτο (όπως αναφέρει ο ίδιος ο Σ.Β., στο σπίτι του Σοστακόβιτς τραγουδούσανε το λαϊκό επαναστατικό τραγούδι, εμπνευσμένο από την προλεταριακή επανάσταση του 1905-1907 στη Ρωσία: «Επέσατε θύματα» που διασκεύασε και ενσωμάτωσε αργότερα στην 11η Συμφωνία του), αντρώθηκε και σπούδασε στη ΣΕ. Γαλουχήθηκε, όπως και χιλιάδες άλλοι διανοούμενοι σε αυτό το πνεύμα. Οχι μόνο δεν ήρθε σε αντίθεση με την επανάσταση και το σοσιαλισμό, αλλά συμμετείχε ενεργά και με ενθουσιασμό.
«Παραβρέθηκα στα γεγονότα της επανάστασης, ήμουν ανάμεσα στο πλήθος που άκουσε τον Λένιν να μιλάει μπροστά στο σταθμό της Φινλανδίας τη μέρα που έφτασε στην Πετρούπολη. Και παρ' όλο που τότε ήμουν πολύ νέος, αυτό χαράχτηκε για πάντα στη μνήμη μου»[9].
Γράφει ο Σ.Β.: «Είναι αμφίβολο αν θα εξακολουθούσε να παραμένει φίλη τους η ασυμβίβαστη Λουκάσεβιτς, στην περίπτωση που ο προσανατολισμός τους ήταν έκδηλα φιλοσοβιετικός»[10].
Η αναφερόμενη ήταν μια συγγραφέας παιδικών βιβλίων που ήρθε σε αντίθεση με τη σοβιετική εξουσία, όπως ισχυρίζεται ο Σ.Β.
Θαυμάστε δηλαδή πώς βγάζει ο Σ.Β. το συμπέρασμα ότι η οικογένεια (η οικογένεια, όχι ο ίδιος ο Σοστακόβιτς!) δεν ήταν έκδηλα (προσέξτε αυτό το: «έκδηλα», σαν το: «ολίγον έγκυος»), φιλοσοβιετική. Επειδή η ...«ασυμβίβαστη» (προσέξτε το: «ασυμβίβαστη») κλπ., κλπ.
Με τέτοια τερτίπια εξάγει ο Σ.Β. την ιδεολογικο-πολιτική τοποθέτηση του Σοστακόβιτς.
Υπάρχει πληθώρα αποσπασμάτων στο βιβλίο: «Σοστακόβιτς: Για τον ίδιο και την εποχή του» που θα μπορούσαμε να πάρουμε και που από μόνα τους και αυθύπαρκτα καταδεικνύουν την ένταξη και συνειδητή στράτευση του συνθέτη. Παραθέτουμε ορισμένα, τα πιο ολιγόλογα: «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τη μελλοντική μου εξέλιξη, παρά μόνο στο πλαίσιο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη χώρα μου»[11].
«Οσο πιο δραστήρια και συνειδητά συνεχίσει ο κάθε Σοβιετικός να δουλεύει στο μέλλον, τόσο πιο ευτυχισμένη και χωρίς έγνοιες θα γίνει η ζωή στη χώρα μας. Και η εγγύηση γι’ αυτό είναι η ακούραστη βοήθεια και η φροντίδα της κυβέρνησης και του Κομμουνιστικού Κόμματος»[12].
«Είναι μεγάλη τιμή να είσαι μέλος μιας τόσο υπέροχης κολεκτίβας, όπως είναι η αδελφικά εργαζόμενη κοινότητα των σοβιετικών ανθρώπων, μιας κοινότητας που δεν έχει προηγούμενο στην Ιστορία, μιας κοινότητας που στηρίζεται στην απεριόριστη αγάπη προς τον εργαζόμενο άνθρωπο, στην αγάπη και το σεβασμό προς όλους τους λαούς»[13].
«Οι εξαιρετικές ιδιότητες αυτών των αγωνιστών και των δουλευτών έχουν καλλιεργηθεί στο σοβιετικό λαό από το Κομμουνιστικό Κόμμα, το νου και τη συνείδηση της εποχής μας»[14].
«Θεωρώ το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ενωσης σαν την πιο προοδευτική δύναμη του κόσμου. Πάντοτε έπαιρνα υπόψη μου τις συμβουλές του και θα συνεχίσω να το κάνω ως το τέλος της ζωής μου»[15].
«Είμαι περήφανος που ζω στη Σοβιετική Ενωση που καθοδηγείται από το Κομμουνιστικό Κόμμα»[16].
«Η εκλογή μου σαν βουλευτή στο Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ είναι πολύ σημαντικό γεγονός για μένα. Σήμερα είναι μια μεγάλη μέρα της ζωής μου, μέρα ευτυχισμένη και χαρούμενη»[17].
«Και δηλώνουμε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και στη Λενινιστική Κεντρική Επιτροπή του ότι θα συνεχίσουμε να κρατάμε ψηλά τη σημαία της σοβιετικής τέχνης και να μένουμε πιστοί στις ιδεολογικές και καλλιτεχνικές αρχές της»[18].
Εζησε ο Σοστακόβιτς σε δύσκολα, σκληρά χρόνια. Η επανάσταση δεν είναι δρόμος στρωμένος με ροδοπέταλα.
Στη 10ετία του 1930 η ΣΕ είχε να διαλέξει: ΄Η θα προχωρούσε την εκβιομηχάνιση μαζί με την κολεκτιβοποίηση της αγροτικής οικονομίας που αυτό σήμαινε τσάκισμα της δολοφονικής, σαμποταριστικής αντίδρασης των κουλάκων, δηλαδή της αστικής τάξης του χωριού ή θα ξαναγύριζε, θα πισωδρομούσε στον καπιταλισμό. Να πώς ο ίδιος ο Σ.Β. αφήνει να φανούν οι προθέσεις της αντεπανάστασης, δείχνοντας ακόμα πόσο ταξικός ήταν ταυτόχρονα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στη σελ. 274 του βιβλίου του, διαβάζουμε για κάποιον συγγραφέα ονόματι Π. Α. Κούζκο να λέει: «Οι στρατιώτες που γυρίζουν απ’ τον πόλεμο θα καταλάβουν ότι η αγροτιά δεν πάει καλά με την κολεκτιβοποίηση και θα ανατρέψουν το σοσιαλιστικό καθεστώς». Με τους κουλάκους, δηλαδή μια μερίδα της διανόησης. Τίποτα πιο φυσικό, όπως θα δούμε παρακάτω που θα αναφερθούμε στη διανόηση.
Η αστική τάξη λοιπόν, έχοντας χάσει την εξουσία, δε σήμαινε πως δε διατηρούσε δυνάμεις είτε σαν υπολείμματα στο εσωτερικό είτε με την ύπαρξη και δράση των εμιγκρέδων στο εξωτερικό.
Μέσα στους τελευταίους ήταν και ένα σημαντικό κομμάτι της διανόησης, καθόλου ευκαταφρόνητο. Μεγάλα ονόματα και στη μουσική. Αυτοί ήταν φυσικό να ασκούν επιρροή και γοητεία σε κάποιους Ρώσους διανοούμενους και στο εσωτερικό της χώρας. Αλλωστε ο ιμπεριαλισμός τούς αξιοποιούσε στο έπακρο.
Πολλοί από τους φυγάδες διανοούμενους είτε ανήκαν οι ίδιοι στην πρώην άρχουσα τάξη (αστοί και ευγενείς, π.χ. Στραβίνσκι) είτε ήταν γαλουχημένοι αιώνες να την υπηρετούν. Και αν χρειάστηκε η Γαλλική Αστική Επανάσταση για να βγάλουν οι μουσικοί τη λιβρέα, χρειάστηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση για να πάψει κάθε εξάρτηση από τους εκμεταλλευτές. Αλλά και ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των μουσικών στην Επανάσταση, σύμφωνα με τον Σοστακόβιτς;
«Κάθε φορά που η ανθρωπότητα κάνει ένα βήμα προς τα μπρος, οι μουσικοί είναι στην πρώτη γραμμή, ανάμεσα στους σημαιοφόρους. Δίνουν δύναμη στους γενναίους αγωνιστές, συνεφέρνουν τους αδύνατους και ενθαρρύνουν τους διστακτικούς. Η μεσαιωνική φεουδαρχική κοινωνία καταστράφηκε απ' τον εξεγερτικό ρυθμό της Μασσαλιώτιδας. Οι αλυσίδες της καπιταλιστικής καταπίεσης έσπασαν σε κομμάτια απ' τη ρωμαλέα μελωδία της Διεθνούς»[19].
Η ΣΕ ήταν περικυκλωμένη. Εκανε το μεγάλο άλμα στον ουρανό, αυτό το πρωτοφανές, το μεγαλειώδες: Την πρώτη κοινωνία στην παγκόσμια Ιστορία χωρίς αφεντικά. Και το έκανε νικηφόρα, παρά τις δυσκολίες. Μέσα σε αυτό το στροβίλισμα βρέθηκε και ο Σοστακόβιτς. Ηταν ενάντια στο σοσιαλισμό; Οχι. Μπορούσε να αποδράσει, να γίνει εμιγκρές σαν χιλιάδες άλλους, να ζει και να ευημερεί προσωπικά, όπως ο Στραβίνσκι και ο Ραχμάνινοφ; Μπορούσε. Ηταν ουδέτερος, αμέτοχος; Ούτε αυτό, όπως δείχνουν και τα γραπτά του. Συμμετείχε δραστήρια στην επανάσταση. Τον συνεπήρε και αυτόν, όπως εκατομμύρια σε όλον τον πλανήτη. Οπως και τον Σεργκέι Προκόφιεφ, αυτή την άλλη ψηλή κορφή της σοβιετικής μουσικής, που όντας στην καπιταλιστική Δύση και προκόβοντας εκεί, προτίμησε να επιστρέψει στη ΣΕ.
Στο μεταξύ, όπως είπαμε, η ταξική πάλη οξύνεται τη δεκαετία του ’30. Ο διεθνής ιμπεριαλισμός παρά τις αντιθέσεις του, τρέφει ελπίδες κύρια στη χιτλερική Γερμανία σε σχέση με τη ΣΕ. Τα γερμανικά μονοπώλια, οι Κρουπ, Φον Τίσεν κλπ. ανεβάζουν κυριολεκτικά τον Χίτλερ στην εξουσία και μάλιστα στο σημείο της καθοδικής του τάσης και ξαναανερχόμενης επιρροής του ΚΚ Γερμανίας. Τα μονοπώλια των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία κλπ.) και οι κυβερνήσεις τους τον στηρίζουν οικονομικά και πολιτικά (Σύμφωνο Μονάχου) για να επιτεθεί στη ΣΕ. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις -και η Γερμανία, και οι άλλες- αξιοποιούν την εντεινόμενη ταξική πάλη στη ΣΕ για να ανατρέψουν το σοβιετικό καθεστώς. Συνομωσίες, παράνομες οργανώσεις, απόπειρες δολοφονίας της σοβιετικής ηγεσίας κλπ. Οι ιμπεριαλιστές εκμεταλλεύονται ταυτόχρονα τους δεσμούς που αναπτύσσονται ανάμεσα στους σοβιετικούς και τους αστούς διανοούμενους στην αντιφασιστική συμμαχία για να διεμβολίσουν τη σοβιετική κοινωνία.
Γράφει ο ίδιος ο Σοστακόβιτς για τις συνθήκες στη χώρα του: «Η ταξική πάλη συνεχίζεται ακόμα στη χώρα μας και συνεχίζεται και στη μουσική»[20].
Σε αυτό το κλίμα πρέπει να δούμε και τη διαμάχη μέσα στη ΣΕ. Δεν μπορείς να αποσπάς την οποιαδήποτε διαπάλη που διαπερνά κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής -και τον Πολιτισμό- από το ιστορικό πλαίσιο.
Αυτό επιχειρούν οι συγγραφείς αυτών των βιβλίων, ειδικά ο Σ.Β. Ουσιαστικά δεν υπάρχει καμιά αναφορά στις διεθνείς και εσωτερικές συνθήκες. Ολα τα περιγραφόμενα των συγγραφέων στέκονται στον αέρα. Αλλά και όταν κάνει κάποιες αναφορές, αυτές παίζουν μπουνιές η μια με την άλλη! Π.χ. βγάζει το Γεωργιανό Στάλιν Ρώσο εθνικιστή!: «Και όμως το ιδεολογικό τρίπτυχο του Νικόλαου, ορθοδοξία - απολυταρχία - εθνικότητα, ταίριαζε γάντι στον Στάλιν»[21], ενώ στη σελίδα 65 γράφει ότι στα χρόνια που στο μεγαλύτερο μέρος τους ηγέτες ήταν ο Λένιν και ο Στάλιν, χάθηκε η ρώσικη συνείδηση! Διαλέγετε και παίρνετε! Πραγματικό περιβόλι αυθαιρεσιών! «Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν είπε κάποτε ότι τα χρόνια ανάμεσα στο 1914 και το 1956 ήταν η περίοδος της “απώλειας της εθνικής μας συνείδησης”».
Στις 22 Ιουνίου του 1941 τα γερμανικά στρατεύματα χτυπάνε ύπουλα τη ΣΕ. Το κόμμα των μπολσεβίκων και η ηγεσία της ΕΣΣΔ χαρακτηρίζουν τον πόλεμο «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο». Ηταν ένας απόλυτα σωστός -όπως αποδείχτηκε- χαρακτηρισμός που έδωσε το στίγμα της τακτικής και στρατηγικής των μπολσεβίκων τα χρόνια του πολέμου. Ηταν ένας πόλεμος, εκτός από ταξικός -κάτι που σε όλα τα χρόνια που διήρκεσε δε διέφυγε της προσοχής της ηγεσίας- και απελευθερωτικός. Με την επίθεση της χιτλερικής Γερμανίας στη ΣΕ, ο πόλεμος από ενδοϊμπεριαλιστικός μετατρέπεται σε δίκαιο, απελευθερωτικό πόλεμο. Ετσι η ηγεσία της ΣΕ με το χαρακτηρισμό «Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος» συσπειρώνει κάθε στοιχείο που θέλει να παλέψει ενάντια στον κατακτητή, ακόμα και αν δε συμφωνεί με το σοσιαλισμό. Αυτό δεν κρύβει κανέναν εθνικισμό.
Ακόμα ο Σ.Β. επαναλαμβάνει το γνωστό παραμύθι των αστών ιστορικών, πως η ΣΕ ήταν απροετοίμαστη για την επίθεση (σελ. 25), όμως αλλού (σελ. 268), αναφέρει την περίπτωση της ανάθεσης το 1937 από την ηγεσία στον Αϊζενστάιν του γυρίσματος της ταινίας «Αλέξανδρος Νιέφσκι» που θα χρησίμευε σαν παράδειγμα για τη συσπείρωση του ρώσικου λαού ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές, όπως έκανε ο Νιέφσκι το 13ο αιώνα!
Ο Σοστακόβιτς βρέθηκε και αυτός στη δίνη όλων αυτών των συγκρούσεων. Εγιναν λάθη από τη μεριά της σοβιετικής ηγεσίας; Φυσικά και έγιναν. Ιστορικά θα ήταν αδύνατο να μη γίνουν, ειδικά σε πρωτόγνωρα σκαλοπάτια για την ανθρωπότητα: το χτίσιμο μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Και λάθη και υπερβολές και πολλοί άνθρωποι και από το ίδιο το περιβάλλον του Σοστακόβιτς μπορεί και να καταδικάστηκαν άδικα. Αυτό όμως δεν μπορεί να κρύψει το κυριότερο: η πορεία της ΣΕ, με την καθοδήγηση της ηγεσίας της, ήταν νικηφόρα. Μέσα σε ιστορικά ελάχιστο διάστημα, σε λιγότερο από δυο δεκαετίες, εξαφανίστηκαν η πείνα, η φτώχεια, η αγραμματοσύνη, η ανεργία κλπ., αυτά δηλαδή που ο καπιταλισμός δεν έλυσε ούτε στους αιώνες της ύπαρξής του ούτε θα λύσει στον αιώνα τον άπαντα, γιατί βρίσκονται μέσα στη φύση του. Οπως σε όλους τους τομείς, έτσι και σε αυτόν της Τέχνης, υπήρχε με σκαμπανεβάσματα, με παλινδρομήσεις, υπήρχε όμως άνοδος, βελτίωση του επιπέδου των μαζών και αυτό είναι η ουσία. Ταυτόχρονα αναπτύσσονταν, δημιουργούνταν πρωτοπόρα και κορυφαία έργα Τέχνης. Και μιλάμε για χώρες (Τσαρική Ρωσία), όπου για τις μάζες που βγαίναν από τον καπιταλισμό, αλλά και από προκαπιταλιστικές, φεουδαρχικές σχέσεις, η μόρφωση και η καλλιέργεια ήταν απρόσιτα. Παρ’ όλα αυτά η ΣΕ κάλυψε στον Πολιτισμό γρήγορα μεγάλο μέρος αυτής της καθυστέρησης.
Γράφει ο Σοστακόβιτς: «Ουδέποτε υπήρξε άλλη εποχή ή άλλος τόπος, όπου ένας συνθέτης να μπορεί ήσυχος να γράψει μια σονάτα ή ένα κουαρτέτο, ξέροντας ότι είναι οικονομικά εξασφαλισμένος. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής του Κόμματός μας»[22].
«Το Κόμμα μας δείχνει μεγάλη φροντίδα στην ανάπτυξη της μουσικής ζωής της χώρας μας. [...] και μέχρι αυτή τη μέρα νιώθω ακόμα τη φροντίδα του Κόμματος κυριολεκτικά σε κάθε μου βήμα ακόμα και στην καθημερινή ζωή»[23].
«Οι Εθνικές Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ενωσης είναι με το δίκιο τους περήφανες για τις πρόσφατες επιτυχίες τους στον τομέα της μουσικής. Για πολλές απ’ αυτές η επαγγελματική μουσική γενικά και η εμφάνιση και άνθιση εθνικών ρευμάτων στη σύνθεση δεν άρχισε παρά στα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία, το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, την Αρμενία, το Ουζμπεκιστάν και άλλες Σοβιετικές Δημοκρατίες έχουν γίνει πραγματικά θαύματα στον τομέα της μουσικής κουλτούρας»[24].
«Μας ρωτούν συχνά να εξηγήσουμε γιατί οι σοβιετικοί μουσικοί κερδίζουν μόνιμα τα πρώτα βραβεία στους διεθνείς διαγωνισμούς και σε τι διαφέρει η σοβιετική μουσική παιδεία απ' αυτήν του εξωτερικού. [...] Οι καλλιτεχνικά προικισμένοι έφηβοι ανατρέφονται στη Σοβιετική Ενωση με προσοχή και φροντίδα και έχουν στη διάθεσή τους ένα τεράστιο δίκτυο από μουσικά δημοτικά σχολεία, μουσικά γυμνάσια και ωδεία. Κρατικές επιχορηγήσεις, οικοτροφεία, θέρετρα, σανατόρια, συναυλίες νέων, να μερικά μόνο απ’ τα πολλά πλεονεκτήματα που απολαμβάνει η νεολαία μας»[25].
«Στα εργοστάσια και τα γραφεία μας υπάρχουν άφθονα μουσικά, φωνητικά και χορευτικά σύνολα. Και αυτό δεν είναι κάτι που εκπλήσσει. Στη μουσική πρωτεύουσα του κόσμου (γιατί αυτόν τον τίτλο δίνουν ομόφωνα στη Μόσχα όσοι ξένοι διανοούμενοι την επισκέπτονται) η κουλτούρα δεν ανθίζει μόνο επαγγελματικά, αλλά και στους κύκλους των ερασιτεχνών»[26].
«Η σοσιαλιστική μας τέχνη και λογοτεχνία έχουν γεννηθεί κάτω από εξαιρετικά περίπλοκες συνθήκες που πηγάζουν απ' το γεγονός ότι εκατομμύρια και εκατομμύρια άνθρωποι συμμετέχουν στην πολιτιστική διαδικασία»[27].
«Οι καταπιεσμένοι λαοί των παραμελημένων περιοχών της τσαρικής Ρωσίας που ζούσαν σε συνθήκες έσχατης υλικής και πνευματικής φτώχιας, έχουν μέσα σε λίγες δεκαετίες φτιάξει τη δική τους, υψηλού επιπέδου, επαγγελματική μουσική»[28].
Μετά την αντιφασιστική νίκη, η ταξική πάλη δε σταματά, απλά αλλάζει μορφή.
Η μεν κολεκτιβοποίηση έχει προχωρήσει μετά τη συντριβή των κουλάκων προπολεμικά, αλλά η οικονομία έχει υποστεί τεράστιες καταστροφές από την επίθεση και κατοχή των χιτλερικών. Οι νέες δυσκολίες (όπως και οι παλιότερες προπολεμικά), αυξημένες με τη μεγάλη αιμορραγία ατσαλωμένων στελεχών -οι κομμουνιστές ήταν μπροστάρηδες και στον πόλεμο- μεγαλώνουν τις πιέσεις για ιδεολογικές υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, δηλαδή την οπορτουνιστική τάση. Οι ιμπεριαλιστές ξεκινούν τον ψυχρό πόλεμο (το πρώτο ανομολόγητο δείγμα είναι η χρήση της ατομικής βόμβας σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι) από τη μια, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιούν τις σχέσεις που διαμορφώθηκαν μεταξύ των αστών και των σοβιετικών διανοουμένων μέσα στην αντιχιτλερική συμμαχία για να επηρεάσουν τις εξελίξεις στη ΣΕ.

ΓΙΑ ΤΟ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟ

Ο καπιταλισμός, όπως παλιότερα και η φεουδαρχία και το δουλοκτητικό σύστημα, διασπά την κοινωνία. Υπάρχει η άρχουσα τάξη υπεράνω της υπόλοιπης κοινωνίας, άρα και κομμάτι της πνευματικής παραγωγής υπεράνω. Τι σημαίνει αυτό, τι εννοούμε; Ας πάρουμε την Τέχνη. Παρ’ όλο που είναι αντανάκλαση της οικονομικής βάσης, έχει μια σχετική αυτονομία, δικούς της κανόνες, αλλιώς δε θα μπορούσε να υπάρχει και να αναπτύσσεται. Οι γνώσεις συσσωρεύονται, νέα εκφραστικά μέσα ανιχνεύονται, νέοι δρόμοι. Στις εκμεταλλευτικές κοινωνίες, κοινωνίες διασπασμένες, αυτή η διάσπαση δεν περιορίζεται μεταξύ «εκμεταλλευτή-εκμεταλλευόμενου», επεκτείνεται και αλλού. Π.χ. αστικό κράτος-λαός, πολιτιστική ελίτ-αμόρφωτος κόσμος. Η ελίτ αυτή μπορεί να ξεκόβει περισσότερο ή λιγότερο από το λαό. Το κίνημά του είναι αυτό που σε τελευταία ανάλυση καθορίζει το πόσο θα ξεκόψει η διανόηση από το λαό. Να ταυτιστούν όμως αυτά τα δυο στον καπιταλισμό, ποτέ.
Στο σοσιαλισμό μπορεί να υπάρξει αυτή η διάσπαση; Σε ένα βαθμό, ναι. Ο σοσιαλισμός είναι ατελής, ενδιάμεση κοινωνία, για τη μετάβαση από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Παρ’ όλο που στο σοσιαλισμό καταργείται η βασική ανταγωνιστική αντίθεση μεταξύ Κεφαλαίου-Εργασίας, εντούτοις παραμένουν αντιθέσεις, όπως μεταξύ χειρωνακτικής-πνευματικής εργασίας, πόλης-χωριού κλπ. Αυτές θα λυθούν μόνο στην κομμουνιστική, την πλήρως αταξική κοινωνία, όπου θα νεκρωθεί και το Κράτος ως όργανο ταξικής κυριαρχίας. Ετσι αυτό το κομμάτι του λαού, η διανόηση, σε ένα βαθμό στέκεται πάνω από την υπόλοιπη κοινωνία. Και αυτό γιατί δεν μπορούν όλοι το ίδιο να προσεγγίσουν τον πολιτισμό. Στο σοσιαλισμό καταργούνται οι ταξικοί φραγμοί, οι οικονομικοί όροι που κάνουν μη προσπελάσιμο στις μάζες τον Πολιτισμό. Ομως δεν καταργείται αυτόματα -μόνο στον κομμουνισμό θα γίνει αυτό- το «προνόμιο» που έχει το παιδί του διανοούμενου να γίνει και αυτό διανοούμενος. Δεν κληρονομεί καμιά περιουσία στο σοσιαλισμό, κληρονομεί όμως από το οικογενειακό περιβάλλον περισσότερες γνώσεις, ενδιαφέροντα κλπ. απ’ ό,τι τα άλλα παιδιά. (Π.χ. η μητέρα του Σοστακόβιτς έπαιζε πιάνο, ο πατέρας του ήταν επιστήμονας, χημικός).
Αυτό επομένως το κομμάτι της κοινωνίας, η διανόηση, αναπτύσσει τον Πολιτισμό που έχει τους δικούς του κανόνες. Οντας λοιπόν ακόμα και στο σοσιαλισμό η διανόηση σε ένα βαθμό πάνω από την υπόλοιπη κοινωνία, μπορεί να αναπτύσσει αυτά τα μέσα έκφρασης ξεκομμένα από το λαό, να μην τον αγγίζουν. Αυτός είναι ο κίνδυνος του φορμαλισμού, δηλαδή η ανάπτυξη της φόρμας, τουτέστιν της μορφής, π.χ. ενός έργου Τέχνης, σε βάρος του περιεχομένου του.
Αυτός ο κίνδυνος που είναι υπαρκτός στο σοσιαλισμό δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί; Πρέπει να πούμε: «Ασε τους δημιουργούς να κάνουν αυτό που θέλουν, ξέρουν αυτοί»; Οχι, δεν μπορούμε. Πρέπει να ανοιχτεί μέτωπο, να υπάρξει διαπάλη μέσα στη διανόηση και όλη την κοινωνία γι’ αυτό. Από την άλλη μεριά η αστική τάξη -που μάλιστα δε θέλει να βγαίνει στην επιφάνεια το περιεχόμενο της κοινωνίας, γιατί τότε φαίνεται ποιος είναι με ποιον- έχει κάθε συμφέρον να προβάλλει το φορμαλισμό. Γι’ αυτό και βραχνιάζουν φωνάζοντας: «Η Τέχνη για την Τέχνη» και άλλα τέτοια εύηχα. Ομως το περιεχόμενο είναι αυτό που ζωογονεί την Τέχνη. Η υπερβολική ανάπτυξη της μορφής την απονεκρώνει, την κάνει «ένα αδειανό πουκάμισο».
Εξάλλου ο φορμαλισμός μπορεί να γίνει και το όχημα που θα παρασύρει και προοδευτικούς και έντιμους καλλιτέχνες και με την καθοδήγηση της αντεπανάστασης να τους υποτάξει στα σχέδιά της.
Αυτή λοιπόν η διαπάλη ενάντια στο φορμαλισμό μπορεί στη ΣΕ -ειδικά στη δεκαετία του ’30 ενόψει του πολέμου και τα χρόνια μετά το 1945 με τον ψυχρό πόλεμο- να πήρε οξεία μορφή, να έγιναν και λάθος εκτιμήσεις που να τις «πλήρωσαν» και άξιοι δημιουργοί, όπως ο Σοστακόβιτς; Μπορεί. Ομως δεν πρέπει ποτέ κάτι τέτοιο να το βλέπουμε αποσπασμένο από την πραγματικότητα, από την ιστορική συγκυρία, από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Μπορεί μετά από μια αντιπαράθεση κάποιος δημιουργός να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο που θα τον εκμεταλλευτεί κατάλληλα; Μπορεί. Ομως ο Σοστακόβιτς δεν το έκανε και αυτό τον ανεβάζει ακόμα περισσότερο στα μάτια του προλεταριάτου, των προοδευτικών ανθρώπων. Και αυτό όχι από δειλία. Γιατί όπως λέει και κάποιος Ζοστσένκο: «Ο συγγραφέας που έχει φόβο στην καρδιά του, χάνει το χάρισμά του»[29]. Το ίδιο φυσικά και ένας συνθέτης. Αυτό δείχνει το έργο του Σοστακόβιτς, η στάση του, όλα. Συνειδητά το έκανε. Μπορεί σε ζητήματα καθαρά αισθητικής να είχε σε κάποιες φάσεις διαφορές με την ηγεσία της ΣΕ. Ομως δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει στο σοσιαλισμό, στην εργατική τάξη.
Ομως πώς στεκόταν ο Σοστακόβιτς απέναντι στο φορμαλισμό; Ας δούμε τι γράφει ο ίδιος: «Στις τέχνες, μαζί και στη μουσική, διεξάγεται σκληρή, αδιάλλακτη μάχη ανάμεσα σε δύο καλλιτεχνικές απόψεις. Η μία από αυτές -ο ρεαλισμός- είναι αποτέλεσμα της αρμονικής, ειλικρινούς, αισιόδοξης θεώρησης του κόσμου. Είναι μια προοδευτική κοσμοθεωρία που πλουτίζει τον κόσμο με πνευματικούς θησαυρούς. Η άλλη άποψη είναι ο φορμαλισμός και με τη λέξη αυτή εννοούμε την τέχνη που είναι στερημένη από αγάπη προς το λαό, το αντιδημοκρατικό εκείνο είδος τέχνης όπου η μορφή υπερισχύει πάνω στο περιεχόμενο, την τέχνη εκείνη που πηγάζει από μια παθολογικά διαταραγμένη, πεσιμιστική αντίληψη για την πραγματικότητα και από την έλλειψη πίστης στις δυνάμεις και τα ιδανικά του ανθρώπου. Αυτή η αντιδραστική και μηδενιστική κοσμοθεωρία οδηγεί στην παρακμή και τον εκφυλισμό της μουσικής σαν αισθητικής κατηγορίας του ωραίου»[30].
«Η δύναμη της σοβιετικής μουσικής βρίσκεται στο ρεαλισμό της και την ιδεολογία της. Στηρίζεται σταθερά στις αρχές της μαρξιστικής-λενινιστικής αισθητικής»[31].
«Πολεμώντας δίκαια τη δίχως ψυχή φορμαλιστική τέχνη, το Κόμμα πάντα έκανε έκκληση για ακατάπαυστη έρευνα, για τολμηρές καινοτομίες, για λαϊκότητα στην τέχνη και για ποικιλία στο σοσιαλιστικό ρεαλισμό»[32].
«Ενα έργο (και όχι μόνο μουσικό, αλλά κάθε μορφή τέχνης) είναι αξιόλογο και αποτελεσματικό μόνο αν το διαπερνούν ιδέες προοδευτικές»[33].
«Υπάρχουν ορισμένα φαινόμενα στη δυτική μουσική που στο όνομα είναι καινοτόμα, αλλά στην πραγματικότητα κατευθύνονται ενάντια στον άνθρωπο ή -στην καλύτερη περίπτωση- τον αγνοούν»[34].
Μετά από τόσα εκτενή αποσπάσματα που μπορεί να γίνονται και κουραστικά στον αναγνώστη, μένει πια σε κανέναν κάποια αμφιβολία ότι ο Σοστακόβιτς αντιτιθόταν σθεναρά στο φορμαλισμό και στα κενά περιεχομένου έργα; Τι έχουν να κάνουν αυτές οι απόψεις με όλους αυτούς τους καλλιτέχνες, κριτικούς και αναλυτές στον καπιταλισμό που υπερασπίζονται «η τέχνη για την τέχνη»; Και τέλος, όλα αυτά τα αποσπάσματα δεν είναι αρκετά για να αποδείξουν πως ο Σοστακόβιτς ήταν ένας στρατευμένος, κομμουνιστής διανοούμενος, δεμένος με το Κόμμα του και τη χώρα του, τη ΣΕ;

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗ «ΛΑΙΔΗ ΜΑΚΒΕΘ ΤΟΥ ΜΤΣΕΝΣΚ»

Και τώρα για την Ιστορία: Ο Σοστακόβιτς ήρθε δυο φορές σε αντίθεση με την ηγεσία. Τη μια ήταν το 1936 που του έγινε σκληρή κριτική για φορμαλισμό στην όπερά του, Η λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ, καθώς και σε ένα μπαλέτο του, «Το φωτεινό ρυάκι». Ο ίδιος τα υπερασπιζόταν πάντα, ότι δεν ήταν φορμαλιστικά. Η δεύτερη ήταν το 1948, με την κριτική που έγινε στην όπερα του Μουραντέλι «Η μεγάλη φιλία», πάλι για φορμαλισμό, στην οποία κριτική συμπεριλήφθηκε και το όνομα του Σοστακόβιτς και άλλων συνθετών. Τι γράφει π.χ. για τη λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ ο ίδιος ο Σοστακόβιτς;
«Γιατί διάλεξα αυτό το συγκεκριμένο θέμα για την όπερά μου;
Πρώτα-πρώτα, γιατί οι κλασικοί της ρωσικής λογοτεχνίας έχουν, ως τώρα, χρησιμοποιηθεί ελάχιστα σε σοβιετικές όπερες. Αλλά κυρίως επειδή το έργο του Λεσκόφ είναι πλούσιο σε θεατρικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει άλλο έργο στη ρωσική λογοτεχνία που να χαρακτηρίζει τόσο εκφραστικά τη θέση της γυναίκας στην προεπαναστατική Ρωσία […]
[…] Ο ρόλος μου σαν σοβιετικού συνθέτη, επομένως, ήταν να εξηγήσω αυτά τα γεγονότα από μια σοβιετική οπτική γωνία, χωρίς να θυσιάσω κάτι από τη δύναμη της ιστορίας του Λεσκόφ»[35].
Αυτά προσπάθησε να δώσει ο Σοστακόβιτς και κάθε άλλο παρά διαπνέονταν από αντισοβιετικές προθέσεις, όπως του αποδίδει σε όλο του το πόνημα ο Σ.Β. Αν το πετύχαινε πάντα αυτό είναι δύσκολο να το εκτιμήσεις, πολύ περισσότερο αποσπώντας την κριτική από το ιστορικό πλαίσιο. Πάντως από εκεί μέχρι να γράφεις ολόκληρα βιβλία για να αποδείξεις ότι ο Σοστακόβιτς κυνηγήθηκε, ότι ήταν ενάντια στο καθεστώς και άλλες υπερβολές, έχει μεγάλη απόσταση. Παραθέσαμε ήδη αρκετά αποσπάσματα που δείχνουν τη σταθερότητα και την πίστη του Σοστακόβιτς στον κομμουνισμό.
Νομίζουμε όμως πως έχουμε χρέος να πούμε και για μια άλλη παράμετρο, στην οποία φυσικά δε γίνεται καμιά αναφορά από το «δημοκράτη», φιλελεύθερο Σ.Β.: Το δικαίωμα και την υποχρέωση της σοσιαλιστικής κοινωνίας να ασκεί κριτική και -όχι μόνο τη διαθεσιμότητα- αλλά και την απαίτηση του Σοβιετικού καλλιτέχνη να την «υποστεί», καθώς και να κάνει και αυτοκριτική. Τέτοια πράγματα είναι ανήκουστα και απαράδεκτα για τον καπιταλισμό, όπου κυριαρχεί το «εγώ» πάνω στο «εμείς». Και ποιο είναι αυτό το «εγώ»; Είτε είναι το «εγώ» του καπιταλιστή που το επιβάλλει σε όλη την κοινωνία είτε το «εγώ» του υποταγμένου στο Κεφάλαιο διανοούμενου που με υπεροψία το επιδεικνύει πάνω από την κοινωνία.
Ας δούμε τώρα πώς στέκεται ο ίδιος ο Σοστακόβιτς στα ζητήματα της κριτικής και της αυτοκριτικής. Γράφει: «Στην οργάνωσή μας έχουμε μια μεγάλη αδυναμία: δε μας αρέσει ούτε να κριτικάρουμε τους άλλους, ούτε να μας κριτικάρουν […]
[…] Καμιά φορά ξεχνάμε να σταθούμε αυτοκριτικά στο έργο μας, αλλά χωρίς την αυτοκριτική δε γίνεται να πάμε μπροστά […]
[…] Γιατί λοιπόν φοβόμαστε τόσο πολύ να κάνουμε και να δεχθούμε κριτική; […].
[…] Πώς γίνεται να θίγεται κάποιος από την κριτική; Για μένα, αυτό είναι τελείως παράλογο […]
[…] Κανείς μας δεν έχει λόγο να θίγεται όταν του γίνεται κριτική εδώ μέσα, γιατί δεν πρόκειται για ανταγωνιστική κριτική (σ.σ. όπως συνήθως γίνεται στον καπιταλισμό»[36].
Κάτω από το φως επομένως αυτών των απόψεων του Σοστακόβιτς, ακούγεται τελείως ψεύτικο το περί συντριβής, απόγνωσης ή εξοργισμού του, λόγω της κριτικής που του έγινε, ακόμα και υπερβολικής, ακόμα και άδικης, όπως ισχυρίζονται οι όψιμοι και αυτόκλητοι προστάτες του.

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Ο Σοστακόβιτς ήταν λάτρης θα μπορούσαμε να πούμε της μουσικής του κινηματογράφου και δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς στον 20ό αιώνα, αλλά κυρίως στη ΣΕ, χώρα που ανέδειξε τον κινηματογράφο σε τέτοια ύψη. Γιατί από τις καλές τέχνες, ο κινηματογράφος είναι η πιο -η κατ’ εξοχήν θα λέγαμε- λαϊκή τέχνη, η πιο άμεση, η πιο προσιτή στο λαό, όπως και ο ίδιος ο Λένιν είχε επισημάνει. Παρ’ όλα αυτά και ο Σ.Β., αλλά και τα παιδιά του Σοστακόβιτς προσπαθούν να το εμφανίσουν σαν πάρεργο για τον Σοστακόβιτς, ότι δηλαδή αναγκάστηκε να γράφει γι’ αυτήν, γιατί κατά καιρούς όπως ισχυρίζονται, του κόβονταν κάποιοι δίαυλοι είτε απογοητευόταν είτε για λόγους επιβίωσης. Τίποτα πιο ψευδές. Επειδή, όπως είπαμε παραπάνω, το περιεχόμενο της μουσικής του κινηματογράφου είναι πιο σαφές, θέλουν έτσι να εμφανίσουν τα έργα του αυτά ότι δήθεν δεν τον αντιπροσωπεύουν. Τι γράφει ο ίδιος:
«Εχω γοητευτεί πολύ από τις απεριόριστες δυνατότητες που ξανοίγει η οθόνη του κινηματογράφου…»[37].
«Από τότε έχουν περάσει πολλά χρόνια και κάθε χρόνο σχεδόν αναλαμβάνω κάποια δουλειά για τον κινηματογράφο. Αυτό το είδος δουλειάς μου άρεσε πάντοτε. […]
[…] Η δική μου εμπειρία πάνω στο θέμα με έχει πείσει ότι η δουλειά στο σινεμά ανοίγει μπροστά στο συνθέτη τεράστιες δυνατότητες και μπορεί να τον ωφελήσει πάρα πολύ»[38].
«Το φιλμ ήταν ένα καλό παράδειγμα γι’ αυτό που ανέφερα νωρίτερα, δηλαδή ότι για το συνθέτη ο κινηματογράφος δεν είναι μόνο καλλιτεχνικό σχολείο, αλλά συχνά και πολιτικό σεμινάριο»[39].
«Και ήταν επόμενο η δουλειά μου πάνω στη μουσική για φιλμ να έχει ευεργετική επίδραση στις άλλες μου συνθέσεις. Αρκετά έργα μου οφείλουν τη σύλληψή τους στη δουλειά μου στον κινηματογράφο […]
[…] Το αναφέρω αυτό για να ενισχύσω τον ισχυρισμό μου ότι η δημιουργική επαφή με τους ανθρώπους του κινηματογράφου και του θεάτρου και ειδικά το γράψιμο μουσικής για τον κινηματογράφο συμβάλλει στην αύξηση της πολυμορφίας της παραγωγής του συνθέτη, βοηθώντας τον στο έργο του και σε άλλα είδη μουσικής»[40].

ΑΚΡΟΒΑΤΙΣΜΟΙ

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο βιβλίο του Σ.Β. Πώς είναι δομημένο; Είπαμε ότι κύριος στόχος είναι ο αντικομμουνισμός. Είναι γεμάτο εικασίες, κουτσομπολιά, ίντριγκες, αλληλοκαρφώματα κλπ. Ετσι η «ρώσικη ιντελιγκέντσια» -όπως αρέσκεται στο συγγραφέα να επαναλαμβάνει και υποτίθεται υπερασπίζεται -και μέσα σε αυτήν το Σοστακόβιτς- και που θα αναφερθούμε παρακάτω- είναι άνθρωποι ρηχοί, ατομιστές, μικροπρεπείς, δουλικοί. Αποπνέει δηλαδή το βιβλίο όλη την ατμόσφαιρα του ξεπεσμένου, σάπιου αστού διανοούμενου. Και τον Προκόφιεφ ειρωνεύεται με τον πιο χυδαίο τρόπο, μέχρι και τον τρίτο κορυφαίο Σοβιετικό συνθέτη, τον Αράμ Χατσατουριάν, έβγαλε δουλοπρεπή (σελ. 185), επειδή βέβαια ήταν και αυτοί, όπως και ο Σοστακόβιτς, στρατευμένοι σοβιετικοί συνθέτες!
Αλλά οι εικασίες είναι φαίνεται δοκιμασμένος τρόπος στους αστούς διανοούμενους για να ερμηνεύουν τα πράγματα. Ετσι, στις 8 Ιανουαρίου του 1956, κάποιος Χάουαρντ Τάουμπμαν, μουσικοκριτικός στην εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς», σε ένα άρθρο του για τον Σοστακόβιτς με τίτλο «Ο Σοστακόβιτς απόκτησε το δικαίωμα να είναι λιγάκι ελεύθερος», γράφει: «...Μας χωρίζει τόσο μεγάλη απόσταση που μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε για την ψυχική κατάσταση του συνθέτη…», για να πάρει την απάντηση από τον ίδιο τον Σοστακόβιτς: «…Και τι σχέση έχει η απόσταση με την κρίση για την “ψυχική κατάσταση” ενός καλλιτέχνη; Στο κάτω-κάτω, η απόσταση που χωρίζει τη Νέα Υόρκη, όπου ζει ο κ. Τάουμπμαν, από τη Μόσχα, που ζω εγώ, δεν εμπόδισε εκείνον να ακούσει το Κοντσέρτο μου ή εμένα να διαβάσω την κριτική του […]
[...] Ο ίδιος ο τίτλος αποσκοπεί στη δημιουργία εντυπώσεων: «“Ο Σοστακόβιτς απόκτησε το δικαίωμα να είναι λιγάκι ελεύθερος”. Διαφωνώ με αυτό. Αν απόκτησα το δικαίωμα να είμαι ελεύθερος, γιατί μόνο λιγάκι ελεύθερος; Εμείς στη Σοβιετική Ενωση είμαστε μαθημένοι στην πλήρη ελευθερία: είμαστε ελεύθεροι από την υποταγή στους εκατομμυριούχους, ελεύθεροι από δωροδοκίες, ελεύθεροι από τους αστούς εκδότες»[41].
Πώς τώρα, με ποιο τρόπο, επιχειρεί να αποϊδεολογικοποιήσει, να αστικοποιήσει τον Σοστακόβιτς ο Σ.Β.;
Εχει βρει τη συνταγή. Δεν το έχει σε τίποτα να καταφεύγει σε αστήριχτα, παντελώς αβάσιμα, αντιεπιστημονικά κατασκευάσματα, σε φτηνά κόλπα. Στήνει ένα ολόκληρο σκηνικό που θα το θαύμαζαν συγγραφείς και σκηνοθέτες έργων επιστημονικής φαντασίας.
Ο Σοστακόβιτς δεν είναι αυτός που είναι, όπως βγαίνει μέσα από τα γραπτά του, τις μαρτυρίες, τις απόψεις του, όπως δημόσια εκφραζόταν σχεδόν καθημερινά. Οπως το δείχνουν η δράση και οι παρακαταθήκες του.
Ο Σ.Β., όπως και όλοι οι αστοί αντικομμουνιστές αναθεωρητές της Ιστορίας, πιστεύει πως μπορεί να τη γυρίσει ανάποδα, με το κεφάλι προς τα κάτω. Αν δηλαδή η πραγματικότητα δε συμφωνεί μαζί μας, τόσο το χειρότερο γι’ αυτή.
Ποια λοιπόν είναι τα εφευρήματα που πάνω τους στηρίζεται όλο το σαθρό του οικοδόμημα;
Το πρώτο από αυτά - ότι ο Σοστακόβιτς δεν είναι ο συνθέτης του 20ού αιώνα που ζει, δρα, συνθέτει στη χώρα των Σοβιέτ. Ο Σοστακόβιτς είναι κάτι σαν μετενσάρκωση του Πούσκιν! Ο Σοστακόβιτς δεν έχει τη δικιά του προσωπικότητα, αλλά είναι η σκιά ενός ποιητή του προηγούμενου, του 19ου αιώνα, της τσαρικής Ρωσίας! Ο,τι κάνει, ό,τι δημιουργεί, το πραγματοποιεί έχοντας στο νου του τον Πούσκιν. Πώς γίνεται αυτό;
Ο Σοστακόβιτς, όπως και ο Πούσκιν, ήταν ένας γιουροντίβι, τρελός του θεού, κάτι σαν ραψωδός, λαϊκός φιλόσοφος, γελωτοποιός κλπ. και σαν τέτοιος λειτουργούσε καταμεσής στον 20ό αιώνα, με το προλεταριάτο που είχε την επιστήμη στα χέρια του να βρίσκεται στο ιστορικό προσκήνιο και να κατατροπώνει καθημερινά όλες αυτές τις δεισιδαιμονίες!
Δεν αξίζει νομίζουμε να σταθούμε σε τέτοιους άγαρμπους ιδεολογικούς ακροβατισμούς που δεν υπάρχει «δίχτυ ασφαλείας» να σώσει όποιον τους επιχειρεί. Γκρεμοτσακίζεται, παρασέρνοντας και κάθε επίφαση επιστημονικότητας.
Σε αυτά που θα σταθούμε είναι τα περί ιντελιγκέντσιας (διανόησης), καθώς και στο ρόλο της προσωπικότητας στην Ιστορία.

ΙΝΤΕΛΙΓΚΕΝΤΣΙΑ

Τον παραπάνω όρο τον αποδίδουμε στα ελληνικά με τη λέξη «διανόηση», το σύνολο δηλαδή αυτών που θα λέγαμε απλά ότι ασχολούνται με τη διανοητική εργασία. Κάνει λοιπόν ο Σ.Β., όπως πολλοί αστοί επιστήμονες και αναλυτές, το γνωστό βασικό «λάθος» της αστικής σκέψης: Εμφανίζουν τη διανόηση, όπως μπορεί να εμφανίσουν και τη νεολαία, τις γυναίκες, ακόμα και το λαό, σαν ένα ενιαίο σύνολο.
Η διανόηση δεν αποτελεί κοινωνική τάξη με τα δικά της κοινά συμφέροντα και αντιλήψεις, αλλά μια κατηγορία του πληθυσμού διαστρωματωμένη που ξεκινάει από την αστική τάξη, ακόμα και τη μονοπωλιακή ολιγαρχία, περνάει από τα μεσαία στρώματα και καταλήγει μέχρι «κάτω», προσεγγίζοντας, ακόμα και ταυτιζόμενη με το προλεταριάτο, π.χ. επιστήμονες και καλλιτέχνες με σχέση μισθωτής εργασίας που όμως δεν κατέχουν διευθυντική θέση κλπ.
Ετσι και η «ιδεολογία» της διανόησης δεν είναι κοινή, ενιαία. Βέβαια ορισμένοι διανοούμενοι λόγω της φύσης της Τέχνης και της Επιστήμης μπορούν να προσεγγίζουν την κοινωνική εξέλιξη, να ευαισθητοποιούνται και να μπορούν να διακρίνουν το καινούργιο από το παλιό, το προοδευτικό από το συντηρητικό κλπ. Ετσι μπορεί και ένας φεουδάρχης διανοούμενος να προσεγγίζει την αστική επανάσταση και ένας αστός διανοούμενος την προλεταριακή.
Ομως σε καμιά περίπτωση δεν υπάρχει το αδιάσπαστο, το ενιαίο και διαχρονικό της διανόησης που υποστηρίζει ο Σ.Β. και δε φανταζόμαστε να υπάρχει εχέφρων άνθρωπος που να πιστεύει πως αυτή η εξαίρεση μπορεί να γίνεται με τη ρώσικη διανόηση, τη ρώσικη ιντελιγκέντσια, όπως ισχυρίζεται -κάτι που βρωμάει εθνικισμό- ο κατά τα άλλα πασχίζων να εμφανιστεί αντικειμενικός και επιστημονικός Σ.Β.
Και σε καμιά περίπτωση οι αντιδραστικοί αντεπαναστάτες Σολζενίτσιν, Ζαχάροφ κλπ. δεν μπορεί να είναι συνεχιστές των επαναστατών Ρώσων διανοουμένων του 19ου αιώνα: Χέρτσεν, Ντομπρολιούμποφ, Μπελίνσκι κ.ά. που τόσο εκτιμούσε ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι γενικότερα.
Αν και την εποχή τους το προλεταριάτο δεν είχε διαμορφωθεί σε «τάξη για τον εαυτό της», οι επαναστάτες αυτοί διανοούμενοι άνοιξαν το δρόμο για να βρει εύφορο έδαφος ο μαρξισμός σε αυτή τη χώρα, με τον Πλεχάνοφ και άλλους μαρξιστές αρχικά και με το Λένιν-που επηρεάστηκε βαθιά από αυτούς- και τους μπολσεβίκους αργότερα.
Φυσικά κανένας δεν αρνιέται το ρόλο της παράδοσης, όχι βέβαια σαν κάτι που αφορά ένα στενό κύκλο διανοουμένων, όπως ανιστόρητα και αντιεπιστημονικά το θέτει ο Σ.Β., αλλά σαν ιστορική, κοινωνική συνέχεια, σαν παραλαβή της ιστορικής σκυτάλης του προοδευτικού «χθες» από το προοδευτικό «σήμερα». Ετσι πάντα γίνεται στην Ιστορία, στην κοινωνική εξέλιξη.
Ας δούμε πώς στέκεται ο Σοστακόβιτς: «Και τώρα, στα μέσα του εικοστού αιώνα, εμείς οι σοβιετικοί μουσικοί μπορούμε να βεβαιώσουμε με καμάρι ότι στη χώρα μας η μουσική αναπτύσσεται σταθερά πάνω στους δρόμους που πρώτοι χάραξαν οι κλασικοί μας»[42].
«Είμαστε ρεαλιστές, κληρονόμοι των μεγάλων ρεαλιστικών παραδόσεων του παρελθόντος, αλλά δεν είμαστε απλά και μόνο ρεαλιστές, είμαστε σοσιαλιστές ρεαλιστές»[43].
«Μόνο η μεγάλη Επανάσταση, έχοντας ελευθερώσει το λαό, μπόρεσε μετά να απελευθερώσει την τέχνη και να της δώσει την ευκαιρία να εκπληρώσει την υπέροχη αποστολή της, αποστολή την οποία ο Αλεξάντερ Σκριάμπιν, ο λαμπρός αυτός Ρώσος μουσικός ονειρεύτηκε και παθιασμένα πίστευε σ’ αυτήν»[44].
Και θέλοντας να ξεσηκώσει τα «συντεχνιακά» αλληλέγγυα αντανακλαστικά της ενιαίας, όπως την αντιλαμβάνεται, διανόησης, ο Σ.Β. κάνει ακόμα μια λαθροχειρία και λέει τη μισή αλήθεια που είναι ακριβώς για αυτό το λόγο το πιο ολοκληρωμένο ψέμα. Με τι κουτοπονηριά γράφει: «Ηταν η απέχθεια του Λένιν για τους “μίζερους διανοούμενους”, σύμφωνα με τα ίδια τα λόγια του Στάλιν. Ολοι το ήξεραν πως ο Λένιν, ως πολιτικός πραγματιστής, περιφρονούσε την “ασήμαντη ιντελιγκέντσια”, τους “λακέδες του καπιταλισμού”, που θεωρούσαν τον εαυτό τους ως τον “εγκέφαλο του έθνους”»[45] με τέτοιο τρόπο βαλμένο, ώστε να φαίνεται ότι ο Λένιν στρέφεται συλλήβδην ενάντια σε όλους τους διανοούμενους και όχι σε αυτούς τους συγκεκριμένους που πραγματικά είναι «ασήμαντη ιντελιγκέντσια», τους απολογητές και υπηρέτες του καπιταλισμού, όπως και ο ίδιος ο Σ.Β. Το μόνο βέβαια που κάνει είναι να φανερώνει πως στόχος του δεν είναι κάποιος συγκεκριμένος κακός ηγέτης, τύραννος κλπ., ο Στάλιν π.χ., αλλά ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα ο σοσιαλισμός, μια ολόκληρη κοσμοθεωρία, ο μαρξισμός-λενινισμός.

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Ή ΤΟ ΝΤΕΡΜΠΙ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ - ΣΤΑΛΙΝ

Γράφει ο Σ.Β. στην τελευταία σελίδα του βιβλίου του, αναφερόμενος στην κηδεία του Σοστακόβιτς: «Την ημέρα της κηδείας στις 15 Αυγούστου 1975, αυτή η μουσική βούιζε κι όλο βούιζε στο κεφάλι μου, σαν κατεστραμμένος δίσκος γραμμοφώνου. Ετσι ακριβώς θα έθαβε ο Στάλιν τον Σοστακόβιτς, αν επιζούσε αυτού. Ο Σοστακόβιτς όμως επέζησε του τυράννου είκοσι δύο χρόνια.
Ηταν μια νίκη κι ένα προχώρημα της ζωής και της τέχνης».
Το ντέρμπι τελείωσε. Ο Σοστακόβιτς νίκησε. Δηλαδή Στάλιν και Σοστακόβιτς είχαν κάποια βεντέτα; Αυτό τους απασχολούσε στη ζωή τους, στο έργο τους; Ακόμα και πικραμένος να ήταν ο Σοστακόβιτς από κάποια άδικη και υπερβολική κριτική -την κριτική την επιζητούσε ο Σοστακόβιτς σε αντίθεση με τους αστούς διανοούμενους- αυτό έγινε ο σκοπός της ζωής του; Και αν δεν ήταν προσωπικό, αλλά πάλευε την «τυραννία», όπως ισχυρίζεται ο Σ.Β., πώς την πάλευε; Από μέσα του;
Αυτά -ντέρμπι και βεντέτες μεγάλων αντρών- είναι παραμύθια για μικρά παιδιά. Αλλος είναι ο ρόλος της προσωπικότητας στην Ιστορία. Ο μαρξισμός έχει απαντήσει σε αυτό επιστημονικά, τεκμηριωμένα, ολοκληρωμένα. Την Ιστορία τη γράφουν οι μάζες που τις κινεί η αναγκαιότητα της επιβίωσης, οι υλικές τους ανάγκες. Οι προσωπικότητες γεννιούνται μέσα στη δίνη των γεγονότων, εκφράζοντας την κίνηση της Ιστορίας και των μαζών, την πάλη των τάξεων και επιδρώντας αντίστοιχα, διαλεκτικά στις εξελίξεις. Ο Στάλιν ήταν μια τέτοια προσωπικότητα που έδρασε θετικά, όπως έδειξε η Ιστορία. Ακόμα και μέσα από τον αντικομμουνιστικό λίβελο του Σ.Β. αναδεικνύεται αυτή η προσωπικότητα. Εξέφρασε την εποχή του, τη νικηφόρα πορεία του προλεταριάτου, επιταχύνοντάς την.
Η πορεία του Σοστακόβιτς δεν ήταν αντίθετη, αλλά παράλληλη. Εξέφρασε και αυτός την κίνηση της Ιστορίας προς τα μπρος, δηλαδή την κίνηση του προλεταριάτου, από το δικό του πόστο, επέδρασε θετικά σε αυτήν με το έργο του. Να τι γράφει ο ίδιος: «Οσον αφορά καθαρά τις μορφικές αναζητήσεις, το έργο μου έχει δεχτεί ποικίλες επιρροές, πάντοτε όμως επιθυμία μου ήταν να φτιάξω μουσική που θα αντανακλά την εποχή μας, που θα μεταδίδει τις ιδέες και τα αισθήματα του σοβιετικού ανθρώπου»[46].
«Μέσα στα επόμενα χρόνια σκοπεύω να ασχοληθώ με συνθέσεις κάθε είδους και μορφής, έχοντας όμως πάντα μπροστά μου το καθήκον που είναι εξαιρετικά σημαντικό για κάθε σοβιετικό συνθέτη, δηλαδή να γράψω για το λαό και για τα γεγονότα της σύγχρονης ζωής»[47].

ΤΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΟΥ Ή Ο ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ ΔΟΣΙΛΟΓΟΣ;

Η δεύτερη ταχυδακτυλουργία του Σ.Β. είναι να ανακαλύπτει στο έργο του Σοστακόβιτς «κλειδιά», κώδικες δηλαδή, μέσω των οποίων υποτίθεται άφηνε μηνύματα στους επιγόνους, όπως ο ναυαγός με τα μπουκάλια στέλνει μηνύματα για να τον βρουν!
Ο,τι θέλει μπορεί να σκαρφιστεί κανείς... Δεν είναι κοινότοπο να πούμε ότι ο Σ.Β. παραβιάζει ανοιχτές θύρες, όταν προσπαθεί να βρει «κλειδιά» για να «ανοίξει», να ερμηνεύσει ένα τέτοιο έργο, ενός τέτοιου ανθρώπου, μιας τέτοιας εποχής; Ο χαρακτηρισμός «σκέτη ανοησία» είναι ο ηπιότερος που μπορεί να υπάρξει, όταν στο έργο του Σοστακόβιτς η εποχή, οι μάζες, ξεχύνονται σαν χείμαρρος μέσα από ορθάνοιχτα παράθυρα και πόρτες, σαν το ρώσικο προλεταριάτο τον Οκτώβρη.
Ας δούμε όμως πόσο ξεκάθαρα βάζει ο Σοστακόβιτς το θέμα του περιεχομένου των έργων του και πώς στέκεται απέναντι στους διάφορους «κώδικες»: «Το πρόγραμμα της Εβδομης Συμφωνίας μου ήταν πιο συγκεκριμένο, σχεδόν σαν “πλοκή”. Στην αρχή, μάλιστα, είχα την πρόθεση να δόσω σε κάθε μέρος της συμφωνίας έναν ταιριαστό τίτλο (1. Πόλεμος, 2. Μνήμες, 3. Τα χώματα της πατρίδας μου, 4. Νίκη). Η απουσία αυτών των υπότιτλων δεν εμπόδισε, ωστόσο, πολλούς ακροατές από το να βρουν το πρόγραμμά μου -με μεγάλη ακρίβεια- από μόνοι τους, ειδικά στο πρώτο μέρος»[48]. Τι βρήκαν λοιπόν αυτοί; Κάτι διαφορετικό από αυτό που δηλώνει ο συνθέτης, δηλαδή «Πόλεμος»; Αντισοβιετικά μηνύματα; Κάτι για την «ιντελιγκέντσια» ή μήπως για τον Πούσκιν, τον Τσάρο κλπ., όλα αυτά δηλαδή που φαντάζεται ο Σ.Β.;
Παρακάτω: «Αλλά θα ήταν μεγάλο λάθος ένας συνθέτης να σταματήσει εντελώς να υποδεικνύει το πρόγραμμά του και να αφήσει τον τρόπο που το αντιλαμβάνεται ο ίδιος σε μορφή “μυστικού κώδικα”»[49].
Αναφερθήκαμε στην αρχή για το αφηρημένο της μουσικής, γεγονός που «διευκολύνει» τον υποκειμενισμό, την αυθαιρεσία στην ερμηνεία της. Αυτό όμως που δεν μπορεί κανένας -ούτε και ένας Σ.Β.- να ισχυριστεί, είναι ότι μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο έργο αντιτιθέμενες, αλληλοσυγκρουόμενες έννοιες, συναισθήματα κλπ.
΄Η το ένα ή το άλλο. Ή σοβιετικό ή αντισοβιετικό. Σύγχυση; Οχι βέβαια: «Μάταια έψαχναν οι Γερμανοί ακόμα και το παραμικρό ίχνος φόβου ή σύγχυσης στα μάτια των Σοβιετικών»[50]. Και φυσικά σε συνθήκες πολιορκίας του Λένινγκραντ να θες να περάσεις αντισοβιετικά μηνύματα, όπως ισχυρίζεται ο Σ.Β. ότι κάνει ο Σοστακόβιτς στην 7η του Συμφωνία, ούτε ο ίδιος ο στρατηγός Βλασόφ που συνεργάστηκε με τους Γερμανούς στον πόλεμο δε θα επιχειρούσε! Ημαρτον!
Να τι γράφει ο Σ.Β.: «Η Εβδομη Συμφωνία ήταν μια προσπάθεια να βγει στην επιφάνεια ό,τι ήταν κρυμμένο και καλυμμένο»[51].
Προφανώς τα αντισοβιετικά μηνύματα που ισχυρίζεται ο Σ.Β.
Ας δούμε τώρα τι γράφει για την 7η Συμφωνία του ο ίδιος ο Σοστακόβιτς:
«Εχουν ήδη γραφτεί διάφορα μουσικά αποσπάσματα, τα οποία τελικά θα ενσωματωθούν στην έβδομη Συμφωνία μου -το πιο σημαντικό από τα πρόσφατα έργα μου- στη μνήμη του λαμπρού ηγέτη της ανθρωπότητας»[52].
«Ο σκοπός μου είναι να αντανακλά η συμφωνία αυτή, τουλάχιστο ως ένα βαθμό, την αθάνατη εικόνα και τις μεγαλειώδεις ιδέες του Βλαντιμίρ Ιλίτς Λένιν»[53].
«Θα ήθελα να περιγράψω μερικές σκέψεις μου γύρω από την Εβδομη Συμφωνία. Αρχισα να εργάζομαι πάνω σ' αυτό το έργο στα τέλη του Ιούλη του 1941 και το τέλειωσα το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου. Εξελίχτηκε σ' ένα μεγάλης κλίμακας έργο που διαρκεί μία ώρα και είκοσι λεπτά. Γράφτηκε κάτω απ’ την επίδραση των φοβερών γεγονότων του 1941. Η πανούργα και ύπουλη επίθεση των Ναζί ενάντια στην πατρίδα μας πύκνωσε τις γραμμές του λαού μας στον αγώνα για ν’ αποκρουστεί ο απαίσιος εχθρός. Η Εβδομη Συμφωνία είναι ένα ποίημα για τον αγώνα μας και τη νίκη που έρχεται»[54].
«Αφιερώνω την Εβδομη Συμφωνία μου στον αγώνα ενάντια στο φασισμό, στη νίκη μας που έρχεται και στη γενέτειρά μου, το Λένινγκραντ»[55].
Παρακάτω γράφει ο Σοστακόβιτς για την 8η Συμφωνία που και αυτή κατά τον Σ.Β. έχει αντισοβιετικά μηνύματα: «…άρχισα να δουλεύω την Ογδοη Συμφωνία μου. Δεν περιγράφονται συγκεκριμένα γεγονότα μέσα στο έργο αυτό. Αντανακλά τις σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου και την έξαρση της δημιουργικής μου διάθεσης που αναπόφευκτα επηρεάστηκε από τα χαρμόσυνα νέα για τις νίκες του Κόκκινου Στρατού»[56].
Τι γράφει ο Σοστακόβιτς για την 3η του Συμφωνία: «Προσπάθησα να μεταδόσω απλώς τη γενική ατμόσφαιρα του γιορτασμού της Ημέρας της Παγκόσμιας Εργατιάς. Θέλησα να απεικονίσω την ειρηνική οικοδόμηση της ΕΣΣΔ. Θα ’θελα να υπογραμμίσω ότι το στοιχείο του αγώνα, της ενεργητικότητας και της αδιάκοπης δουλειάς διαπερνά την όλη συμφωνία σαν μια κόκκινη κλωστή»[57].
Μήπως αυτή η κλωστή μπλέκεται με τις κλωστές που ονειρεύεται ο Σ.Β. και έχουμε παραφωνία; Οχι φυσικά. Οι «κλωστές» του Σ.Β. είναι στην αχαλίνωτη μεν, αλλά και καλά σχεδιασμένη και αμειβόμενη δε, φαντασία του Σ.Β.
Και εκεί που φαίνεται πως ζορίζεται περισσότερο ο Σ.Β. στη διαστρέβλωση του περιεχομένου, της έμπνευσης και των προθέσεων του Σοστακόβιτς, είναι στην 11η Συμφωνία του, γι’ αυτό και ενώ στο βιβλίο του γενικά παίρνει το έργο του Σοστακόβιτς με χρονολογική σειρά, σε αυτήν αναφέρεται στην αρχή. Γιατί πραγματικά στην 11η -που κατά τη γνώμη μας είναι το καλύτερό του έργο, μαζί με την 7η του, όπως ας πούμε είναι η 5η και η 9η του Μπετόβεν- το περιεχόμενο είναι πεντακάθαρο, τόσο που ο κάθε εργάτης, χωρίς καμιά σχέση με τη συμφωνική μουσική, ακούγοντάς τη μπορεί να συγκλονιστεί, να ακούσει σε αυτή τα βήματα της τάξης του στην Ιστορία, στην έφοδό της στον ουρανό.
Εδώ πια ο Σ.Β. γελοιοποιείται τελείως. Στην επανάσταση του 1905-1907 οι μάζες δε βγήκαν στο προσκήνιο για το ψωμί, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, αλλά από ρομαντική διάθεση! Να τι γράφει ο Σ.Β.: «Οι νέοι του 1905 προσχώρησαν στην επανάσταση με το ίδιο αίσθημα που έσπρωξε τον Νικολένκα Ροστόβ να καταταγεί στους ουσάρους: ήταν ζήτημα τιμής και αγάπης»[58]. Ωστε έτσι λοιπόν; Χορτασμένοι Ουσάροι (μπορεί να είχαν πετσοκόψει και μερικές χιλιάδες προλετάριους) βγήκαν στην επανάσταση έτσι, για διάφορα «ζητήματα» και για «αγάπη» και όχι «ο γίγαντας τώρα λαός που σπάει δεσμά και αλυσίδες», «της γης οι κολασμένοι», οργισμένοι εργάτες που σάρωσαν και θα σαρώσουν ό,τι εμποδίζει την Ιστορία να πάει μπροστά. Τόσο μίζερο, τόσο φτωχό από συναισθήματα λοιπόν αυτό το μεγαλειώδες έργο!
«Αυτή την εποχή δουλεύω την Ενδέκατη Συμφωνία μου που θα πρέπει να είναι τελειωμένη το χειμώνα. Εχει θέμα την Επανάσταση του 1905. Με θέλγει πολύ αυτή η περίοδος της ιστορίας της χώρας μας, μια περίοδος που καθρεφτίζεται ζωντανά σε πολλά επαναστατικά εργατικά τραγούδια»[59].
Τι γράφει τώρα για τη 12η Συμφωνία του: «Φυσικά η Δωδέκατη Συμφωνία μου έχει επιρροές από πολλά πράγματα, από λογοτεχνικά έργα, από τον κινηματογράφο, από πίνακες και ποιήματα. Αλλά αυτό που πάνω απ' όλα μ' επηρέασε ήταν το γεγονός ότι είδα με τα μάτια μου, αν και σε πολύ νεαρή ηλικία, την Οχτωβριανή Επανάσταση. Κατά την Επανάσταση ζούσα στο Πέτρογκραντ και όλα τα γεγονότα χαράχτηκαν στη μνήμη μου ανεξίτηλα»[60].
Για άλλα του έργα: «Σ’ αυτό το έργο (την Ουβερτούρα για Φεστιβάλ) θέλω να αποδόσω την ψυχική διάθεση ενός ανθρώπου που πέρασε όλα τα βάσανα και τις δοκιμασίες του πολέμου, νίκησε τους εχθρούς της χώρας του και τώρα ξαναχτίζει την πατρίδα του. Θέλω να εκφράσω με τη μουσική μου τον ενθουσιασμό των ανθρώπων που δουλεύουν ειρηνικά για το πεντάχρονο πλάνο»[61].
«Στο έργο μου Ποίημα για την Πατρίδα χρησιμοποίησα μερικά αγαπημένα παλιά επαναστατικά τραγούδια, όπως και σύγχρονα σοβιετικά»[62].
«Τα Δέκα Χορωδιακά Ποιήματά μου έχουν κοινό θέμα: Την επανάσταση του 1905. Δεν ξέρω κατά πόσο πέτυχα να αποδόσω το πνεύμα της εποχής. Αλλά η μουσική ήταν επόμενο να αντανακλά την τεράστια εντύπωση που πάντα μου προκαλούσαν τα ρώσικα επαναστατικά τραγούδια»[63].
«Ο χρόνος αυτός (σ.σ. το 1967) και οι μήνες που οδηγούν στην 50η επέτειο της Οχτωβριανής Επανάστασης, ήταν για μένα, όπως και για άλλους συνθέτες περίοδος μεγάλης παραγωγικότητας. Ιδιαίτερα χάρηκα τη δουλιά πάνω στο συμφωνικό ποίημά μου “Οχτώβρης” που εκφράζει την περηφάνια μου για την πατρίδα μου και το θαυμασμό μου για τους άθλους της»[64].
«Τα ποιήματα πάνω στα οποία είναι γραμμένες οι μπαλάντες γράφτηκαν από τον Γεβγκένι Ντολματόφσκι και αποτελούν φιλοσοφικές σκέψεις του ανθρώπου της εποχής μας γύρω απ’ τον Λένιν, την πατρίδα μας και τη ζωή»[65].

«Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΤΡΟΜΟΣ» Ή «ΤΑ ΠΑΡΑΝΟΪΚΑ ΧΡΟΝΙΑ»

Οπως είπαμε και στην αρχή, δεν είμαστε ειδικοί και ούτε έχουμε μελετήσει το έργο του Σοστακόβιτς. Αλλά η θεματολογία του, τα γραπτά του και αυτά τα λίγα που μπορεί να προσλάβει το ένστικτο δείχνουν ένα πράγμα: Η μουσική του Σοστακόβιτς διαπνέεται από βαθύ πνεύμα ιστορικής αισιοδοξίας (αυτό δεν μπορεί να το αποκρύψει ο Σ.Β.), από την πίστη στο προλεταριάτο και την ιστορική του αποστολή. Η πίστη του στον άνθρωπο δεν είναι μεταφυσική, αλλά εδραιωμένη στη θεωρία και την πράξη της σοσιαλιστικής κοινωνίας, των σοβιέτ, του κομμουνιστικού κόμματος. Δεν είναι ατομική (υπάρχει τέτοια;), αλλά συλλογική. Από πού κι ως πού ένα τόσο ανομοιογενές και αλληλοσπαρασσόμενο στρώμα, σαν την ιντελιγκέντσια, μπορεί να διαπνέεται από ιστορική αισιοδοξία; Πού το είδε αυτό ο Σ.Β.; Και ποιο ήταν το δρων μαζικό, συλλογικό υποκείμενο που στους κόλπους του αναπτυσσόταν αυτή η αισιοδοξία;
Επομένως στις συνθήκες που δημιουργούσε ο Σοστακόβιτς, όπως ισχυρίζεται ο Σ.Β., αποκλείεται να έβγαινε ένα τόσο αισιόδοξο έργο. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για το έργο όλων των Σοβιετικών καλλιτεχνών, λογοτεχνών κλπ. Από την άλλη, πόσων και πόσων σήμερα συνθετών, από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, το έργο δεν είναι γεμάτο απαισιοδοξία και πεσιμισμό;
Σύμφωνα με τον Σ.Β., οι συνθήκες που δημιουργούσε ο Σοστακόβιτς και οι άλλοι δημιουργοί ήταν «ο μεγάλος τρόμος». Ετσι χαρακτηρίζει τα χρόνια της ΣΕ ο Σ.Β.
Τι σκαρώνει πάλι ο Σ.Β.: Κάποιοι διανοούμενοι διώκονται για το έργο τους και όχι -καλώς ή κακώς, δίκαια ή άδικα- για αντεπανασταστική, ανατρεπτική δράση. Ομως πουθενά, επαναλαμβάνω, πουθενά -και δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς- δεν αναφέρεται ούτε ένα -το ξαναλέω, ούτε ένα- τέτοιο περιστατικό, δίωξης δηλαδή για κάποιο έργο. Και όμως: Αυτό υπονοείται, αυτό αιωρείται συνέχεια στο βιβλίο του Σ.Β. Κάτι που το παίρνουν οι «πρόθυμοι» του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ και το κάνουν σημαία. Κατ’ αυτούς και κατά τον Σ.Β. ο Σοστακόβιτς έχει συνεχώς έτοιμες τις βαλίτσες του για την εξορία, όμως πάντα κάτι συμβαίνει και τη γλιτώνει! Εκτός από γκουρού δηλαδή ο Σοστακόβιτς έχει και το κοκαλάκι της νυχτερίδας, όπως επανειλημμένα μας διαβεβαιώνει ο Σ.Β.
Σύμφωνα λοιπόν με το Σ.Β., αλλά και τα παιδιά του Σοστακόβιτς, ο τελευταίος και όλοι οι διανοούμενοι πρέπει να ζούσαν σε ένα τέτοιο καθεστώς ζόφου που δε θα νοιώθαν καμιά χαρά στη ζωή τους, καμιά ευτυχία. Τι γράφει όμως ο ίδιος ο Σοστακόβιτς για τη ζωή στη ΣΕ και το έργο του;
«Είμαι ένας σοβιετικός συνθέτης. Η εποχή μας, όπως την αντιλαμβάνομαι, είναι ηρωική, έντονη και χαρούμενη. Αυτό ακριβώς θέλησα να μεταδόσω στο κοντσέρτο μου»[66].
«Το κύριο καθήκον που έχω μπρος μου αυτή την εποχή, είναι να γράψω μουσική που να αντικατοπτρίζει την εποχή μας, την εποχή της χαρούμενης δημιουργικής προσπάθειας για την πραγματοποίηση των μεγάλων ιδανικών κάθε προοδευτικού ανθρώπου»[67].
Φυσικά το τραγικό στοιχείο υπάρχει στο έργο του Σοστακόβιτς και δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Αυτό υπάρχει στα έργα όλων των μεγάλων δημιουργών. Γράφει ο Σοστακόβιτς: «Ποτέ στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης δεν εκφράστηκε καλύτερα η τραγική σύλληψη του κόσμου από τον άνθρωπο, απ’ όσο στις ελληνικές τραγωδίες. Και όμως, ποτέ κανείς δε θα σκεφτόταν να τις κατηγορήσει για πεσιμισμό»[68].
Και πού και πού -για να κρατάει και καμιά «πισινή» ο Σ.Β., μήπως ο Σοστακόβιτς μπορεί και να ακούστηκε πως ήταν και «λίγο» κομμουνιστής- μιλάει για «παρανοϊκά χρόνια». Φυσικά και δεν ήταν κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχουν τέτοια χρόνια στην Ιστορία, όπως και ο Χίτλερ δεν ήταν κάποιος παρανοϊκός, όπως χρόνια τώρα τον εμφανίζουν διάφοροι αστοί πολιτικοί και αναλυτές. Τίποτα το παράλογο. Συγκρούσεις ταξικών συμφερόντων. Αυτό εκφράζει και κάθε εποχή και κάθε ηγέτης. Τα χρόνια αυτά ήταν τα χρόνια προχωρήματος της σοσιαλιστικής επανάστασης στη ΣΕ και αργότερα στις Λαϊκές Δημοκρατίες, όπως η άνοδος του Χίτλερ και ο πόλεμος που εξαπέλυσε εξέφραζε το ταξικό μίσος της αστικής τάξης ενάντια στο προλεταριάτο από τη μια και τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις από την άλλη. Και ο ψυχρός πόλεμος αποτέλεσε τη συσπείρωση του διεθνούς ιμπεριαλισμού κάτω από την ομπρέλα των ΗΠΑ, ενάντια στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, το ίδιο ταξικό μίσος της παγκόσμιας αστικής τάξης. Φυσικά «παρανοϊκό» για τον Σ.Β. και όλη την αστική τάξη μπορεί να θεωρείται πως η Εργατική Τάξη μπορεί να χτίσει το δικό της Κράτος.

ΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ …ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΚΟΙ!

Μέχρι εκεί φτάνει ο Σ.Β.! Το Κόμμα που έχει στην προμετωπίδα του: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», η πολυεθνική ΕΣΣΔ, έκαναν αντισημιτισμό! Θέλοντας να κάνει αντικομμουνισμό «σε όλη τη γραμμή» δε διστάζει ούτε και σε αυτό. Και μιλάει για αντισημιτισμό ένας υπερασπιστής του καπιταλισμού, του συστήματος δηλαδή που γεννάει καθημερινά το ρατσισμό. Λες και δε ζούμε σε καπιταλιστικές χώρες και δε βλέπουμε τι γίνεται στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στη Γαλλία, αλλά και στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες της ΕΕ κλπ. και μάλιστα σήμερα και στην καπιταλιστική Ρωσία με τους μετανάστες, με τις φασιστικές συμμορίες που τις ενθαρρύνει η αντιμεταναστευτική πολιτική των κυβερνήσεων των καπιταλιστικών χωρών.
Στο σοσιαλισμό ξεριζώνεται η βάση που γεννάει το ρατσισμό: η κοινωνική ανισότητα, η εκμετάλλευση, η αβεβαιότητα, η εξαθλίωση των μαζών.
Εκτός και αν αντισημιτισμός θεωρείται κατά τον Σ.Β. η καταγγελία και καταδίκη της ιμπεριαλιστικής πολιτικής του Κράτους τρομοκράτη, του χωροφύλακα των ιμπεριαλιστών στη Μέση Ανατολή, του Ισραήλ. Πολιτική βέβαια που άρχισε να διαφαίνεται ακόμα και από την ίδρυση αυτού του Κράτους. Πολιτική που ερχόταν σε αντίθεση με την πολιτική της ΣΕ, που όσο υπήρχε ήταν αποκούμπι του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και αυτού των Παλαιστινίων, όσο υπήρχε είχε εξαφανιστεί ο πόλεμος για κοντά 50 χρόνια από τη «Γηραιά Ηπειρο», εκεί δηλαδή που το σοσιαλιστικό στρατόπεδο ήταν ισχυρό.
Και πώς αναπτύχθηκε αντισημιτισμός στη χώρα των Σοβιέτ; «Ενοιωθε το βάρος της ηλικίας του (σ.σ. ο Στάλιν) και του έβγαινε η πίεση των χρόνων του πολέμου. Αυτό πρέπει να τον τρόμαξε. Συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν αθάνατος. Τρελός από απόγνωση τότε μπροστά στην αδυναμία του ν' αποτρέψει το μοιραίο, άρχισε ν’ αναζητά κάποιους προκειμένου να τους φορτώσει το φταίξιμο για την κατάπτωσή του και τους βρήκε: Ηταν οι γιατροί του, οι περισσότεροι των οποίων Εβραίοι»[69]. Μάλιστα! Αυτά γράφονται σε βιβλίο ! Τα σχόλια περιττεύουν.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ

Ο Σοστακόβιτς, όπως είπαμε, δεν ήταν ένας άνθρωπος ατομιστής, όπως είναι πολλοί καλλιτέχνες στον καπιταλισμό που το πολύ-πολύ να δίνουν μια συναυλία, μια παράσταση, μια έκθεση κλπ. για φιλανθρωπικούς σκοπούς, αλλά από την άλλη να στηρίζουν αυτό το σάπιο σύστημα, τον καπιταλισμό -γιατί μέσα σε αυτό βολεύονται- αυτό το σύστημα που γεννάει τους πολέμους, τη φτώχεια, την πείνα, τις αρρώστιες, τα ναρκωτικά κλπ., από τα οποία υποτίθεται προσπαθούν να προστατέψουν κάποιους δεινοπαθούντες. Ηταν στρατευμένος καλλιτέχνης και με το έργο του και με τη ζωή του. Εκτός από τις άλλες του δραστηριότητες, ήταν και ενεργό μέλος της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. Ο Σ.Β. επιχειρεί να εμφανίσει ότι ο Σοστακόβιτς θεωρούσε αυτή του τη δραστηριότητα σαν κάποια αγγαρεία, προφανώς εντεταλμένος από τη σοβιετική κυβέρνηση.[70] Αλλη μια φορά η καρικατούρα του Σοστακόβιτς, ένα ανθρωπάκι δηλαδή δειλό που το αγγαρεύουνε, που αδιαφορεί για το κεφαλαιώδες ζήτημα της Ειρήνης, που το μόνο που το ενδιαφέρει είναι το σαρκίο του!
Ας ανατρέξουμε όμως ξανά στον ίδιο: «Πρέπει να συνταχθούμε με τις προοδευτικές δυνάμεις όλου του κόσμου, στην εμπροσθοφυλακή της μάχης για ειρήνη»[71].
«Η αληθινή κουλτούρα υπηρετεί πάντοτε την ειρήνη…»[72].
«Αλλά το λεξιλόγιο της μουσικής δεν περιλαμβάνει τη λέξη «πόλεμος» κι έτσι η συνείδησή μου με σπρώχνει να μιλάω όχι μόνο με νότες αλλά και με λέξεις. Γι’ αυτό παράτησα μισοτελειωμένες τις παρτιτούρες μου και ήρθα εδώ, όπου πρέπει να μιλήσω για την ειρήνη...»[73].
Το 1960 το ΚΚΣΕ είχε την τιμή να δεχτεί στους κόλπους του τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Του Σοστακόβιτς όμως του έγινε η υπέρτατη τιμή: Να ενταχτεί σε εκείνο το Κόμμα που ανήκαν αυτοί που οι χιτλερικοί εκτελούσαν επί τόπου όταν έβρισκαν επάνω τους το κομματικό βιβλιάριο.
«Είμαι ευτυχισμένος που δουλεύω για την οργάνωση των συνθετών της χώρας μου και αντιπροσωπεύω την πιο προοδευτική, την πιο ανθρώπινη μουσική στον κόσμο, που αντιπροσωπεύω τη σοβιετική κουλτούρα. Ελπίζω με το έργο μου να φανώ αντάξιος στον υψηλό τίτλο του μέλους το Κομμουνιστικού Κόμματος»[74].
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Νομίζουμε πως μέσα από αυτά τα αποσπάσματα που παραθέσαμε, φωτίστηκε αρκετά η πολυσχιδής, δυναμική, πολύπλευρη προσωπικότητα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς και προστατεύτηκε από τους άσπονδους «φίλους» του. Το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, στην πορεία ανασυγκρότησής του, αλλά και το ίδιο το ΚΚΕ, οι μαρξιστές και γενικότερα οι προοδευτικοί διανοούμενοι, θα πρέπει να ασχοληθούν με τέτοια σοβαρά θεωρητικά ζητήματα, ζητήματα αισθητικής, για τον κίνδυνο του φορμαλισμού και πώς οριοθετείται αυτός από την πραγματική, τη ζωντανή τέχνη, μια τέχνη που «η ζωή την αντιγράφει».
Ακόμα πιστεύουμε ότι μέσα από αυτά τα αποσπάσματα αναδείχτηκε και η εποχή του Σοστακόβιτς, το τιτάνιο έργο που πραγματοποιούσαν οι λαοί της ΣΕ, το ηρωικό Κομμουνιστικό Κόμμα και η ηγεσία του, σε πρωτόγνωρα σκαλοπάτια της Ιστορίας της ανθρωπότητας, σε αφάνταστα σκληρές συνθήκες. Τη σπουδαία αυτή περίοδο, καθώς και τη σημαντική προσωπικότητα του Ιωσήφ Στάλιν και το ρόλο που διαδραμάτισε μέσα σε αυτήν την περίοδο, τη μελετάει και θα τα μελετήσει σε βάθος το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και θα τοποθετηθεί καθώς ταιριάζει, αργά ή γρήγορα. Πάντως ένα είναι βέβαιο: «Το φάντασμα του κομμουνισμού» εξακολουθεί να πλανιέται «πάνω από την Ευρώπη» και πάνω από όλο τον κόσμο. Και αν ο Σοστακόβιτς έζησε κάποιο προσωπικό «δράμα» με τη Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ που αναφέραμε, όπως ισχυρίζονται οι αυτόκλητοι «προστάτες» του, η παγκόσμια αστική τάξη θα ζήσει το δικό της πραγματικό δράμα των Μάκβεθ. Θα δει αυτό που δεν περνάει (;) από το μυαλό της σήμερα: Τα δέντρα του δάσους του Μπέρναμ (τους λαούς) να κινούνται. Γι' αυτό «ας γαβγίζουν τα σκυλιά. Το καραβάνι προχωράει».

Σημειώσεις

*
Ο Γιώργος Φιλίππου είναι μέλος της Αχτιδικής Επιτροπής της Αχτίδας Μεταφορών της ΚΟΑ του ΚΚΕ.
[1] Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 10.9.2006.
[2] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 412.
[3] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 317.
[4] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 34-35.
[5] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 71.
[6] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 178.
[7] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 333.
[8] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 416.
[9] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 266.
[10] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 80.
[11] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 72.
[12] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 147.
[13] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 189.
[14] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 207.
[15] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 244.
[16] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 269.
[17] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 362.
[18] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 399.
[19] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 314.
[20] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 39.
[21] Σ.Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 37.
[22] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 57.
[23] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 92.
[24] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 172-173.
[25] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 241.
[26] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 259.
[27] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 260.
[28] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 382.
[29] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 337.
[30] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 152-153.
[31] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 212.
[32] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 215.
[33] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 232.
[34] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 413.
[35] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 46.
[36] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 132-133.
[37] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 84.
[38] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 160.
[39] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 163.
[40] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 201.
[41] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 210.
[42] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 172.
[43] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 286.
[44] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 376.
[45] Σ.Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 71.
[46] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 91.
[47] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 247.
[48] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 166.
[49] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 166.
[50] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 136.
[51] Σ. Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 248.
[52] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 86.
[53] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 89.
[54] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 107.
[55] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 108.
[56] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 120.
[57] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 29.
[58] Σ.Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 66.
[59] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 224.
[60] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 361.
[61] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 146.
[62] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 147.
[63] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 168.
[64] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 342.
[65] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 363.
[66] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 44.
[67] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 98.
[68] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 121-122.
[69] Σ.Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 328.
[70] Σ.Β.: «Σοστακόβιτς και Στάλιν», σελ. 316.
[71] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 152.
[72] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 164.
[73] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 168.
[74] Σοστακόβιτς: «Για τον ίδιο και την εποχή του», σελ. 261.


.

Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν (Виктор Алексеевич Вазюлин, χωριό Σαλμάνοβο της περιοχής Ζβενιγκορόντσκι νομού Μόσχας 30 Αυγούστου 1932 - Μόσχα 8 Ιανουαρίου 2012

 







Συμπληρώνονται σήμερα 9 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου σοβιετικού φιλόσοφου και επαναστάτη Βίκτωρ Α. Βαζιούλιν. Γεννημένος στη Μόσχα το 1932, μεγάλωσε και ενηλικιώθηκε κατά τη δυσκολότερη, ίσως, περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι αντιφάσεις που ανέκυπταν στη σοβιετική κοινωνία καθώς και η βαθιά κρίση στη κεφαλαιοκρατική Δύση και το ενδεχόμενο  του πολέμου, που κατέληξε στη σφοδρή επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας, απειλούσαν το εγχείρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Τα παιδικά του χρόνια είναι γεμάτα εικόνες από τους ήρωες του Ν. Τσερνισέφκσι («Τι να κάνουμε;», 1863 ) και του Ν. Οστρόφκσι («Πώς δενότανε τ’ ατσάλι», 1932), από ταινίες με κεντρικό θέμα τους πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής επανάστασης και του Ρώσικου εμφυλίου (όπως ο «Τσαπάγιεφ», των αδερφών Βασίλιεφ, 1934) καθώς και από το κοινωνικό κλίμα, «κλίμα ανάτασης και πατριωτισμού» όπως αναφέρει, που επικρατούσε. Ιδιαίτερα ο Ν. Τσερνισέφσκι, φιλόσοφος με εγελιανές επιρροές, με το μυθιστόρημα «Τι να κάνουμε;» διεγείρει φιλοσοφικούς προβληματισμούς και παίζει σημαντικό ρόλο στην επιλογή του Β.Α. Βαζιούλιν να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία συμβαδίζοντας με το σκεπτικό του έφηβου Μαρξ σύμφωνα με τον οποίο: «Όταν έχουμε επιλέξει ένα επάγγελμα που θα μας επιτρέπει να δουλεύουμε για το καλό των συνανθρώπων μας, τότε οι δυσκολίες δεν μπορούν να μας καταβάλουν, γιατί δεν θα είναι παρά θυσίες για το καλό όλων μας». Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Β.Α. Βαζιούλιν επιλέγει συνειδητά να συνδέσει το ατομικό με το κοινωνικό και εισάγεται στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας, όπου αρχίζει μια μακρά πορεία ενασχόλησης με την επιστημονική θεωρία του μαρξισμού με σκοπό την υπέρβαση των αντικειμενικών εμποδίων που τίθενται στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. 

Τη δεκαετία του 1950, στα πρώτα χρόνια των σπουδών του διακρίνει αφενός μια στασιμότητα στο ερευνητικό πεδίο της διαλεκτικής λογικής και αφετέρου μια συνολική τάση χειρισμού της φιλοσοφίας ως ένα «νεκρό», όπως τη χαρακτηρίζει, αντικείμενο το οποίο αναπαράγεται με τη χρήση εργαλείων του παρελθόντος. Ωστόσο, στη σοβιετική φιλοσοφία εκείνο το διάστημα έχουν αναδειχθεί στον ένα ή στον άλλο βαθμό σημαντικοί στοχαστές που επιχειρούν μια βαθύτερη κατανόηση του μαρξισμού ως αναπτυσσόμενο σύστημα. Το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950 εμφανίζεται ένα έντονο ενδιαφέρον για τα ζητήματα της διαλεκτικής λογικής και μεθοδολογίας. Το «Κεφάλαιο», το πιο ώριμο έργο του Μαρξ, είναι το μόνο έργο που μπορεί να μελετηθεί ως οργανικό όλο, ως ένα αντικείμενο με την κατηγοριακή μελέτη του οποίου μπορεί να αποκαλυφθεί μια πραγματική πορεία της νόησης, που αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κοινωνικής θεωρίας του μαρξισμού. Στοχαστές όπως οι Μ.Μ. Ρόζενταλ, Ε.Β. Ιλιένκοφ, Λ.Α. Μανκόφσκι κ.α. προσπαθούν να κατανοήσουν τη φιλοσοφική σημασία του «Κεφαλαίου» και να αναδείξουν το κατηγοριακό του σύστημα. Εντούτοις, όπως διακρίνει ο Β.Α. Βαζιούλιν κατά τη διερεύνηση του «Κεφαλαίου» ως πραγματικού αντικειμένου μια από τις βασικές αδυναμίες των φιλοσόφων της εποχής του έγκειται στην απουσία διερεύνησης του σταδίου εκείνου κατά το οποίο η νόηση μεταβαίνει από τη χαώδη περί του όλου αντίληψη προς το αφηρημένο. Σε αυτά τα πλαίσια επιχειρεί στη διπλωματική του εργασία να διερευνήσει την πορεία της νόησης στο πρώτο κεφάλαιο του «Κεφαλαίου» του Μαρξ (Το εμπόρευμα) διαισθανόμενος τη συστηματική πορεία της νόησης στο συγκεκριμένο έργο αλλά και σε ολόκληρη την πορεία της νόησης από το νεαρό στον ώριμο Μαρξ. Ακολούθως, το 1964, παραδίδει τη διδακτορική του διατριβή στην οποία διερευνά την «Ανάπτυξη του προβλήματος του λογικού και του ιστορικού στα οικονομικά έργα των Μαρξ και Ένγκελς κατά την περίοδο 1850 – 1860».
Λίγα χρόνια αργότερα συνεχίζει το επιστημονικό του έργο με την έκδοση της «Λογικής του Κεφαλαίου του Κ.Μαρξ» το 1968 και την υποστήριξη της μεταδιδακτορικής του εργασίας για «Το σύστημα των κατηγοριών της Διαλεκτικής Λογικής στο Κεφάλαιο του Κ.Μαρξ» το 1972. Η «Λογική του Κεφαλαίου του Κ.Μαρξ» αποτελεί έργο εξαιρετικής σημασίας αφού δημιούργησε δρόμους ανάπτυξης της μεθοδολογίας του μαρξισμού και διερεύνησης της κοινωνίας ως οργανικό όλο. Ακολουθούν δύο εκδόσεις στις οποίες πραγματεύεται «Το γίγνεσθαι της μεθόδου της επιστημονικής έρευνας του Κ.Μαρξ» το 1975, τη «Διαλεκτική του ιστορικού προτσές και η μεθοδολογία της έρευνάς του» το 1978 και το κεφαλαιώδες έργο του τη «Λογική της Ιστορίας: Ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας». Η μεθοδολογική σημασία και τα ερευνητικά αποτελέσματα στη «Λογική της Ιστορίας» είναι μοναδικά για την ανάπτυξη του μαρξισμού και γενικότερα της κοινωνικής θεωρίας. Σε αυτό το έργο εξετάζεται η κοινωνία ως οργανικό όλο, από τη μια μέσω της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο και από την άλλη μέσω του ιστορικού τρόπου εξέτασης. Σε αυτό το έργο ο Β.Α. Βαζιούλιν αναπτύσσει τη σχέση μεταξύ λογικού και ιστορικού τρόπου εξέτασης καταδεικνύοντας μέσω του συγκεκριμένου αντικειμένου της έρευνας του ότι η παραπάνω σχέση συνιστά δομικό στοιχείο της διαλεκτικής λογικής και μεθοδολογίας.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Β.Α. Βαζιούλιν αντιμετώπισε προβλήματα λογοκρισίας για το σύνολο του επιστημονικού του έργου λόγω του γεγονότος ότι η επιστημονική του θεώρηση και η αντιδογματική του στάση δεν συμβάδιζαν με την κυρίαρχη ιδεολογία του συστήματος. Η λογοκρισία κορυφώθηκε με το γεγονός ότι ενώ η «Λογική της Ιστορίας» είχε ολοκληρωθεί ήδη από το 1978, εντούτοις εκδόθηκε δέκα χρόνια αργότερα σε μια περίοδο που ολοκληρωνόταν η αστική αντεπανάσταση.

Στη σημερινή κρισιακή εποχή και τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του Β.Α. Βαζιούλιν, γίνεται όλο και πιο έκδηλη η κρίση του κλασικού μαρξισμού και η απουσία θετικού-επαναστατικού προσδιορισμού για το μέλλον της ανθρωπότητας. Το αδιέξοδο αυτό δεν οφείλεται μόνο στις πράγματι υφιστάμενες υποκειμενικές αδυναμίες των διάφορων “κομμουνιστικών”-”επαναστατικών” κομμάτων αλλά κυρίως στις τεράστιες δομικές αλλαγές που υπέστη το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Οι δομικές αλλαγές που ανέκυψαν και συνεχίζουν να ανακύπτουν από την εμφάνιση μιας σειράς νέων παραγόντων και η αντίστοιχη επίδραση που έχουν αυτοί στο επίπεδο της άμεσης παραγωγικής διαδικασίας, στον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας, στη διαδικασία της παραγωγής υπεραξίας, στη σφαίρα της κυκλοφορίας καθώς και στο επίπεδο του φαινομένου της κοινωνίας, θέτουν πραγματικά τεράστιες δυσκολίες στη διαδικασία της επιστημονικής διάγνωσης της σημερινής κατάστασης και στη χάραξη επαναστατικής προοπτικής.
Η επιστημονική διάγνωση της κεφαλαιοκρατίας της εποχής μας καθώς και των προοπτικών υπέρβασης της δεν απαιτεί απλώς την εμβάθυνση και την ανάπτυξη ενός μέρους του κλασικού μαρξισμού, του ιστορικού υλισμού ή της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας. Στην εποχή του Μαρξ το κύριο ζητούμενο ήταν η άρνηση της κεφαλαιοκρατίας πράγμα που εκδηλώνονταν στην θεωρητική έρευνα ως ανάγκη συστηματοποίησης των κατηγοριών της οικονομικής σκέψης και ως ανάγκη διερεύνησης της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας μέσω του τρόπου της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Σήμερα το κύριο ζητούμενο είναι η άρνηση της άρνησης, η οποία εκδηλώνεται θεωρητικά ως ανάγκη όχι μόνο επιστημονικής διάγνωσης του σημερινού επιπέδου ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατίας αλλά και ως ανάγκη επιστημονικής διάγνωσης του κομμουνισμού καθώς και της νομοτελούς πορείας της κοινωνίας προς αυτόν. Κάτι τέτοιο εγείρει στον ένα είτε στον άλλο βαθμό την ανάγκη συστηματοποίησης του μεγαλύτερου μέρους της ολότητας των επιστημών. Ακριβώς σε αυτό το καθήκον έγκειται η άποψη του Β.Α. Βαζιούλιν για την ανάπτυξη και άρση του μαρξισμού και η σημασία που καταλαμβάνει η διαλεκτική μεθοδολογία στη συνολική εργογραφία του.
Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο Β.Α. Βαζιούλιν εκθέτει και πραγματεύεται τα ζητήματα της διαλεκτικής μεθόδου στο συνολικό του έργο επικαιροποιώντας εκ νέου τον Γκ. Χέγκελ. Όταν άλλες τάσεις του μαρξισμού επιχειρούν να αποτάξουν την οποιαδήποτε μορφή εγελιανισμού από το μαρξικό έργο, ο Β.Α. Βαζιούλιν δεν υπερασπίζεται απλώς το εγελιανό στοιχείο στη μαρξική σκέψη άλλα επιπλέον καταδεικνύει τη τεράστια σημασία του εγελιανής φιλοσοφίας και την ορθολογική της διάσταση η οποία δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτή ούτε και από τους πιο ικανούς μαρξιστές διανοητές. Η εγελιανή συμβολή δεν εξαντλείται στην πράγματι ανυπέρβλητη αντικειμενική λογική, αλλά βρίσκεται τόσο στην υποκειμενική λογική όσο και στο ευρύτερο εγελιανό έργο.
Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο ο Β.Α. Βαζιούλιν καταπιάνεται με το αντικείμενο της μεθοδολογίας συνιστά από τη μια υπόδειγμα ενασχόλησης με τη μεθοδολογία και από την άλλη κριτική στη απομονωμένη και μονομερή πραγμάτευση με τη μέθοδο και τη λογική. Πέραν των επιφανειακών προσεγγίσεων της διαλεκτικής λογικής, ικανότατοι διανοητές όπως οι Μ.Μ. Ρόζενταλ, Γκ. Λούκατς και Ε.Β. Ιλιένκοφ κατανοούσαν τη διαλεκτική μεθοδολογία μέσω της “Επιστήμης της Λογικής” του Χέγκελ, μέσω δηλαδή του μοναδικού έργου καθαρής έκθεσης των κατηγοριών της. Σε αυτή τη διαδικασία δεσπόζει η κίνηση της σκέψης από την Επιστήμη της Λογικής στο μαρξικό έργο. Η νόηση, αρχικά, κατανοεί το εγελιανό σύστημα των διατεταγμένων κατηγοριών της Επιστήμης της Λογικής και εν συνεχεία επιχειρεί τη κατανόηση της μαρξικής μεθοδολογίας μέσω του τελευταίου. Πράγματι, όπως τόνιζε και ο Λένιν στην εποχή του, είναι αδύνατη η κατανόηση του μαρξικού έργου και συγκεκριμένα του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου χωρίς την συστηματική κατανόηση της Επιστήμης της Λογικής [Αντικειμενική Λογική]. Η συστηματική κατανόηση της διαλεκτικής μεθοδολογίας δεν έχει σε καμιά περίπτωση να κάνει με σχηματοποιημένες προσεγγίσεις εγχειριδιακής μορφής της διαλεκτικής λογικής ούτε με οποιαδήποτε αποσπασματικού τύπου κατανόηση μερικών διπόλων και σχέσεων. Ωστόσο παρόλη τη βαθιά και ενδελεχή ενασχόληση τους με την Επιστήμη της Λογικής, οι παραπάνω διανοητές αδυνατούσαν να ανακαλύψουν το σύστημα των διατεταγμένων κατηγοριών στο Κεφάλαιο του Μαρξ και επιπλέον αδυνατούσαν να συγκεκριμενοποιήσουν τις κατηγορίες της Αρχής και της Ουσίας της κοινωνίας στα πράγματι πολύ ενδιαφέροντα έργα τους. Τα συγκεκριμένα εμπόδια στα οποία προσέκρουσαν και οι ακριβείς αδυναμίες τους συνιστούν αντικείμενο ξεχωριστής πραγμάτευσης. Αυτό όμως που επέτρεψε στον Β.Α. Βαζιούλιν να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια ήταν το γεγονός ότι στην ενασχόληση του με τη μέθοδο και τη λογική δεν διήνυσε μόνο τη πρώτη πορεία αλλά και την αντίστροφη. Ο Β.Α.Βαζιούλιν μας δείχνει ότι η κατανόηση και η εμβάθυνση στη διαλεκτική μεθοδολογία δεν εξαντλείται με την συστηματική αφομοίωση της Επιστήμης της Λογικής του Χέγκελ. Ο ίδιος ενώ ολοκλήρωσε την πρώτη πορεία που ακολούθησαν και οι προγενέστεροι του, από τον Χέγκελ στον Μαρξ, διήνυσε και την αντίστροφη πορεία, από τον Μαρξ στον Χέγκελ. Αυτό δεν συντέλεσε απλώς στην βαθύτερη εννοιολογική και κατηγοριακή κατανόηση του έργου του Μαρξ και του Χέγκελ αλλά επέτρεψε τη βαθύτερη κατανόηση της διαλεκτικής λογικής ως συγκεκριμένης φυσικοιστορικής και νομοτελούς διαδικασίας.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως καθ’ όλη τη διάρκεια της φιλοσοφικής και επιστημονικής του δραστηριότητας ο Β.Α Βαζιούλιν καταπιάστηκε και διερεύνησε ένα ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων κεντρική θέση μεταξύ των οποίων έχει η διαλεκτική μεθοδολογία.
Ήδη από τις πρώτες του εργασίες και μελέτες φαίνεται καθαρά ότι η προσοχή του στρέφεται προς τα ζητήματα της μεθοδολογίας, της διαλεκτικής λογικής, της συσχέτισης λογικού και ιστορικού τρόπου εξέτασης. Ακόμη και μετά τις δυο μεγάλες και θεμελιώδεις του επιστημονικές ανακαλύψεις την «Λογική του Κεφαλαίου του Κ. Μαρξ» που αποκαλύπτεται η ειδική συσχέτιση μεταξύ της λογικής του Μαρξ και της λογικής του Χέγκελ και τη «Λογική της Ιστορίας» στην οποία συστηματοποιούνται τα ερευνητικά του αποτελέσματα με το αντικείμενο της μεθοδολογίας, η ενασχόληση του με το καθεαυτό αντικείμενο της μεθοδολογίας δεν εκπίπτει. Αντίθετα, η μεθοδολογία συνιστά το βασικό πυρήνα στο μεγαλύτερο μέρος της αρθρογραφίας του μέχρι και το τέλος της ζωής του. Η ενασχόληση του αυτή δεν συνιστά μια ακαδημαικού τύπου υπεκφυγή από τα πραγματικά προβλήματα της ανθρωπότητας μέσω μια διακειμενικής σχέσης με το επιστημολογικό υλικό των Χέγκελ και Μαρξ, αντίθετα εδράζεται στη βαθύτατη κατανόηση του γεγονότος ότι η διαλεκτική μεθοδολογία συνιστά τον κεντρικό άξονα για την ανάπτυξη και άρση του μαρξισμού και για την επίλυση των πλέον κομβικών ζητημάτων για τη θετική προοπτική της ανθρωπότητας. Όπως τονίζει και ο ίδιος στη τελευταία του συνέντευξη «στη σημερινή εποχή δεν υπάρχει ούτε τέτοια θεωρία, ούτε κόμμα, ικανό για ριζικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Αλλά για να ανακύψουν κόμματα, ικανά να πραγματοποιήσουν τις δυνατότητες ριζικής αλλαγής της κοινωνίας είναι απαραίτητη, πρωτίστως, η θεωρία. Αφού χωρίς θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει οργάνωση. Δεν μπορεί να υπάρξει ορθή οργάνωση, δεν μπορεί να υπάρξει ορθή τακτική. Δεν μπορεί να υπάρξει, εξυπακούεται, ορθή στρατηγική των κομμουνιστικών κομμάτων.»
Σε αυτά τα πλαίσια το ερευνητικό παράδειγμα του Β.Α.Βαζιούλιν είναι θεμελιώδους σημασίας. Η ανάπτυξη-άρση του μαρξισμού δεν έγκειται απλώς στην διατύπωση αυτής της αναγκαιότητας αλλά στη άμεση συνειδητή εμπλοκή των ερευνητών-επαναστατών σε αυτό το σκοπό. Σε αυτήν την κατεύθυνση φιλοδοξούν να συμβάλουν οι Όμιλοι Επαναστατικής Θεωρίας στη χώρα μας. Ο πρώτος Όμιλος ιδρύθηκε στα Χανιά το 2001. Ακολούθησε η ίδρυση του Ομίλου Θεσσαλονίκης, και του Ομίλου Ρεθύμνου. Πιο πρόσφατα του Ομίλου Αθήνας και του Ομίλου Κέρκυρας. Όμιλοι Επαναστατικής θεωρίας έχουν ιδρυθεί και στο εξωτερικό, στην Αγγλία και στην Πορτογαλία.
Όλα αυτά τα χρόνια οι Όμιλοι δραστηριοποιούνται με ποικίλους τρόπους: με συλλογικές μελέτες έργων του κλασικού μαρξισμού, με εισηγήσεις/εκδηλώσεις ευρείας θεματολογίας (από το μαρξισμό, την Ιστορία, την Ψυχολογία, τις νέες τεχνολογίες κ.α.) και με τη συγκρότηση ερευνητικών ομάδων (π.χ. ερευνητική ομάδα για τη διαδικασία μετάβασης στον κομμουνισμό). Οι Όμιλοι φιλοδοξούν να συμβάλλουν αφενός στη διάδοση και στην κατανόηση του κλασικού μαρξισμού, σε ένα δηλαδή μαρξιστικό παιδαγωγικό έργο που έχει ανάγκη η εποχή μας. Αφετέρου, φιλοδοξούν να συμβάλουν στη διαδικασία ανάπτυξης/διαλεκτικής άρσης του κεκτημένου του κλασικού μαρξισμού και στην αποκάλυψη των ιστορικών περιορισμών του. Πρόκειται για έναν αλληλένδετο, διττό σκοπό καθώς δεν μπορεί κανείς να αναπτύξει και να άρει κάτι το οποίο προηγουμένως δεν έχει κατανοήσει σε όλες τις πλευρές του, στην ολότητά του.
Η προτεραιότητα που δίνουν οι Όμιλοι στη διάδοση και ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας δεν υπαγορεύεται από μια υποτίμηση της άμεσης πολιτικής δράσης (άλλωστε τα περισσότερα μέλη των Ομίλων δρουν και στο πεδίο της άμεσης πολιτικής). Αντίθετα, εδράζεται στην πεποίθηση μας ότι η πολιτική δράση στη χώρα μας και παγκόσμια δεν μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα στηριγμένη στο υπάρχον, κληροδοτημένο από το παρελθόν επίπεδο ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας. Όπως υποστηρίζει και ο Μαξίμοφ: «Οι κομμουνιστές πρέπει να παραδεχθούν ότι το στράτευμα έχει συντριβεί, πως ο στρατός υποχωρεί, δίνοντας επί μέρους μάχες. Σ’ αυτές τις συνθήκες τακτική μας είναι η ενεργητική άμυνα. Το σχέδιο μας αποβλέπει στο να διευκρινίσουμε τις αιτίες της ήττας, να αποκομίσουμε διδάγματα από την πείρα μας και υπό την κάλυψη της οπισθοφυλακής ν’ αρχίσουμε τον σχηματισμό ενός ποιοτικά νέου στρατού. Αυτό σημαίνει ν’ αρχίσουμε την επεξεργασία στρατιωτικής θεωρίας, δηλαδή νέας κοινωνικής θεωρίας, στη βάση της οποίας θα μπορέσουμε κατόπιν να επεξεργασθούμε το πρόγραμμα του κομμουνιστικού κινήματος». Χρειάζεται επομένως όχι μόνο η άρνηση του υπάρχοντος αλλά και η άρνηση της άρνησης, η διατύπωση ενός θετικού προτάγματος για τη μελλοντική κομμουνιστική κοινωνία. Σε αυτή την προσπάθεια το θεωρητικό έργο και η στάση ζωής του Βίκτωρ Α. Βαζιούλιν θα εμπνέουν γενιές επαναστατών και θα αποτελούν ανεκτίμητο εργαλείο.
Στην ιστοσελίδα  http://www.ilhs.tuc.gr/gr/ της Διεθνούς Σχολής  της ''Λογικής της Ιστορίας'' υπάρχουν κείμενα του Β.Α. Βαζιούλιν, κάποιες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συνεντέυξεις του, καθώς επίσης και αρθρογραφία από τους μαθητές του, του ελληνικού τμήματος.
.

Ράντοβαν Ρίχτα. Ο πολιτισμός στο σταυροδρόμι. Οι συνέπειες της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης στο μέλλον του ανθρώπου.

 





Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση που ακολούθησε τη βιομηχανική άνοιξε νέους δρόμους στις ανθρώπινες κοινωνίες, αλλά συγχρόνως επέφερε μια σειρά πολυσύνθετων προβλημάτων (οικονομικά, κοινωνιολογικά, οικολογικά, παιδαγωγικά, Βιολογικά, κ.λπ.).
Το συλλογικό αυτό έργο πρωτοδημοσιεύτηκε στην Πράγα το 1967, ενώ στη συνέχεια έκανε πολλές επανεκδόσεις και κυκλοφόρησε σε πολλές χώρες. Καρπός της οξυδερκούς κριτικής σκέψης μιας διεπιστημονικής ομάδας μαρξιστών ερευνητών υπό τη διεύθυνση του Ράντοβαν Ρίχτα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για μετέπειτα επιστημονικές μελέτες. Αποτυπώνει την έντονη συζήτηση για τις προοπτικές ανάπτυξης μιας κοινωνίας που έχει φτάσει στη βιομηχανική της ωριμότητα ύστερα από μια περίοδο ριζικών σοσιαλιστικών μετασχηματισμών. Για πρώτη φορά, με αφετηρία τους κοινωνικούς όρους και τις επιπτώσεις της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, διερευνώνται οι δυνατότητες μιας νέας ανθρώπινης μορφής του προηγμένου τεχνικού πολιτισμού. Παράλληλα, εξετάζονται οι δυνατότητες του σοσιαλισμού να αποτελέσει την πραγματική εναλλακτική λύση έναντι του καπιταλισμού.





.

Τα πειράματα μαζικού συναισθηματικού επηρεασμού του Facebook και το "bartering"




By Communarios 

Ο γράφος των φίλων μας στο Facebook αποδείχθηκε καλύτερο συνεργατικό φίλτρο μετατροπής της δραστηριότητάς μας σε προφίλ συμπεριφοράς από την ακολούθηση συνδέσμων των αναζητήσεών μας στην Google. Τα πειράματα μαζικού συναισθηματικού επηρεασμού του Facebook και αργότερα οι αποκαλύψεις για την Cambridge Analytica έδειξαν ότι το προφίλ αυτό απέχει ελάχιστα από ένα ψυχογραφικό προφίλ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επηρεάσει και να κατευθύνει (υποσυνείδητα) τη συμπεριφορά μας. 

Η μηχανική μάθηση σαν βασική συνιστώσα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, τροφοδοτούμενη από τα μεγάλα δεδομένα, κυριαρχεί στη συζήτηση σήμερα. Η βασική της υπόσχεση για το μέλλον είναι η εξαγωγή γνώσης από τα ολοένα διογκούμενα δεδομένα που μένουν σήμερα ανεκμετάλλευτα, το μέγεθος των οποίων επιβάλλει τη μηχανική τους αυτοματοποιημένη επεξεργασία. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δημιουργούν βάσιμες ελπίδες ότι η εφαρμογή της βαθιάς μηχανικής μάθησης θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε πολλά μεγάλα εμπόδια, ειδικά στους τομείς των επιστημών υγείας.  Οι τομείς αυτοί έχουν την ιδιαιτερότητα της μεγαλύτερης σχετικά ευαισθησίας ως προς την προστασία της ιδιωτικότητας των προσωπικών δεδομένων και έχουν δώσει μεγάλη ώθηση στην έρευνα για τη διατήρηση της ιδιωτικότητας χωρίς αυτή να γίνεται εμπόδιο στην επιστημονική έρευνα και την εξαγωγή γνώσης. 

Όσο βάσιμες και να είναι οι ελπίδες για το μέλλον, όμως, η εικόνα σήμερα είναι συννεφιασμένη. Η μεγαλύτερη σε οικονομικά μεγέθη εφαρμογή μηχανικής μάθησης είναι το ταίριασμα των διαφημίσεων και του περιεχομένου στα προφίλ των χρηστών των εφαρμογών των διαδικτυακών γιγάντων. Το επιχειρηματικό τους μοντέλο βασίζεται στη συλλογή των πληροφοριών συμπεριφοράς του χρήστη, τη δημιουργία του προφίλ του και στη συνέχεια στη στόχευση του περιεχομένου που βλέπει ο χρήστης με βάση το προφίλ αυτό. Σε πρώτο επίπεδο αυτό φαίνεται κάτι απόλυτα επιθυμητό – η εξατομίκευση ήταν πάντα μία από τις μεγάλες υποσχέσεις του Διαδικτύου. Όσο εμβαθύνουμε, όμως, η εικόνα διαφοροποιείται.

Η βάση του επιχειρηματικού μοντέλου αυτού είναι μια άτυπη σύμβαση ανταλλαγής - Bartering - τα συμπεριφορικά δεδομένα του χρήστη ανταλλάσσονται με τις υπηρεσίες που του παρέχονται χωρίς χρηματικό αντίτιμο - Βλ. Facebook : πρόσβαση στην πληροφορία, εξοικονόμηση χρόνου, ψυχαγωγία. Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για την πώληση εξαιρετικά στοχευμένης διαφήμισης με χρηματικό αντίτιμο. Το επιχειρηματικό αυτό μοντέλο έχει αποδειχθεί εξαιρετικά επιτυχημένο για τις μεγάλες διαδικτυακές εταιρείες, αλλά αρκετά προβληματικό για τους ίδιους τους χρήστες και το κοινωνικό σύνολο. 

• Η άτυπη σύμβαση ανταλλαγής έχει πολλές ασυμμετρίες. Ο χρήστης παραδίδει τα συμπεριφορικά του δεδομένα με αντάλλαγμα συγκεκριμένη υπηρεσία σήμερα. Η διαδικτυακή εταιρία όμως μπορεί να χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα στο μέλλον με τρόπους που δεν υφίστανται σήμερα.

• Το βασικό κίνητρο της διαδικτυακής εταιρείας στην παροχή της προς τον χρήστη δεν είναι η βέλτιστη κάλυψη των αναγκών του, αλλά η παρουσίαση περιεχομένου που θα μεγιστοποιήσει τα έσοδά της.

• Η ανταλλαγή (bartering) είναι μηχανισμός φοροαποφυγής. Οι διαδικτυακές εταιρείες προμηθεύονται την «πρώτη ύλη» τους και παρέχουν υπηρεσίες προς τους χρήστες χωρίς την παραμικρή φορολόγηση. Επιπρόσθετα επιδρά διαστρεβλωτικά πάνω στις αντιμονοπωλιακές ρυθμίσεις, μιας και αυτές εστίαζαν την προσοχή τους μέχρι σήμερα στο χρηματικό κόστος για τους καταναλωτές. 

• Η δυνατότητα στόχευσης περιεχομένου με τόσο μεγάλη ακρίβεια μετατρέπει την πληροφορία σε όπλο και αυξάνει δραματικά την επιδραστικότητα της παραπληροφόρησης. Τα φιλελεύθερα πολιτικά συστήματα της Δύσης βρέθηκαν τελείως απροετοίμαστα μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα.

• Ενώ τα κρατικά προγράμματα παρακολούθησης υπόκεινται σε κάποιας μορφής (συνήθως κοινοβουλευτικό) έλεγχο, η σημερινή κατάσταση έχει ουσιαστικά δημιουργήσει ιδιωτικά με πολύ λιγότερους περιορισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από κρατικές υπηρεσίες για να παρακάμψουν τους όποιους δικούς τους περιορισμούς.


Πηγή: pnas.org & Απόσπασμα κειμένου του Μιχάλη Μπλέτσα - Διευθυντή Πληροφορικής στο Media Lab του MIT. 

 

.

Facebook: Μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες Bartering στον κόσμο.




 By Communarios

Οι περισσότεροι από εμάς ανταλλάσσουμε κάθε μέρα, και δεν το συνειδητοποιούμε καν. Είτε πρόκειται για τα μικρά πράγματα, όπως η διαπραγμάτευση δεξιοτήτων, η ανταλλαγή αγαθών / υπηρεσιών με επιχειρήσεις , ή ίσως έχετε μόλις κοινωνικοποιηθεί στο Διαδίκτυο.

 

Πιθανότατα αναρωτιέστε, "πώς μπορώ να ανταλλάξω όταν απλώς κοινωνικοποιώ στο Διαδίκτυο ;!"

Λοιπόν, δεν χρειάζεται καν να κοινωνικοποιείτε για να ανταλλάξετε. Ενώ περιηγείστε στο Διαδίκτυο και τοποθετείτε τις πληροφορίες σας σε διαδικτυακά προφίλ ή ακόμα και όταν ψωνίζετε στο Διαδίκτυο, ανταλλάσσετε με κάποιο τρόπο.

 

Λοιπόν, τι πραγματικά ανταλλάσσουμε;

Ενώ χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο, οι μηχανές αναζήτησης συλλέγουν πληροφορίες σχετικά με τις συμπεριφορές αναζήτησης και το είδος των πραγμάτων που εξετάζουμε. Σε αντάλλαγμα για τα δεδομένα μας - Data -, μας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσουμε τις υπηρεσίες δωρεάν.

Το Facebook είναι o μεγάλος ένοχος για αυτό, λόγω του υπερβολικού μεγάλου όγκου δεδομένων που συλλέγουν.

Σε αντάλλαγμα για να μας επιτρέψει να χρησιμοποιήσουμε το κοινωνικό τους δίκτυο δωρεάν, το Facebook συλλέγει όλες τις προσωπικές μας πληροφορίες, φωτογραφίες, ιδιωτικές συνομιλίες και συμπεριφορές και το συλλέγει για να τα χρησιμοποιήσει όπως θέλει.


Θυμάστε όλους αυτούς τους Όρους και Προϋποθέσεις που παραλείψατε να διαβάσετε κατά την εγγραφής σας;

Εάν είχατε διαβάσει αυτές τις προϋποθέσεις (μπορεί να σας έπαιρνε πάνω από μια εβδομάδα), ίσως να μην είχατε κάνει κλικ στο κουμπί εγγραφής.

Σε αυτές τις σελίδες όρων και προϋποθέσεων, υπογράφουμε τεχνικά τη δική μας συμφωνία ανταλλαγής με το Facebook. Μια συμφωνία στην οποία αναφέρεται ότι συλλέγουν δεδομένα για οτι κάνουμε και οτι τίποτα δεν είναι ιδιωτικό ούτε καν οι διαγραμμένες αναρτήσεις / η μη αναρτημένη κατάστασή μας.

Αυτή η συμφωνία ανέφερε επίσης ότι με την εγγραφή σας συμφωνείτε να δώσετε στο Facebook τη δύναμη να πουλήσει τις πληροφορίες σας σε εταιρείες «χωρίς καμία αποζημίωση σε εσάς».
 

Τώρα που οι νόμοι έχουν αλλάξει και ο νέος νόμος GDPR (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) έχει τεθεί σε ισχύ, το Facebook απέστειλε νέους όρους συμφωνίας και τους έδωσε με τρόπο που μας προτρέπει να παρακάμψουμε και να αποδεχτούμε χωρίς να κάνουμε αλλαγές στο προφίλ μας.

Ο νόμος του GDPR δηλώνει τον στόχο να υπάρξει περισσότερος έλεγχος στα προσωπικά μας δεδομένα, αλλά η κύρια ιδέα του είναι να εμποδίσει επιχειρήσεις όπως το Facebook κ.α να τα μοιραστούν με άλλες εταιρείες.

Ορισμένοι από τους νέους Όρους και Προϋποθέσεις περιλαμβάνουν το αίτημα για χρήση της αναγνώρισης προσώπου στα δεδομένα σας και επίσης σας λέει ακριβώς πώς σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τα δεδομένα σας, αλλά δεν δίνει την επιλογή να εξαιρεθείτε.

 

Θέλετε ακόμα το Facebook; Αλλάξατε γνώμη; Δυστυχώς, το συμβόλαιο είναι δεσμευτικό και ακόμη και το κλείσιμο του λογαριασμού σας δεν θα καταργήσει ορισμένες από τις πληροφορίες που έχουν για εσάς! 


Πηγή: https://www.contradealer.co.uk/

.

ΜΑΝΙΦΈΣΤΟ ΤΗΣ ΒΙΈΝΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΨΗΦΙΑΚΌ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΌ

  ΒΙΈΝΝΗ, ΜΆΙΟΣ 2019 

Η "αποτυχία του σύστηματος“ - κατά δήλωση του ιδρυτή του Διαδικτύου Tim Berners Lee - υπογραμμίζει ότι ενώ η ψηφιοποίηση ανοίγει άνευ προηγουμένου ευκαιρίες, δημιουργεί επίσης σοβαρές ανησυχίες: την μονοπωλιοποίηση του παγκοσμίου ιστού, την ενορχηστρωμένη από ψηφιακά δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης άνοδο ακραίων απόψεων και συμπεριφορών, το σχηματισμό νησίδων παραπληροφόρησης από φιλτρόσφαιρες (filter bubbles) και αντιχεία (echo chambers), την απώλεια της ιδιωτικής ζωής και την εξάπλωση της ψηφιακής επιτήρησης. Οι ψηφιακές τεχνολογίες διαταράσσουν τις κοινωνίες και αμφισβητούν την κατανόησή μας για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Το διακύβευμα είναι κρίσιμο και η πρόκληση οικοδόμησης μιας δίκαιης και δημοκρατικής κοινωνίας με τον άνθρωπο στο επίκεντρο της τεχνολογικής προόδου πρέπει να αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα καθώς και με επιστημονική επινοητικότητα. Η τεχνολογική καινοτομία απαιτεί κοινωνική καινοτομία, και η κοινωνική καινοτομία απαιτεί ευρεία κοινωνική δέσμευση. 

Αυτό το μανιφέστο είναι μια πρόσκληση για να συζητήσουμε και να δράσουμε τόσο για την τρέχουσα, όσο και τη μελλοντική τεχνολογική ανάπτυξη. Ενθαρρύνουμε τις ακαδημαϊκές μας κοινότητες καθώς και τους ηγέτες της βιομηχανίας, τους πολιτικούς, τους φορείς χάραξης πολιτικής και τις επαγγελματικές ενώσεις σε όλο τον κόσμο, να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικής. Τα αιτήματά μας είναι αποτέλεσμα μιας αναδυόμενης διεργασίας που ενώνει επιστήμονες και επαγγελματίες γεφυρώνοντας πεδία και θέματα με κοινό άξονα τις ανησυχίες αλλά και τις ελπίδες για το μέλλον. Αναγνωρίζουμε την κοινή μας ευθύνη για την παρούσα κατάσταση και το μέλλον - τόσο ως επαγγελματίες όσο και ως πολίτες. 

Σήμερα, βιώνουμε τη συνεξέλιξη της τεχνολογίας και της ανθρωπότητας. Ο καταιγισμός δεδομένων, αλγορίθμων και υπολογιστικής ισχύος διαταράσσει τον ίδιο τον ιστό της κοινωνίας μεταβάλλοντας ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις, κοινωνικούς θεσμούς, οικονομίες και πολιτικές δομές. Η επιστήμη και οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν εξαιρούνται. Αυτή η διαταραχή ταυτόχρονα δημιουργεί και απειλεί θέσεις εργασίας, παράγει και καταστρέφει πλούτο, βελτιώνει και βλάπτει το περιβάλλον. Επίσης, μετατοπίζει δομές ισχύος, καθιστώντας έτσι ασαφή τη διαχωριστική γραμμή ανθρώπου-μηχανής. 

Η εκστρατεία μας αφορά το διαφωτισμό και τον ανθρωπισμό. Η ικανότητα αυτοματοποίησης των ανθρώπινων γνωστικών δραστηριοτήτων είναι μια επαναστατική πτυχή της πληροφορικής. Για πολλές εργασίες, οι μηχανές ξεπερνούν ήδη αυτό που οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν: σε ταχύτητα, σε ακρίβεια, αλλά ακόμα και σε αφαιρετική ανάλυση. Ήρθε ο καιρός να φέρουμε κοντά τα ανθρωπιστικά ιδανικά με κριτικούς προβληματισμούς για την τεχνολογική πρόοδο. Συνεπώς, συνδέουμε αυτό το μανιφέστο με την πνευματική παράδοση του ανθρωπισμού και παρόμοιων κινήσεων που αγωνίζονται για μια πεφωτισμένη ανθρωπότητα. 

Όπως όλες οι τεχνολογίες, οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν είναι παρθενογενείς. Διαμορφώνονται από έμμεσες και άμεσες επιλογές, και συνεπώς ενσωματώνουν ένα σύνολο αξιών, κανόνων, οικονομικών συμφερόντων και υποθέσεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος γύρω μας είναι ή θα έπρεπε να είναι. Πολλές από αυτές τις επιλογές παραμένουν κρυμμένες σε λογισμικό που υλοποιεί αόρατους αλγόριθμους. Σύμφωνα με τον περίφημο Κύκλο της Βιέννης („Vienna Circle“) και τις συνεισφορές του στη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, θέλουμε να υιοθετήσουμε τόσο κριτική σκέψη όσο και την απαιτούμενη διεπιστημονικότητα που χρειάζεται για να διαμορφώσουμε το μέλλον. 

Πρέπει να διαμορφώσουμε την τεχνολογία σύμφωνα με ανθρώπινες αξίες και ανάγκες, αντί να επιτρέπουμε στις τεχνολογίες να διαμορφώνουν τον άνθρωπο. Το καθήκον μας δεν είναι μόνο να περιορίσουμε μειονεκτήματα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, αλλά και να ενθαρρύνουμε καινοτομία που επικεντρώνεται στον άνθρωπο. Ζητάμε έναν ψηφιακό ανθρωπισμό που περιγράφει, αναλύει και - το σημαντικότερο - επηρεάζει τη σύνθετη αλληλεπίδραση τεχνολογίας και ανθρωπότητας, προς μια καλύτερη κοινωνία και ζωή, σεβόμενος πλήρως τα καθολικά ανθρώπινα δικαιώματα.

Συμπερασματικά, διακηρύσσουμε τις ακόλουθες βασικές αρχές:

Οι ψηφιακές τεχνολογίες πρέπει να σχεδιάζονται για την προώθηση της δημοκρατίας χωρίς αποκλεισμούς. Αυτό θα απαιτήσει ιδιαίτερες προσπάθειες για να ξεπεραστούν οι σημερινές ανισότητες και να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες χειραφέτησης που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες ανοίγοντας έτσι τις κοινωνίες μας σε όλους.

Η ιδιωτικότητα και η ελευθερία του λόγου είναι ουσιώδεις αξίες της δημοκρατίας και πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων μας. Επομένως, τεχνουργήματα (artifacts) όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή οι διαδικτυακές πλατφόρμες πρέπει να τροποποιηθούν, για να διασφαλιστεί η ελεύθερη έκφραση των ιδεών, η διάδοση πληροφοριών και η προστασία της ιδιωτικότητας. 

Πρέπει να θεσπιστούν αποτελεσματικοί κανονισμοί, κανόνες και νόμοι βασισμένοι σε ευρύ δημόσιο διάλογο. Αυτοί πρέπει να εξασφαλίζουν ακρίβεια πρόβλεψης (σσ. σε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης), δικαιοσύνη, ισότητα, λογοδοσία και διαφάνεια για το αντίστοιχο λογισμικό και τους αλγορίθμους που περιέχονται σ‘ αυτό. 

Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να παρεμβαίνουν στα τεχνολογικά μονοπώλια. Επειδή τα τεχνολογικά μονοπώλια συγκεντρώνουν ισχύ στην αγορά και μετριάζουν την καινοτομία, είναι απαραίτητο να αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα. Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να αφήνουν όλες τις αποφάσεις στις αγορές.

Αποφάσεις που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν ατομικά ή συλλογικά ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να συνεχιστούν να γίνονται από τον άνθρωπο. Οι αρµόδιοι λήψης αποφάσεων πρέπει να είναι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις που παίρνουν και να λογοδοτούν γι‘ αυτές. Τα αυτοματοποιημένα συστήματα λήψης αποφάσεων θα πρέπει μόνο να υποστηρίζουν, και όχι να το αντικαθιστούν ανθρώπινες αποφάσεις.

Προσεγγίσεις που τέμνουν διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους αποτελούν προϋπόθεση για την αντιμετώπιση μελλοντικών προκλήσεων. Τεχνολογικοί κλάδοι όπως η πληροφορική πρέπει να συνεργάζονται με κοινωνικές, ανθρωπιστικές και άλλες επιστήμες, υπερπηδώντας τις διαχωριστικές γραμμές που έχει κάθε κλάδος. 

Τα πανεπιστήμια είναι ο τόπος όπου παράγονται νέες γνώσεις και καλλιεργείται κριτική σκέψη. Οφείλουν συνεπώς να γνωρίζουν ότι έχουν ειδική ευθύνη. 

Οι ερευνητές - τόσο οι ακαδημαϊκοί όσο και από το χώρο της παραγωγής - πρέπει να αλληλεπιδρούν ανοιχτά με την ευρύτερη κοινωνία, και να αναλογίζονται σχετικά τις προσεγγίσεις τους. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να ενσωματωθεί στην πρακτική της παραγωγής νέων γνώσεων και τεχνολογιών, προστατεύοντας παράλληλα την ελευθερία της σκέψης και της επιστήμης. 

Οι επαγγελματίες σε όλο τον κόσμο πρέπει να αναγνωρίσουν την κοινή τους ευθύνη για τον αντίκτυπο των τεχνολογιών της πληροφορίας. Πρέπει να καταλάβουν ότι καμία τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη· oι επαγγελματίες πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι τόσο για τα δυνητικά οφέλη όσο και τα πιθανά μειονεκτήματα.   

Απαιτείται ένα όραμα για νέα προγράμματα σπουδών που να συνδυάζουν γνώσεις από ανθρωπιστικές σπουδές, κοινωνικές σπουδές και σπουδές μηχανικής. Στην εποχή της αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων και της τεχνητής νοημοσύνης, η δημιουργικότητα και η προσοχή στις ανθρώπινες πτυχές είναι ζωτικής σημασίας για την εκπαίδευση μελλοντικών μηχανικών και τεχνολόγων. 

Η εκπαίδευση στην πληροφορική και ο κοινωνικός αντίκτυπός της πρέπει να ξεκινήσουν όσο το δυνατόν νωρίτερα. Οι μαθητές και σπουδαστές πρέπει να μαθαίνουν να συνδυάζουν δεξιότητες πληροφορικής με επίγνωση των ηθικών και κοινωνικών ζητημάτων που διακυβεύονται. 

Βρισκόμαστε σε σταυροδρόμι της πορείας που οδηγεί στο μέλλον. Πρέπει να δράσουμε και να επιλέξουμε τη σωστή κατεύθυνση! 

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ 

Hannes Werthner, TU Wien, Austria 

Edward A. Lee, UC Berkeley, USA 

Hans Akkermans, Free University Amsterdam, Netherlands 

Moshe Vardi, Rice University, USA 

Carlo Ghezzi, Politecnico di Milano, Italy 

Nadia Magnenat-Thalmann, University of Geneva, Switzerland 

Helga Nowotny, Chair of the ERA Council Forum Austria, Former President of the ERC, Austria 

Lynda Hardman, CWI (Centrum Wiskunde & Informatica), Netherlands 

Oliviero Stock, Fondazione Bruno Kessler, Italy 

James Larus, EPFL, Switzerland 

Marco Aiello, University of Stuttgart, Germany 

Enrico Nardelli, Università degli Studi di Roma “Tor Vergata”, Italy 

Michael Stampfer, WWTF (Vienna Science and Technology Fund), Austria 

Christopher Frauenberger, TU Wien, Austria 

Magdalena Ortiz, TU Wien, Austria 

Peter Reichl, University of Vienna, Austria 

Viola Schiaffonati, Politecnico di Milano, Italy 

Christos Tsigkanos, TU Wien, Austria 

William Aspray, University of Colorado Boulder, USA 

Mirjam E. de Bruijn, Leiden University, Netherlands 

Michael Strassnig, WWTF (Vienna Science and Technology Fund), Austria 

Julia Neidhardt, TU Wien, Austria 

Nikolaus Forgo, University of Vienna, Austria 

Manfred Hauswirth, TU Berlin, Germany 

Geoffrey G. Parker, Dartmouth College, USA 

Mete Sertkan, TU Wien, Austria 

Allison Stanger, Middlebury College & Santa Fe Institute, USA 

Peter Knees, TU Wien, Austria 4 

Guglielmo Tamburrini, University of Naples, Italy 

Hilda Tellioglu, TU Wien, Austria 

Francesco Ricci, Free University of Bozen-Bolzano, Italy 

Irina Nalis-Neuner, University of Vienna, Austria 

Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης 

Christos Tsigkanos, TU Wien, Austria 

Diomidis Spinellis, Athens University of Economics and Business, Greece 


Πηγή: https://dighum.ec.tuwien.ac.at/wp-content/uploads/2019/08/Vienna_Manifesto_on_Digital_Humanism_GR.pdf

.

John Ross: Η δημοκρατία και οι πολιτικές στην Κίνα είναι πολύ μεγαλύτερες από τη Δύση

Σημείωση του συντάκτη:  Σε έναν διάλογο για τη δημοκρατία στο Πεκίνο την περασμένη Πέμπτη, διπλωμάτες, μελετητές και ειδικοί συζήτησαν διάφο...